هاوكێشەی ئاڵۆزیەكانی ئەمریكا و ئێران مێژویەكی درێژی هەیە، كە هەرگیز ئەم هاوكێشەیە هێندەی ئێستا ئاڵۆز نەبووە و نەتوانراوە بگات بەو ئاستە خراپە سیاسی و سەربازییەی كەئێستا لە نێوان هەردوولادا هەیە.
ئاڵۆزیەكان چین، چۆن سەریان هەڵدا و بەكوێ دەگەن؟
ئەوە كۆمەڵێك پرسیارە كە ئاڵۆزترین وەڵامیان هەیە بۆ ئێمە، چونكە ئەم هاوكێشەیە هەر لە سەرەتای دروستبونیەوە، بووەتە بەشێك لە ڕیشەیەكی گەورەی كێشەیەكی گەورەتر، ئەویش كێشەی رۆژهەڵاتی ناوەراستە.
لەم نێوەندەدا كورد وەك میللەتێكی جیاواز كە به سیاسیەت هاوپەیمان و هاوپیشەی ئەمریكا دەردەكەوێت، كلتوری و فەرهەنگی و جۆگرافیانەش وەك دۆستی ئێران دەردەكەوێت. لە ئاڵۆزیی نێوان ئەو دوو زلهێزەدا کورد هەم قوربانی داوە و هەم لە داهاتووشدا دەبێتە قوربانییەكی گەورە ئەگەر نەتوانێت پێگەی خۆی بەبەهێزی بهێڵێتەوە، ئەوەش پێویستی بە سیاسەتی حەكیمانەیە.
پێش ئەوەی بزانین كورد دەبێت چی بكات لە هاوكێشەی ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێراندا، پێویستە بەوردی باس لەوە بكەین كە كێشەكە چییە لەنێوان هەردوو لایەندا؟ چۆنیش رووی داوەو كەی سەری هەڵداوەو پێگەی كورد لەو نێوەندەدا چۆنە و چیی دەبێت؟
وەرزی یەكەم:
مێژووی كێشەكانی ئەمریكا و ئێران
هەر لەسەرەتای دەستبەكاربوونی كابینەی یەكەمی حكومەتەكەی خومەینی، ئاڵۆزدیەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران دەستی پێكرد كاتێك یەكێك لە سەربازە ئەمریكیەكان لەسەر فرۆكەكەی خومەینی لەلایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە دەكوژرێت و ئەو ئاڵۆزیەی كە ئێستا وا قوڵبوەتەوە بۆ ئەو سەردەمە دەگەرێتەوە.
كێشەكان كەی قوڵ بونەوە؟
دوای دەستبەكاربوونی حكومەتی نوێی ئێران، دروست دوای چەند مانگێك، لە 4-11 – 1979 باڵوێزخانەی ئەمریكا لە تارانی پایتەخت گەمارۆ دراو دوای زیاتر لە 444 رۆژ 52 كارمەندی باڵوێزخانەكە بەبارمتەیی لەژێر دەستی ئێرانییە شیعەییە ئسوڵییەكاندا مانەوە.
ئەوە یەكەمین كردەی سەربازی و ئاڵۆزی نێوان هەردوو لایەنە كە بووە هۆی ئەوەی ئاڵۆزییەكان بەرەو لوتكە هەڵبكشێت و بەیان و هوتافی قورس دژی یەكتر بدەن.
هەر لەچوارچێوەی ئەو دۆسیەیەدا ئەمریكا رێگەی نەدا كە دیبلۆماتكارەكانی لەژێردەستی ئێراندا بمێنێتەوە، بۆیە ئۆپراسیۆنی نهێنی دەزگای هەواڵگری بەهاوكاری تەواوەتی مۆساد و پنتاگۆن و لەژێر چاودێری وردی جێرمی كارتەر بریاری ئۆپراسیۆنی رزگاری بارمتەكان درا، لەو چوارچێوەیەدا بریاردرا بەنهێنی بارمتەكان رزگاربكرێن. لە 24ی 4ی ساڵی 1980دا ئەمریكیەكان بریاریاندا پێنج هێلیكۆپتەر بۆ رزگاركردنی بارمتەكان بنێرنە تاران، بەڵام ئێران و دەزگای هەواڵگریەكەی بەم پرۆسەیەی زانی و 5 فرۆكەكە تێكشكێنران و 11 سەربازی ئەمریكی كوژران و لەبەرامبەریشدا ئۆپراسیۆنەكە بەتەواوەتی شكستی هێنا
ئەو ئۆپراسیۆنە ئێرانی تووڕەتر كرد، لەسەر ئەو پرسە كار گەیشتە ئەوەی خومەینی وتاری توند دژی سەهیۆنیزم ئەمریكا بەتوندی بكێشێت و هاوكێشەكە ئاڵۆزتر بكات ئەم شێوەیەش تا دەهات ئاڵۆزیی زیاتر لە ئێراندا روویدەدا و پەیوەندیەكان خراپتر دەبوون.
