سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

“دەستپێك”

وەختایەك وڵات سەربەخۆیی بە دەستهێنا، مالیزیا بە دەست كۆمەڵێك گرفتەوە دەیناڵاند، وەك نەخوێندەواری، هەژاری، گەندەڵی و ڕەگەزپەرستی، هۆكار گەلێك لە مپەربوون لە بەردەم پرۆسەی ڕامیاری و كۆمەڵایەتییدا، چونكە پێشكەوتن و گەشەسەندن  پێویستی بە كەشێكی گونجاو هەیە، تاوەكو بتوانێت بەو ئاراستەیەدا هەنگاوبنێت كە بۆی دیاریكراوە. سەرەتا حكومەت كاری لەسەر یەكگرتنی نەتەوە جیاوازەكان كرد و یەكێتی لە نێوانیاندا دروستكرد، پاشان دەسەڵاتداران كاریان لە سەر كەرتی خوێندەواری كرد، بە گشتی پێشكەوتنی وڵات بە شێوەیەكی ئاسۆیی ڕۆیشت و توانستی زۆرینەی كەرتەكان لە خۆبگرێت، بۆ ئەم كارە حكوومەت دوو پلانی ستراتیژی داڕشت. یەكەمیان، ناوی سیاسەتی ئابووری بوو، ساڵی 1970 دەستیپێكرد و ساڵی 1990 كۆتاییهات، پلانی دووەم، ناوی ڕۆئیایی 2020 بوو كە ساڵی 1990 دەستپێكرد و ساڵی 2020 كۆتاییهات. ئامانجیش لەم پلانە گۆڕانی پەیكەری ئابووری وڵات بوو بۆ وڵاتێكی پیشە سازی پێشكەوتوو لە سەر ئاستی جیهان و بەرزكردنەوەی ئاستی گوزەرانی دانیشتوان. ئەوڕۆ مالیزیا یەكێكە لە وڵاتە پێشكەوتۆكانی دنیا لە كیشوەری ئاسیادا.

“جوگرافیای مالیزیا”

مالیزیا وڵاتێكی گەرمە سێر و هەمیشە بارانە، پلەی گەرما بە درێژای ساڵ بەرزە، هەڵكەوتەی جوگرافیای وڵات دەكەوێتە ناوەڕاستی باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا و 68% ڕووبەری وڵاتەكە دارستانە، هاوكات دەوڵەمەندە بە سەرچاوەی سرووشتی وەك تەنەكە، نەوت، گاز، مس و بۆكسایت.

وڵات لە سێ‌ هەرێمی فیدراڵی و سیازدە هەرێمی دیكە پێكدێت، ڕووبەرەكەی ی 329658كم2، كەرتی كشتوكاڵ، ساڵی 1992 25% دەستهاتی وڵات لەو كەرتەوە بوو، ڕێژەی گەشەكردنی 3%، بەهۆی پلانی حكومەتەوە كە بە پلانی حەوت ناسراوە و ساڵی 2005 كۆتاییهات،  داهاتی كەرتی كشتوكال لە خواستی ناوخۆ زیاتر بوو، كەرتی گاز و نەوت  كەرتێكی تری گرنگی وڵاتە كە بە كانزایكردن “تعدین” ناسراوە بە 12% بەشدارە لە داهاتی وڵاتدا، ساڵی 2009 تێكڕای داهاتی وڵات 318 ملیار دۆلاربووە.

“دانیشتوانی وڵات”

بەگوێرەی سەرچاوە فەرمێكانی وڵات ساڵی 2021 دانیشتوانی مالیزیا، 32,667.194 سەر بووە، بەشێوەیەكی نا هاوسەنگ بە سەر وڵاتدا دابەشبوون، زۆرینەی دانیشتوان لە كەناراوەكانی خۆرئاوا نیشتەجێن و لە سێ‌ ڕەگەزی  جیاواز پێكهاتوون: مەلاوی، چینی و هیندی، لە هەرێمەكانی (سەباح و سرداق) ڕەگەزی تری دانیشتوان دەبینرێت. مەلایۆكان زۆرترینی دانیشتوانی وڵات پێكدەهێنن و هەموویان موسڵمانن، چینێكانیش دووەم ڕەگەزی وڵاتن و ناسراون بە چالاكی و بەردەوامی لەكاركردندا، بەشێوەیەكی گشتی لە شارەكاندا نیشتەجێن. بە مالیزیا دەگوترێت “ئاسیای بچووك” چونكە بەشێكی زۆری ئایین، كولتوور و ڕۆشنبیری كیشوەری ئاسیا لەو وڵاتەدا هەیە، هەموو نەتەوە جیاوازەكان پێكەوە بە ئاشتی دەژین و زمانی فەرمی وڵات زمانی مەلایۆیە.

