ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەکانی ئەنقەرە – دیمەشق لە نێوان بەرژەوەندی و ئاستەنگەکاندا
“بەرایی”
لێدوانی کاربەدەستانی تورکیا سەبارەت بە ئەگەری نزیکبوونەوە لە ڕژێمی سووریا، لەوانە لێدوانەکانی “مەولود چاوشئۆغڵو”، وەزیری دەرەوەی تورکیا، لە کۆبوونەوەی باڵیۆزەکانی تورکیا لە ئەنقەرە لە ١١ی ئابی ٢٠٢٢، بەڵگەی ڕوونی ئامادەیی ئەنقەرە بۆ چاوخشاندنەوە بە سیاسیی ڕژێمی سووریا دەردەخات، هەروەها ئاماژەی کرد بەوەی کە توركیا پاڵپشتی ئاشتەوایی سیاسیی نێوان ئۆپۆزسیۆنی سوریا و رژێمی ئەسەد دەكات، پێشتریش لە تشرینی یەكەمی 2021، كاتێك بەشداری كۆبوونەوەی بزووتنەوەی بێ لایەنەكان لە پایتەختی سربیا لە بەلگراد كرد، گفتوگۆیەكی خێرای لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و وەزیری دەرەوەی سوریا، فەیسەڵ میقداد کرد. “رەجەب تەیب ئەردۆغان”، سەرۆكی توركیا، لەكاتی گەڕانەوەی لە كۆبوونەوەیەكی لە سووچی لەگەڵ “ڤلادیمێر پوتین”، سەرۆكی رووسیا لە 6ی ئابی ٢٠٢١، رایگەیاندبوو كە دەزگا هەواڵگرییەكانی توركیا و سووریا لە پەیوەندیدان، ئەردۆغان لەکاتی گەڕانەوەی لە سەردانەکەی بۆ ئۆکرانیا لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٢، لێدوانێکی دیکەی دا کە تیایدا ڕایگەیاند کە تورکیا ئامادەیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ (ڕژێمی ئەسەد) بگوازێتەوە بۆ ئاستێکی باڵاتر؛ واتە تا ئاستێکی سیاسی بەرزتر. ئەم لێدوانانەی تورکیا گۆڕانکارییەکی ڕوونیان لە هەڵوێستی حکومەتی ئەنقەرەدا دەربڕیوە، دوای ئەوەی لە ساڵی ٢٠١١ەوە پاڵپشتی سەرەکی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بووە و بە تەواوی پێچەوانەی سیاسەتەکانی ڕووسیا و ئێرانە کە پشتیوانی ڕژێمی ئەسەدیان کردووە.
“پێشەکی”
ئاماژەكانی گۆڕانكاری لە سیاسەتی توركیا بەرامبەر بە ململانێی سووریا، لە دوای دەستێوەردانی سەربازیی رووسیا لە سوریا لە ئەیلوولی 2015 دەستیپێكرد، ئەمەش بووە هۆی گرژییەكی زۆر لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ، بەتایبەت دوای ئەوەی توركیا فڕۆكەیەكی جەنگی رووسیای لە سنووری سووریا خستە خوارەوە لە تشرینی دووەمی 2015. ئەم ڕووداوە پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتی بەرەو لێواری داڕمان برد، دوای ئەوەی مۆسکۆ سزای ئابووریی بەسەر ئەنقەرەدا سەپاند، لەوانە ڕاگرتنی هاوردەکردنی کەلوپەلی تورکی، بەستنی ئەو پرۆژانەی کە کۆمپانیا تورکییەکان لە ڕووسیا ئەنجامیان دەدا، هەروەها سەپاندنی سنووردارکردن بەسەر ئەو جموجۆڵەدا گەشتیاری ڕووسیا بۆ تورکیا. تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات هاوکات بوو لەگەڵ ئەو قەیرانە گەورەیەی کە پەیوەندییەکانی تورکیا و ئەمریکا تووشی بوون، بەهۆی هاوپەیمانی واشنتۆن لەگەڵ یەکینەکانی پاراستنی گەلی کورد لە سووریا، هەروەها پشتیوانی لە دامەزراندنی ئەو رێکخراوە کە دواتر بە هێزەکانی سوریای دیموکرات ناسرا بۆ رووبەڕووبوونەوەی دەوڵەتی ئیسلامی لە ئێراق و شام (داعش). لە ئەنجامدا، لە بەهاری ٢٠١٦، ئەنقەرە دەستی کرد بە چاوخشاندنەوە بە سیاسەتی خۆی لەگەڵ سووریا و ئەم گۆڕانکارییە دوای هەوڵی کودەتای شکستخواردووی تورکیا لە تەمموزی ٢٠١٦ خێراتر بوو؛ لەو ماوەیەدا سەرۆک پوتین هاوسۆزی خۆی لەگەڵ ئەردۆغان دەربڕی.