لەلایەكی تریشەوە ئێران پێویستی بە پارە بوو، ئەمریكاش پێویستی بە دیبلۆماتەكان بوو، چونكە بۆ ئابرویی ئەوان هیچ باش نەبوو. لەدوای ماوەیەك رێككەوتنامەیەك لە جەزائیر كرا، دروست لە 19-1–1981 رێككەوتنامەكە كراو بارمتەكان بەبڕێكی خەیاڵی پارە رزگار كران و گەرانەوە واشنتن، بەڵام ئەم رێككەوتنامەیە هەرگیز دەرگای گفتوگۆی نەكردەوەو تادەهات ئێرانیەكان زیاتر رقیان لە ئەمریكا دەبوەوە.
شكستی ئۆپراسیۆنەكە كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر ئەو كاتەی ئەمریكا هەبوو، چونكە ئەمریكا هەرگیز لە كارێكی لەو شێوەیەدا نەدۆڕاوەو ئێستاش شكستی هێناوە، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی كە كارتەر لە هەڵبژاردنەكەی ئەوكاتە شكست بهێنێت.
لەسەروبەندی ئەم ئاڵۆزیانەدا ئەمریكا هاوكاری بۆ سەدام حسێن -هەرچەندە دوژمنی خۆشی بوو- دەنارد بۆ ئەوەی بتوانێت لە شەری ئێران-ئێراقی 8 ساڵەدا بەتەواوەتی بەسەر ئێراندا سەربكەوێت.
لەڕاستیدا ئەمریكا هەرگیز نەیتوانی لەو هاوكاریانە سود وەربگرێت، چونكە لەشەری ئێراق ئێراندا براوەی یەكەم ئێران بوو، هەرچەندە بە هەردووكیان بە دۆڕاو خۆیان لەقەڵەم دەدەن و جەنگەكە بەبێ دۆڕانی هیچ لایەك كۆتایی هات، بەڵام ئەوە بۆ خۆی جۆرێك بوو لە دۆڕانی ئەمریكا لە بەرامبەر ئێراندا لەڕووی هاوكاری ئێراق بەو شێوەیەی كە مۆساد و (سی ئای ئەی) كاری بۆ كردبوو.
لە بەرامبەر ئەو هاوكاریانەی ئەمریكا بۆ ئێراقی دەكرد، ئێران هەرگیز بێدەنگ نەبووم بۆیە هێرشی سەربازیی كردە سەر بنكە سەربازییە ئاوییەكانی ئەمریكا لە بەیروت، دروست لە ساڵی 1982دا بوو ئەوەش بەهاوكاری حیزبوڵای لوبنانی ئەم كارە كراو ئێرانیەكان لە تۆڵەی ئەم كارەدا 241 سەربازی ئەمریكیان لە ناو دەریادا كوشت. ئەوەش ئەوەندەی تر هاوكێشەكەی سه‌باره‌ت ئێران و ئەمریكاوە زۆر زۆر ئاڵۆزتر كردوو دووبارە هاوكێشەكە وەك تەنور گەرمتر بوو.
ئەوە ترسناكترین رووداوە لە مێژویی سەربازی ئەمریكادا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست، كە ئەمریكا بەدەستی ئێران گەورەترین گورزی سەربازیی خواردو بووە هۆی ئەوەی ئەمریكا لە كەنارەكانی لوبنان بكشێتەوەو هەروەها هاوكارییەكانی بۆ سەدامیش دوابخات.