“پێشكەوتنی ڕامیاری مالیزیا”

هەڵكەوتەی جوگرافی ڕۆڵێكی گرینگی لە یەكێتی نەتەوەی مالیزیادا گێڕاوە، چونكە ڕێگایەكی گرینگی بازرگانی بووە، مالیزیا ڕێگایەكی گرینگی دەریاییە بەرەو چین، ڕێگای پێكەوە بەستنی خۆرهەڵاتی ئاسیا و هندستان بووە، مێژوو باس دەكات خەڵكی دوورگەی مەلایۆ لە باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا بێ‌ هیچ شەڕ و فتوحاتێك ئایینی ئیسلامیان وەرگرتووە، هاوكات مێژوو دەیگێڕێتەوە كە ئایینەكانی، بودائی، هندۆكی، مەسیحی و ئیسلام لە ڕێگای بازرگانەكانەوە لە دۆرگەی مەلایۆدا بڵاوبوونەتەوە، تاوەكو ساڵی 1963 مالیزیا بەكردار وڵاتێكی یەكگرتوو نەبوو.

• سەركردایەتی سیاسی، لە ماوەی پەنجا و پێنج ساڵی ڕابردوودا تەنها شەش سەرەك وەزیران وڵاتیان بەڕێوەبردووە، ئەوش ئاماژەیە بۆ سەقامگیری وڵات كە هەموویان كارەكانیان تەواوكەری یەكتربوون.
• هاوپەیمانی كۆمەڵایەتی، یەكێك لە بنەماكانی سەركەوتن و بەردەوامبوونیان بەهێزی هاوپەیمانێتی نێوان ددانانیانە بە ڕەگەزە جیاوازەكان و ئایینەكانیان، بۆ نموونە مەلایۆكان لە گوندەكاندا دەژیان، پشكیان لە ئابووری وڵاتدا 2% زیاتر نەبوو، هاوكات بە دەست هەژاری و نەخوێندەواریەوە دەیاناڵاند، بەڵام سیستمی سیاسی كەش و هەوایەكی لە بواری ئابووری، پەروەردە و كارگێڕی حكومیدا بۆ ڕەخساندن كە لە داهاتوودا بتوانن دەست بە سەر كەرتێكی گرنگی ئابووریدا بگرن، هاوزەمان چینییەكان دەترسان شایەد مەلایۆكان دوای بوژانەوەیان دەست بە سەر سەروەت سامانەكانیاندا بگرن، بەڵام ئەوانیش دڵنیاكرانەوە لە پاراستنی گشت و ماف و سەروەت و سامانەكانیان. ئەو دڵنییایە گشت كەمینەكانی تری ڕەچاو كردبوو.
• دیموكراتی مەرجدار، پێكهاتەی ڕەگەزی لە مالیزیادا زۆر ئاڵۆز و هەستیارە، سەركردە سیاسێكان دركیان بەو ڕاستیە كرد كە پێویستیان بە سەقامگیری ڕامیاری و ئاسایشی كۆمەڵایەتی هەیە، بۆ نموونە هەر حیزبێك دوو لە سەر سێ‌ دەنگەكانی هەڵبژاردن بە دەست بهێنێت، دەتوانێت حكوومەت پێكبهێنێت و دەستووریش بگۆڕێت. لە نێوان ساڵانی 1957 -1996 چل و دوو جار دەستووری وڵات هەموار كراوەتەوە. دیاردەی كودەتا لە وڵاتانی سێیەمدا باو و بڵاوە، بەڵام مالیزیا تووشی هیچ كودەتایەك نەبووە، دەسەڵاتی مەدەنی توانیوێتی دەسەڵاتی بەسەر عەسكەردا بسەپێنێت، هاوكات لە درێژەی مێژووی مالیزیادا وەزیرەكانی بەرگری كەسانە مەدەنی بوون.
• بوودنیادنانی مرۆڤ، حكوومەت گرنگی زۆری داوە بە بواری پەروەردەو 20-25% پشكی بودجەی بۆ ئەو بوارە تەرخانكردووە، هەمیشە ئەو پارەیەیی بۆ پەروەردە تەرخانكراوە زیاترە لەو بڕەی بۆ لایەنی سەربازی خەرج كراوە، بۆ نموونە ساڵی 2010 بڕی سیازدە ملیار دۆلار بۆ پەروەردە تەرخانكرا و لە بەرانبەریشدا بڕی دیاریكراو بۆ سوپا لە بودجەدا بریتیی بوو 4.56 ملیار دۆلار.