لە ژێر رۆشنایی دەستێوەردانی سەربازیی رووسیادا، سیاسەتی گۆڕینی رژێم لە دیمەشق کە ئەنقەرە لە پاییزی 2011ەوە گرتۆتەبەر، بۆتە ناڕاستەقینە، ئەو هاوپەیمانییەی کە واشنتۆن لەگەڵ “هەسەدە” دامەزراند، بووە هۆی گۆڕانکاری لە ئەولەوییەتەکانی ئەنقەرە لە سوریا. هه‌وڵیده‌دا به كۆنترۆڵكردنی سنووره‌كان و رێگریكردن له سه‌رهه‌ڵدانی كیانێكی كوردی له‌سه‌ر سنووره‌كانی باشووری خۆی، هه‌ڕه‌شه‌كانی سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی خۆی دوور بخاتەوە. ئەمەش رێگەی بۆ لێکتێگەیشتنەکانی تورکیا و رووسیا خۆشکرد، کە جەوهەری ئەو لێکتێگەیشتنانە وازهێنانی ئەنقەرە بوو لە سیاسەتی گۆڕینی رژێم لە دیمەشق لە بەرامبەر هاوکارییەکانی مۆسکۆ لە رێگریکردن لە دامەزراندنی قەوارەیەکی کوردی لەسەر سنووری سوریا. لەو کاتەوە تورکیا بە رێککەوتن لەگەڵ مۆسکۆ سێ ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە باکووری سووریا ئەنجامداوە، ئەمانەش بریتین لە: ئۆپەراسیۆنی “قەڵغانی فورات” لە مانگی ئابی ٢٠١٦، ئۆپەراسیۆنی “لقی زەیتوون” لە شوباتی ٢٠١٨، و ئۆپەراسیۆنی “بەهاری ئاشتی”.
هاوتەریب لەگەڵ ئەمەش لە نێوان تورکیا و مۆسکۆ رێککەوتنێک کرا بۆ چۆڵکردنی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە بەشی رۆژهەڵاتی شاری حەلەب لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠١٦، دواتر پرۆسەی ئاستانە لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٧ دەستیپێکرد، کە بووە هۆی بەستنی ململانێی نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆن لە ڕێگەی دامەزراندنی چوار (ڕژێم کۆنترۆڵی خۆی لەسەر سێیان درێژکردەوە)، هەموو ڕێگاکە تا ئەنقەرە پەسەندکردنی پێشنیاری دامەزراندنی لیژنەیەکی دەستووری بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی سوریا، کە لە کۆنفرانسی سوچیدا سەریهەڵدا لە مانگی جانیوەری ٢٠١٨، و بە ئامانجی گەیشتن بە یەکلایی کردنەوەی کێشەی نێوان ڕژێم و ئۆپۆزیسیۆن بوو، لە ڕێگەی دانوستانێکی بێ مەرجەوە کە بووە هۆی داڕشتنی دەستوورێکی نوێ و ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بەڵام ئەم دانوستانانە بەبێ هیچ ئەگەرێک بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن بەردەوامن.
یەکەم: پالنەرەکانی گۆڕانکاری لە سیاسەتی تورکیا بەرامبەر سوریا.
ئەم هەڵوێستە نوێیەکەی تورکیا باشترکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ سوریا کۆمەلێک هۆکار و پاڵنەری لە پشتە. لێرەدا دەتوانرێت ئاماژە بە هەندێک هۆکار وپاڵنەرانە بکرێت کە ئەم گۆڕنکارییەی لە سیاسەتی ئەنقەرە بەرامبەر دیمەشق هێناوەتە ئاراوە:-
1-سروشتی ئاراستەی سیاسەتەكانی سەرۆك کۆماری تورکیا “ئەردۆغان”.