هەرچەندە شەر بەرەو كۆتای دەڕۆشت و هەردوو لایەنی ئێراقی و ئێران ئەوەیان دەزانی كە دەبێت شەڕەكە بەرەو كۆتایی بڕوات، بەڵام بۆ ئەمریكا ئەوە زۆر خراپ بوو، بۆیە پلانگێری هێرش كردنە سەر فرۆكەی نەفەرگری ئێرانیان جێبەجێكرد كە ئەمریكاییەكان هێرشیان كردە سەر كەشتییەكی فڕۆكەهەڵگری ئێرانی و 300 سەرنشینی فڕۆكەكە كوژران.
ئەمریكا دەیویست ئەو تاوانە بخاتە سەرشانی ئێراق، بەڵام ئێران زوو بەوەی زانی وهیچ كاردانەوەیەكی دژی ئێراق نەبوو، بۆیە لەوتاری هەینیدا زۆرترین دروشم دژی ئیران و زایۆنیزم دەوترانەوە.
ئەو ڕووداوە بۆ ئێرانیەكان و دەزگای ئیتڵاعات هەرگیز جێگەی قبوڵ نەبوو، بۆیە ئێرانییەكان توانییان دوای 12 ساڵ لە كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر ئەو فرۆكەیەكی كە هێرشی كردبووە سەر كەشتیگەلی ئێرانی -كە فڕۆكە هەڵگربوو- بدۆزنەوە و هێرشی بكەنەوەسەر و بۆردوومانی بكەن و بەبۆنەی ئەو رووداوەشەوە 22 سەربازی ئەمریكی كوژران، ئه‌وه‌ش بووە هۆی ئەوەی كە ئەمریكا بەتەواوەتی دژی ئێران لە كەنداو ناوچەكە بوەستێتەوە.
هەرچەندە ئەمریكا ئێرانی تۆمەتباردەكرد بەو كارە، بەلام بەڵگەی تەواوی نەبوو بۆ ئەوەی بتوانێت بەتەواوەتی ئێران لەو دۆسەیە تێوەبگلێنێت و كێشە بۆ سەربازەكانی ئێران لەرووی نێودەوڵەتیەوە دروست بكات، ئەم رووداوە دروست لە ساڵی 2000 دا روویدا و ئەوەش شكستێكی دیكەبوو بۆ ئەمریكاییەكان.
لەو سەروبەندەدا ئاڵۆزییەكانی نێوان هەردوو وڵات بەتەواوەتی وەستێنراو هیچ ئاڵۆزییەك نەبوو بەتایبەتی لەناو خودی ئەمریكا ئەو كاتەی كە دروست جۆرج بۆش سەركردایەتی ئەمریكای دەكردو لە لوتكەی دەسەڵاتی سیاسی و ئابورییدا بوو.
پاش ئەوەش رووداوی 11 سیپتیمبەر روویدا، هەرچەندە بەڵگەكان ئەو كاتە باسیان لەوە دەكرد كە تاڵیبان كارەكەی كردووە و دواتریش تاڵیبان وتی كە ئەوان ئەوەیان ئەنجامداوە، بەڵام ئەو هاوكێشە هەر بەو شێوەیە نەمایەوە تا ئەو كاتەی كە ئوسامەبن لادن لە ساڵی 2011 كوژرا، ئەو كاتە بەپێی بەڵگە نهێنی و زۆر تایبەتەكان دەركەوت كە ئێران پشتیوانی تەواوی تاڵیبانی كردووە لەوەی كە بنلادن هێرش بكاتە سەر تاوەری بازرگانی لە نیویۆرك.
بەپێی بەڵگەنامە تایبەتەكان دەركەوتبوو كە داڕێژەری پلانەكە پێش ئەوەی هێرشەكە بكات، چەندین جار سەردانی كۆماری ئیسلامی ئێرانی كردبوو.
ئاڵۆزییەكانی هەردوو وڵات تادەهات زیاتر دەبوو ئەوەش بوە هۆی ئەوەی كە ئێران و ئەمریكا هەمیشە چەندین رێگە بگرنە بەر بۆ ئەوه‌ی رووبەرووی یەكتر ببنەوەو دەسەڵاتی سیاسی و سەبازی یەكتری بشێوێنن و لەناوی ببەن.