• ئاین و دەوڵەت، لە وڵاتێكی فرە ئایین، كولتووری و ڕۆشنبیریدا پەیوەندی نێوان ئایین و دەوڵەت كارێكی هەستیارو وردە، بەڵام دەستوور ددانینیاوە بە گشت مافەكانی موسڵمان و نا موسڵماناندا، ئەو كارەش جۆرێك بوو لە گرێبەستی كۆمەڵایەتی لە نێوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی وڵاتدا، سەركردەكانی بە “سیكولاری میانڕەو” ناو دەبرێن، بە ڕۆحێكی كراوەوە مامەڵە لەگەڵا ئیسلام و دامەزراوە ئایینێكاندا دەكەن، لە مالیزیا بەر لە وڵاتانی تر ئافرەتی باڵا پۆش وەك پێشكەشكار لە سەر شاشەی تەلەفیزۆنەكانەوە دەركەوتن.
• میكانیزمی خزمەتگوزاری شارستانییەت، لە دیارترین هۆكارەكانی ئەزموونی مالیزیا سیستمی خزمەتگوزاری شارستانییەتە، بۆ نموونە ئەگەر هەر كارمەندێك ئەركەكانی خۆی جێبەجێنەكات ئەوا گەندەڵی دروست دەبێت، لەم بوارە مەهاتیر محەمەد دەڵێت: پێویستە كارگێڕییەكی باش هەبێت تاوەكو بتوانێت بەرەنگاری گەندەڵی حكوومەت ببێتەوە، لە ناوبردنی دخازێت بە دەرئینانا چەند قانونێكی تووند، بەڵان گرینگتر لە قانوونەكە پێویستی بە سیستمی كارگێڕیەكی بە هێز و ڕوونە، ساڵی 1997 حكوومەت یاسای قەدەغەكردنی گەندەڵی دەركرد، گرنگترین چەك بوو بە دەست حكوومەتەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی.
• پەیوەندی هەرێمایەتی ناو دەوڵەتێكان، هەڵكەوتەی جوگرافی مالیزیا دوورە لە ململانێی تووند و چاوی هێزە گەورەكانیشی لە سەر نییە، بۆیە ململانێی ئەو هێزانە ڕەنگدانەوەی لە سەر بارودۆخی ناوخۆو دەرەكی ئەو وڵاتە نییە. بۆ نموونە وڵات دوورە لە ململانێی عەرەب-ئیسرائیل و ئەو ناوچانەكانی خاوەنی نەفتن، سیستمی مالیزیا سیاسەتی سیكولاری میانڕەو پەیڕەو دەكات كە زۆر نزیكە لە سیستمی خۆرئاواوە، هەروەها مالیزیا هاوسۆزە لە تەك بسڵمانەكانی باشووری تایلاند، چونكە بە ڕەگەز مەلایۆن، بەڵام هەرگیز خاكەكەی نەكردووە بە بنكەیەكی ستراتیژی بۆ شۆڕشگێران. لە سەردەمی مەهاتیردا فاكتەرە ئابوورێكان دەورێكی گەورەیان هەبووە لە سیاسەتی دەركیدا و بە ڕۆحێكی نیشتمانی سیاسەتیان پەیڕەو كردووە.
• هەڵبژاردنی پەرلەمان، پێنج ساڵ جارێك هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و ئەنجوومەنەكانی هەرێمەكان بە ئازادی لە كاتلا خۆیاندا جێیەجێدەكرێن، سەركردەكان بە باشی گوێ‌ دەگرن و داواكاری هاووڵاتیان جێبەجێدەكەن،

“بووژانەوەی ئابووری مالیزیا”

لە سەروبەندی داگیركاریدا نووخبەیەك لە چینێكان دەستیان بە سەر چالاكی ئابووری وڵاتدا گرتبوو، كۆمپانیاكانی نەوت لەم بوارەدا دەوریان دەگێڕا، لەو كاتەدا پشكی شێر بۆ كۆمپانیا بەریتانیایی و چینێكان بوو، بەشێكی زۆری كەرتی ئابووریان قۆرخ كردبوو. پاش سەربەخۆیی گەشەسەندنی ئابووری مالیزیا ڕەهەندی مێژووی وەرگرت، چونكە گۆڕانكاری ستراتیژی تیادا كرا.