سروشتی ئەردۆغانە، بەبێ هیچ ڕەخنەیەك هەڵوێستەكانی بە شێوەیەكی بەرچاو بگۆڕێت، هەروەها سیاسەتەكانی ئەنقەرە بەرامبەر بە هەندێك وڵاتی ناوچەكە ڕەنگدانەوەی ئەم گۆڕانكارییە بووە، وەك پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ ئیسرائیل و گواستنەوەی لە دوژمنایەتییەوە بۆ دامەزراندنی پەیوەندیی تەواو لەنێوانیاندا، بەم پێیە شێوازی کارکردنی ئەردۆغان و مامەڵەکردنیەتی لەگەڵ پێشهاتەکانی سیاسەتی دەرەوەی تورکیا و گۆڕانکارییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، گۆڕانی هەڵوێستی لە بەرامبەر دیمەشقدا دەبێتە شتێکی سرووشتی لە روانگەی سیاسەتی ئەو لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە تا ئێستا. هەروەها ناتوانرێت پشتگوێ بخرێت کە رێبازی نوێی ئەو بۆ سوریا لە چوارچێوەی دەستکاریکردنی رێڕەوی ناوچەیی ئەنقەرەدا دێت.
2-گوشارەكانی ناوەوەی توركیا بۆ سەر ئەردۆغان لە پرسی پەنابەرانی سوریا.
لە ناوخۆی تورکیا پرسێکی گرنگ و گەرم بەدی دەکرێت، ئەویش پرسی پەنابەرانی سوریایە، بەپێی ئامارە ڕاگەیەندراوەکان ژمارەیان نزیكە لە 4 ملیۆن کەس، هەروەها ئۆپۆزسیۆنی توركیاش تەركیز لەسەر ئەوە دەكات كە ئەم بابەتە یەكێكە لە هۆكارەكانی قەیرانی ئابووری لەو وڵاتە، و کە سەرۆک کۆماریش شکستی هێناوە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم قەیرانە، و هەڵوێستە هەڵەکەی ئەوە ململانێی سوریا بوو کە ڕێگەی بە میوانداریکردنی ئەو ژمارە زۆرەی پەنابەران دا. بەم شێوەیە ئەردۆغان هەوڵدەدات چارەسەرێک بۆ ئەم ئاوارە و گەڕانەوەیان بدۆزێتەوە، یان لانی کەم بگاتە فۆرمولەیەک لە ڕێککەوتنەکان کە ڕێگە بە گەڕانەوەیان بدات پێش هەڵبژاردنی داهاتوو، کە بڕیارە لە ساڵی ٢٠٢٣ ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی ئەم فشارە لەلایەن پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیاوە دوور بکەوێتەوە.
3-خواستی سه‌رۆكی توركیا بۆ ئارامكردنه‌وه‌ی روسیا.
له لێدوانه‌كانی سه‌رۆكکۆمار؛ بە ڕوونی ئەوە بەدیکراوە كه ئه‌وه‌ی ده‌یكات جۆرێكه له وه‌ڵامدانه‌وه بۆ خواستی روسیا و ئارامكردنه‌وه‌ی سه‌رۆك پوتین. جێگای سەرنجە کە ئەردۆغان لە هەوڵی ئەوەدایە کە سوود لە شەڕی ئۆکرانیا و ئەو هەلومەرجەی کە ڕووبەڕووی مۆسکۆ بووەتەوە بقۆزێتەوە، بۆ ئەوەی گەورەترین دەستکەوت بەدەست بهێنێت، جا چ لە ئاستی وزە و پرسە ئابوورییەکانی دیکەدا بێت یان تەنانەت لە ئاستی سیاسی و سەربازیدا بێت. بێگومان ڕوسیا بە باشی ئاگاداری ئەمەیە و لە بەرامبەر هەموو ئەم داواکارییانەی تورکیادا، ویستویەتی دەستکەوتێک بەدەست بهێنێت کە هەروەها پەیوەندی بە پشتیوانیکردنی حکومەتی سوریا و ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و ڕاگرتنی پێشکەوتنی سەربازی تورکیا لە باکووری سوریا و ڕووبەڕووبوونەوەی کاریگەرییەکانی ئەمریکا کە لە پەرەسەندنیدایە لە رۆژهەڵاتی فورات، کە پشتیوانی لە هێزە کوردییەکانی ئەوێ دەکات. لە هەمان کاتدا ڕاگرتنی ئۆپه‌راسیۆنه سه‌ربازییه‌کانی تورکیا له باکووری سوریا ڕه‌نگه گوشاره‌کان بۆ سه‌ر هێزه ڕووسییه‌کان له‌وێ که‌م بکاته‌وه و به‌م شێوه‌یه‌ش ببێته هۆی گواستنه‌وه‌ی زیاتریان بۆ ئۆکرانیا.