وەرزی دووەم:
ئەمریكا و ئێران لە ئێراق
ئاڵۆزییەكانی ئێران و ئەمریكا لە تەواوی جیهان لە ئاستێكی زۆر بەرزدا بوو تا ئەو ڕادەیەی كێشەكان گەیشتبووە ئەوەی كە ئێران و ئەمریكا لە رێگەی پلانی تاكە كەسییەوە ڕووبەڕووی یەكتری دەبونەوە، ئەوەش وای كردبوو كە ئەو دوو وڵاتە ئاڵۆزتر بڕواننە یەكتری.
لە ئێراقدا هەردوو وڵات چەندین جار ڕووبەڕووی یەكتری بوونەوە بەم شێوەیە:
یەكەم: لەشەری ئێراق – ئێراندا بەدرێژای 8 ساڵ ئەمریكا پشتیوانی ئێرانی كرد بۆ دروستبونی شەڕێكی گەورە.
دووەم: هەر لە ئێراق و لە ماوەی شەڕدا ئەمریكایەكان چەندین جار لە ئێراقەوە موشەكیان ئاراستەی چەند ئامانجێك دەكرد لە ناو ئێراندا.
سێێەم: لەساڵی 1991 ئەمریكا كاتێك دەیوست هێرشی سەربازی بكاتە سەر ئێراق، لەدوای دەركرنی ئێراق لە كوێت، ئێرانییەكان سوپاو هەموو ئامادەباشییەكیان كردبوو لەڕێگەی شیعەكانی ئێراقەوە بۆ ئه‌وه‌ی ناوچەی خۆیان لە ئێراق ئازاد بكەن.
چوارەم: ساڵی ٢٠٠٣ لەچوارچێوەی پلانی ستراتیژی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورەدا ڕژێمی صەدامی ڕووخاند، بەوەش ئیران بەهاوكاری شیعەكانی هاوپەیمانی بەتەواوی دەستی بەسەر ئێراقدا گرت و چەندین میلیشیای چەكداری دروستكرد كە دژی ئەمەریكیەكان دەجەنگان، دیارترینیان جەیشی مەهدی بوو كە بەپێی ڕاپۆرتی ڕۆژنامەی واشنتن پۆست زیاتر١٢٠٠ سەربازی ئەمەریكی بەدەستی میلیشیاكانی هاوپەیمانی ئێران كوژراون، پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورەی جۆرج دەبلیوبۆش شكستی پێهێنراو ساڵی ٢٠١٠ ئەمەریكا بەناچاری لە ئێراق كشایەوە.
پێنجەم: بەهاری عەرەبی و كێشەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا لە ناوچەكانی سەرهەڵدانی بەهارەكەدا كە ئێران وەك ماری كلك زەرد توانی بچێتە ناو قورقوراگەی زۆرێك لەوڵاتانی ناوچەكە.
لە پەراوێزی وەرزی یەكەم و دووەمدا:
هێرشی پێچەوانەی ئەمریكا دژی ئێران
لە كۆی گشتیی هاوكێشەكان تا ساڵەکانی كۆتایی بەهاری عەرەبی، ئێرانیەكان ئەمریكییەکی زۆریان كوشتبوو، دەسەڵاتێكی رەهاو گەورەیان لە ناوخۆ و تەواوی ئێران و ئێراق و سوریا و لیبیا و تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەراست هەبوو، ئەوەش بوە هۆی ئەوەی كە ئێران لە ناوچەكەدا وەك گەورەترین و زلهێزترین دەسەڵات دەربكەوێت تا ئەو كاتەی كە دۆناڵد ترەمپ بووە سەرۆكی ئەمریكا، ئەوەش ئەو كاتە زێرینە بوو كە ئەمریكا شكۆی تایبەتی بۆ خۆی گێرایەوە.
دۆناڵد ترەمپ توانی ئەم كاران دژی ئێران بكات:
یەكەم: لە رێككەوتنامەی ئەتۆمی بەرجام بكشێتەوە كە وایكرد ئێران بەتەواوەتی بكەوێتە بەر زیانێكی نێودەوڵەتی دارایی و سیاسیی.
دووەم: نەوتی ئێرانی قەدەغەكرد.
سێییەم: سوپای پاسدارانی خستە لیستی رەش و تیرۆرەوە.
چوارەم: سزاكان تا دەهاتن قورستر دەبوون لەسەر ئێرانیەكان.