ستراتیژیەكی كۆن هەبوو كاری لە سەر هەناردەكردنی بەرهەمی پیشەسازی بەكاربردن دەكرد، كۆمپانیا بیانێكان ئەم كەرتەیان قۆرخ كردبوو، بەڵام نەیتوانی هیچ ئامانجێك بۆ كۆمەڵگای مالیزیا بە دیبهێنێت، ستراتیژێكە كاری لە سەر بازاڕی ناخۆ بوو كە بازاڕێكی بچووك بوو، بە هەمانشێوە هەناردەكردنیش لە ئاستی گچكەدابوو.

لە حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا وڵات بە پشت بەستن بە كەرتی تایبەت كاری لە سەر ستراتیژیەكی نوێ كرد، كەرتی پیشەسازی و ئیلكترۆنیات بە چڕی چاویان لە سەر ژیركرایەوە، چونكە ئەم كەرتانە دەستی كار بە زۆری لە خۆ دەگرن و بێكاریش كەم دەكەنەوە، داهاتیش لە نێوان چیینە جیاوازەكانی كۆمەڵگادا ڕێكدەخات.

لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردووە وە تاوەكو ساڵی 2000 قۆناغی دووەمی ستراتیژیەتی گەشەسەندن دەستی پێكرد،  لەم قۆناغەدا كار لە سەر جێگرتنەوەی هاوردەی پیشەسازی قورس كرایەوە و كۆمەڵێك پیشەسازی تازە چاویان لەسەر بوو.

دەتوانین كۆی ئەم ستراتیژیانە لەم چەند خاڵەدا چڕ بكەینەوە:

1. لە مالیزیا تا ئێستا هێزە سەربازێكان دەسەڵاتیان كۆنترۆڵ نەكردووە. بەشێوەیەكی سروشتی پرۆسەكانی پارەداركردن بە ئاراستەی گەشەی ئابووری بووە نەك كڕینی چەك و تەقەمەنی بەنموونەی زۆرینەی وڵاتانی جیهانی سێیەم.

2. پرۆسەی بڕیاردان لە ڕێگای گفتووگۆی نێوان حزبە سیاسێكانەوە لە سەربنەمای بەرژەوەندی نەتەوەكان گەڵاَلە دەكرێت، ئەوكارە مالیزیای كردووە بە دەوڵەتێكی دیموكراسی.

3. پرۆژە بنەڕەتێكانی ژێر خانی ئابووری پرۆژەی تایبەتی بۆ تەرخانكرا، بۆنموونە تەنانەت پرۆژە یاسایەك گەڵاڵە كرا بۆ ئەو كۆمپانیا بیانیانەی كە سەرمایەكەیان لە دوو ملێون دۆلار زیاترە دەتوانن تەنها پێنج كرێكار دابمەزرێنن.

4. گرینگی درا بە چاكسازی لە بواری سەرمایەیی مرۆیی، بارودۆخی گوزەران، پەروەردە و تەندروستی هاووڵاتیاندا، مرۆڤ ناوەندی  چالاكییەكانی گەسەندبوو، میكانیزمەكان جەختیان لە سەر بەهای ئاكاری،  دادوەریی كۆمەڵایەتی و یەكسانی ئابووری لە بواری كاركردندا دەكردەوە، هاوتا لە تەك ئەو كارانەدا بۆ بەدەستهێنانی زانست كاریان دەكرد. سەرەتا ڕێژەی بێكاری 25%بوو، نها بێكاری لە هەلی كاركردن كەمترە!

مالیزیا و ئابووری ئیسلامی:

یەكێك لە ڕاوێژكارانی سەرۆكی پێشووی مالیزیا باس لە تووشبونی خێزانە عارەبە ئیسلامێكان  دەكات كە چۆن تووشی سەركەشی بوون، بەڵان چارەسەری ئەو نەخۆشیە لە ناو ئەو شارستانیەتە ئیسلامیەدایە كە مالیزیا بە دەستیهێناوە، هەروەسا لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت: وڵاتانی ئیسلامی توانای خۆژیاندنیان ” الإكتفا‌و الژاتی” یان هەیە، چونكە سەرچاوەی پێویستی مرۆیی و مادییان بەردەستە، بەڵام سەرقاڵیان بە مشتوومڕی ڕابردووەوە ئێستا و ئایندەشیان فەرامۆشكردووە.

“عبدالحمید عوسمان” ئاماژە  بۆ دیاردەی هەژاری دەكات كە بەر لە سەربەخۆبوون 71% بووە لە وڵاتدا،  بەڵام دوای سەربەخۆیی وڵات ژمارەكە دابەزیووە بۆ تەنها 1%، لە ئێستادا هەژاری و بێكاری بوونیان نییە. لەم پێناوە شدا مالیزیا  “پرۆژەی ئیسلامی” شارستانی داهێنا كە كار بۆ بوژانەوەی شەریعەتی ئیسلام و خستنە سەر ڕێگای موسڵمان دەكات. ئەو ئەزموونە لە تەك بنەماكانی ئیسلامدا ڕێكخراوە و لەو نێوەندەشدا مرۆڤ كراوە بە سەنتەر و  میكانیزمی چالاكییەكانی گەشەسەندن.

لە چالاكییە ئابوورێكاندا مالیزیا لە ڕێگای گفتووگۆی ئەو پارتانەی پێگەی جەماوەریان هەیە پشتی بە بنەمای دیموكراتی بەست لە سەر ئەو بابەتانەی پەیوەستن بە بەرژەوەندی گشتی و چاودێریكردنی دەسەڵاتی گشتی.  چاودێران دەڵێن: هۆكاری گەشەسەندنی مالیزیا ئاینی ئیسلامە، سەرەك وەزیرانی پێشوو “مهاتیر محەمەد” دەڵێت: ئابووری ئیسلام بە تەنها مۆدێلی گەشە سەندنی ئابووری نییە، بەڵكو كۆمەڵێك بەها و ئەخلاقە لە ناو سیستمەكەدا وەك هاندانی بسڵمان بۆ ئیشكردن، یەكسانی و دادوەری و گونجاندنی كۆمەڵایەتی، ئەم فاكتەرانە  سەرمایەداریش كەڵكی لێوەرگرتوون لە رٍێبازە ئابووریەكەیدا ئاماژەیان بۆ كراوە. تەنانەت خوێندنەوەی جیاوازیان بۆ ئابووری ئیسلامی هەیە، بۆ نموونە ئەوان پێیان وایە شایەد پرۆژەیەكی وەبەرهێنان 80% حەڵاڵ بوو ئەوا ڕێگاپێ دراوە لە لایەن شەرعەوەو یاساخ نییە! نابێت لە پرۆژەیەكدا وەبەرهێنان بكرێت یان بەشداری بكرێت ئەگەر سەت لە سەت لە تەك شەریعەتی ئیسلامدا نەیاتەوە.

“كەمكردنەوەی دیاردەی بێكاری لە مالیزیا”

1.مالیزێكان پاكێجێكیان خستە بەر دەستی حكوومەت كە خۆیی لە خزمەتكردنی خانەوادە هەژارەكاندا دەبینیەوەن پێشینەی خزمەتگوزارێكان بۆ ناوچە هەژار نشینەكان بوو، وەك بیناكردنی یەكەی نیشتە جێبوون، دابینكردنی پێداویستسە سەرەتایەكانی ژیان بە نموونەی ئاو و كارەبا. هاو زەمان هەندێ‌ ڕێكخراوی خێرخواز بەرنامەیەكیان بە ناوی “ئەمانەت” خستە بەرچاو و دەستی دانیشتوان كە ئاامانجی كەمكردنەوەی ڕێژەی هەژاری و زیاد كردنی داهاتی خێزانە هەژارەكان بوو. حكوومەتیش قەرزی بێ‌ سوودی دەدا بەو بەرنامەیە.