پێنجەم: بەهاوكاری ئیسرائیل چەندین هێزو هاوپەیمانی ئێرانی لە سوریا و ئێراق و لیبیا بچوكتر كردەوە و ئێرانی خستەوە نێو چوار چێوەی كۆماری ئیسلامی ئێران.
ئێستا ئێران لە قۆناغێكی زۆر بچوكدایەو لەڕاستیدا ئەمریكا زۆر گەورەتر لەوەی كە هەیە دەردەكەوێت بەسەر ئێران و ئێرانیەكاندا.
وەرزی سێیەم:
ئێران و ئەمریكا و كورد
بمانەوێت و نەمانەوێت كورد لە هاوكێشەی شەرێكی زۆر كەورە تێوەگلاوە، ئەویش شەری ئەمریكا و ئێرانە، كە دەبێت زۆر ئاقلانە مامەڵە بكات و پێویستی بە سیاسەتی حەكیمانەیە لە ناوچەكەدا لە بەرانبەر هەردوو وڵات بیگرێتە بەر.
هەر جۆرێك بێت خاكی كوردان بەشێكە لە هاوكێشەی شەڕی هەردوو وڵات، ئەوەش وادەكات كە ئەمریكاییەكان لەوە تێبگەن كە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان و كوردەكانی ئێرانیش دەبنە بەشێك لە هاوكێشەی ئەم شەڕە گەورەیەو بۆ هەر بەشێكیش ئەو شەڕە بریتیی دەبیێت لە كۆمەڵێك سەرئێشەی گەورە.
كوردانی باشور دەبێت چی بكەن؟
كوردەكانی باشوور لە چوارچێوەی قەوارەیەكی سەربەخۆ و لە چێوەی ئێراقدا دەبێت لەوە تێبگەن كە دەبێت هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی هیچكام لەو هاوكێشانە نەبێتەوەو خاكەكەی نەبێتە خاكی ڕووبەڕووبونەوەی هەردوولا.
نابێت رێگە خۆش بكرێت بۆ دەزگا هەواڵگریەكانیان لەخاكی هەرێمی كوردستاندا تەراتێن بكەن.
نابێت هەرێم رێگەبدات كە كورد لە ئێراق لاواز دەربكەوێت و پشتیوانی نە شیعە بكات نە سونە، چونكە ئەوە بۆ ئەمریكا و ئێرانیش دەبێتە نیگەرانی.
نابێت ئەو یاسا نێودەوڵەتییانە بشكێنرێت كە دانراون بۆ هەرێمی كوردستان تا بازرگانی لەگەڵ ئێراندا سنوردار بكات.
كوردانی رۆژئاوا دەبێت چی بكەن؟
كوردانی رۆژئاوای كوردستان لە چوارچێوەی ئەو كانتۆنانەی كە هەیانە پێویستە ئەوە بزانن كە دەبێت كورد لە سوریا وەك كوردێكی سوری بیربكاتەوە بۆ ئەوەی سوریا وەك خۆی بمێنێتەوەو ئەوەش بۆ ئەوەیە كە پشتیوانییەكانی ئەمریكا نەبێتە هۆی ئەوەی كە كورد بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئێران بەشێوەی نیزمی بەكاربهێنرێت و نەشچێتە بەرەی ئێرانەوە بۆ ئەوەی شەڕی ئەمریكا بكات.
كوردانی رۆژهەڵات چی بكەن؟
ئەركە قورسەكە بۆ ئەوان ماوەتەوە!
كوردەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان پێویستە ئەو ئاڵۆزییانە بەشێوەیەك بقۆزنەوە ئەگەر شەڕ ڕووبدات ئەوان بۆ خۆیان شەڕبكەن نەك بۆ ئێران نە بۆ ئەمریكا.
لەگەڵ ئەوەش ئەگەر شەڕ ڕووی نەدا بتوانن ئۆتۆنۆمی یان شتێك لەو بابەتە لەچنگ بخەن بۆ ئەوەی كورد لە ڕۆژهەڵات لەوە زیاتر نەچەوسێتەوە.
لەڕاستیدا هەموو شتێك پێویستە بكرێت بۆ ئەوەی كورد لە ڕۆژهەڵات ببێته خاوەنی قەوارەی سیاسیی و سەریازی و ئابووریش، ئەوەش وا دەكات كە كورد لە ناوچەكەدا بەهێزتر ببێت.