2.كەمكردنەوەی نا هاوسەنگی نێوان كەرتەكان و جیاوازییە كۆمەڵایەتێكان، هەروەها پێدانی قەرزی بێ‌ سوود بە هاووڵاتیان. هەروەها حكوومەت پەرەی بەو بەرنامانە دەدا كە سوودی بۆ خەڵكی هەژار هەبوو. لە كۆتایشدا بە ڕێگای دیموكراتی بۆ ڕێزگرتن لە مافەكانی تاك ڕاوێژیان بە تاكەكانی كۆمەڵگا دەكرد.

3.پشت بە خۆ بەشتن لە ڕێگای تەكەتولاتی هەرێمی، گەشەسەندنی مرۆیی و بەرزكردنەوەی لێهاتووی سەرمایەیی مرۆیی، هاو زەمان میكانیزمە داراییەكانی ئیسلامی وەك زەكات و وەقف كاریگەریان لەسەر گەشەسەندنی مالیزیا هەبوو.

4.بە هیوای كەمكردنەوەی دیاردەی كۆچكردن، چینایەتی لە ناوبردنی چەوساندنەوە، گەشەسەندن بە گوێرەی پێویست بە سەر گشت ناوچەكاندا دابەشكرا.

مەهاتیر محەمەد بونیادنەری مالیزیای تازە

مەهاتیر ساڵی 1925 لە”ئاور سیتاری” سەر بە هەرێمی “قەدح” لە دایكبووە، باپیری لە هیندستانەوە بۆ مالیزیا كۆچی كردووە، داپیرەشی مەلاوییە. بەر لەوەی بگاتە كۆلێژ بۆ دابینكردنی بژێویی خێزانەكەی مۆز و خواردەمەنی فرۆشتووە. لە كۆلێی پزیشكی وەرگیرا و ساڵی 1953 خوێندنی تەواوكرد و حەوتەمین خوێندكار بوو لە سەر ئاستی كۆلێژەكەی.

ساڵی 1970 كتێبێكی نووسی بە ناوی “كێشەكانی مەلایۆ” بە توندی ڕەخنە لە مەلایۆكان دەگرێت بەوەی كە كەسانی تەوەزەڵ و كارنەكەرن، ڕەزامەندن دەوڵەتەكەیان وەك دەوڵەتێكی دواكەوتووی كشتوكاڵی بمێنێتەوە. ساڵی 1981 بوو بە سەرەك وەزیران و بواری بۆ ڕەخسا بیروباوەڕەكانی لە ئەرزی واقعیدا جێبەجێبكات. ساڵی 2003 لە ژیانی ڕامیاری دوور كەوتەوە پاشئەوەی توانستی وڵاتێكی دواكەوتوو هەڵبستێنێتەوە و توانای ئابووری بۆ جیهانیش سەلماند، مەهاتیر تەنها پیاوی سیاسی نییە، بەڵكو بیریارێكی گرینگە و خاوەن روئیایەكی تایبەتە توانی وڵاتەكەی بگەیەنێت بەم ئاستەی ئێستا.

خوێندن و گەشە پێدانی مرۆیی لە مالیزیا

ئەزموونی مالیزیا گرنگە بە تایبەت لە بواری پەروەردەو خوێندن كە بۆخۆی پەرچەكردارێكە بەرانبەر ئەو بۆچونەی كە ئاینی ئیسلامی بە سەرچاوەی دواكەوتن دادەنێت و بە ئاستەنگی دەبینێت لە بەردەم پێشكەوتندا. لە ڕێگای پەروەردەو فێركردنەوە وڵاتی مالیزیا توانی كۆمەڵگایەكی كشتووكاڵی پێشبخات و بیگۆڕێت بۆ كۆمەڵگایەكی مەعریفی چۆن؟ بەگشتی  ڕێكارەكانی حكوومەت كە پاڵپشت بوو بە گەشەی مرۆیی و ئابووری، پشتگیریكردنی داهینان لەم خاڵانەدا گرد دەبنەوە:

1.پاڵپشت و پارێزگاریكردن لە پرۆژەكانی كار و بەرهەم هێنان.

2.توندكردنی ڕێكارەكانی بەر پرسیارێتی حكوومەت لە پارێزگاریكردن لە بازاڕكاری، توێژینەوەی زانستی و بەرهەم هێنان.

3.ئاسانكاری لە بواری كردنەوەی دەرگا بە ڕووی وەبەرهێنانی دەرەكیدا.

4.ئاسانكاری باج بەشێوەیەك هۆكاری ڕاكێشانی وەبەرهێنان بێت.

5.ئاسانكاری لە بواری گۆڕینەوەی دراودا.

بەر لە سەربەخۆی گرنگیدان بە پەروەردە لە خزمەتی  ئامانجە گشتێكانی داگیركەراندابووە، سیستمی خوێندن دواكەوتوو بوو خوێندنی هاوڵاتی چینی و هیندی جیاوازبوو، ساڵی 1956 بە سەرۆكایەتی “بن عبدالرەزاق” لیژنەیەكی جێبەجێكار پێكهێنرا، دواتر پێشنیارەكانی لێژنەكە پیادەكراو ساڵی 1957 “بن عبدالڕەزاق” بوو بە یەكەم وەزیری  پەروەردە،  پەروەردەش لە خزمەتی گشت پێكهاتەكانی وڵاتدا بوو بە بێ‌ جیاوازی، گرینگدانیش بە پەروەردە لە باخچەی ساوایانەوە دەست پێ دەكات، بە قانوون پێویستە گشت زارۆكان بچنە باخچەی ساڤایان و ناڤیان بنوویسن، بە شێوەیەك هەموو قۆناغەكانی خوێندن  تەواوكاری یەكترن، هەروەسا لە پاڵ  زوانی ناوچەییدا زمانی ئینگلیزیش كراوە بە زمانی خوێندن و زانست، پەیكەری خوێندنیش بە گشتی بە سەر حەڤدە دامەزراوە  و زیاد لە بیست زانكۆ و پەیمانگای  بەرزی پیشەییدا دابەشبووە و بەشەكانیان لە تەواوی وڵاتدا بڵاوەیان پپَكراوە، لە ئاستی گەشەی زانین “معرفی” مالیزیا لە  پلەی شەست و سێهەمیندایە لە دونیادا، قەبارەی هەناردەی تەكنەلۆجیای بە 54.4%.

حكوومەت بە پشت بە ستن بە سیاساتی دروستكردن و واڵا كردنەوەی وڵات بە ڕووی وەبەرهێنانی بیاندا توانیوێتی ئابووریەك بونیاد بنێت ڕوو لە بازاڕ و ڕێكخراو بێت لە بواری بەرهەمهێناندا، گشت ئەو هۆكارانەی ئاوێتە كردووە بە نموونە كرێكاری شارەزا و بونیادنانی ژێرخانێكی بەرزی پێشكەوتوو، بەرئەنجامەكەشی لە ڕووی ڕكابەریەوە مالیزیای  گەیاندۆتە پلەی شەشەم لە ئاسیادا و بیست و یەكەم لە ئاستی جیهاندا، بەم رێكارانەش ئاسایش و خۆشگوزەرانی بۆ گەلەكەی بەدیهێناوە.

ئەنجام: وڵاتی مالیزیا و هەرێمی كوردستان كۆمەڵێك خاڵی هاوبەشیان هەیە وەك ئاین، سەرچاوەی سروشتی و بەرزی ڕێژەی لاوان لە كۆمەڵگادا، بەڵام كۆمەڵگای كوردی بە درێژایی مێژوو تووشی چەندین ئاستەنگ و لەمپەر بووە، بە درێژایی مێژوو داگیركراوە، خاكی بە سوتماككراوە، كەلەپوری دزراوە و بە شێوەیەكی ناسروشتی گەشەی كردووە، بەر ئەنجامەكەشی بە گشت بونیادی مادی و مەعریفی نەتەوەكەوە دیارە، دەكرێت هەرێمی كوردستان مالیزیا بكاتە پێشەنگیك لە بەردەم تێپەڕاندنی قەیرانە جیاوازەكانی حكوومەت و كۆمەڵگادا، دەكرێت یەكترقبوڵكردن و لێبوردەیی دەستپێكی كارەكان بێت، دواتر كاركردن و خۆشەویستی ئیشكردن لە بەرچاو بگیرێت، لە كۆتایشدا سەربەستی  دادگاكان و دامەزراوەكان كاری بۆ بكرێت تا كۆمەڵگا بگاتە كەناری ئارامی.

سەرچاوە:

1.التنمیە البشریە وبنا‌و مجتمع المعرفە عبدالحسن الحسنی 2008

2.ئەزموونی مالیزیا، دەزگای ئایدیا 2020