دووەم: کاردانەوە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان.
کاردانەوەکانی زلهێزە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، تەنانەت لەسەر ئاستی ناوخۆی تورکیا و سوریاش، هەمووی ئەرێنی نەبوون بەرامبەر بە گۆڕانکاری لە هەڵوێستی تورکیا بەرامبەر بە سوریا، لەڕاستیدا دەکرێ بگوترێ ئاماژەکان زیاتر بە ئاراستەی ئەرێنیدا بوونە. دەتوانرێت ئاماژە بە دیارترین کاردانەوەکان لەم ڕووەوە بکرێت:-
1- ئۆپۆزسیۆنی سووریا: ئەم پێشهاتانەی تورکیا نیگەرانییەکی زۆری لای ئۆپۆزسیۆنی سوریا و بەتایبەتی لایەنە سیاسییەکان دروست کردووە و، ئەمەش لە لێدوانەکانی زۆرێک لە سەرکردەکانیدا دەرکەوت، کە دووپاتیان کردەوە کە پەیوەندییان لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی تورکیا کردووە بۆ ڕێگریکردن لەم گۆڕانکارییە، و گەڕانەوە بۆ پێگەی سەرەتایی ڕژێم. بۆ نموونە جۆرج سابرا، سەرۆکی پێشووی هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن لە ٢٢ی ئابی ئەمساڵدا ڕایگەیاند کە لێدوانەکانی ئەم دواییەی تورکیا بەرامبەر بە ڕژێمی سووریا جێگەی سەرسوڕمان نییە.
ئەم گۆڕانکارییە تورکییە ئەو پرسیارە دەوروژێنێت: ئایا ئەنقەرە هێشتا پشتگیری لە پرۆسەی گۆڕانکاری سیاسی لە سوریا دەکات؟ یان پشتگیری لە لیژنەی دەستوور دەکات؟ یان ئەمە بە مانای کۆتایی هاتنی پرۆسەی جنێڤ و پشتبەستن بەو ڕێگایە دێت کە ڕووسیا تا ڕادەیەکی زۆر پابەند بووە پێیەوە؟
2- ئێران: ماوەی چەند مانگێكە، روونە كە ئێران مەیلی هێوركردنەوەی كەش و هەوای نێوان توركیا و رژێمی سووریای هەیە، بۆ رەخساندنی هەلومەرجێك بۆ جۆرێك لە ئاساییكردنەوە كە وردە وردە لە رێگەی هەماهەنگی ئەمنی و سەربازییەوە دەستپێدەكات بۆ ئەوەی رێگری لە هەر جۆرە خۆلێدانێكی نێوان توركیا بگرێت، و پاشان بەرەو دۆخی سیاسی بەرز دەبێتەوە، کە لە بەرامبەردا پێداویستییەکانی تورکیا دابین دەکرێت، ئەنقەرە دوژمنایەتی خۆی لەگەڵ دیمەشق ڕاگرت، ڕێگەی بە شێوازێکی دیکە دا بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی سوریا، کە زۆر لە هەڵوێستەکانی ئەمریکا و ئەوروپا تێدەپەڕێنێت و کاریگەری لەسەر بوونی ئێران لە سوریا هەیە.
ئێران لە دوژمنایەتییەکەی لەگەڵ پەکەکەدا لەگەڵ تورکیادا هاوتەریب دەبێت، ئەمەش مەترسی بۆ سەر ئاسایشی ئەو دوو وڵاتە دروست دەکات، بە تایبەت کە دوو لایەنی ئێرانی پەیوەست بە پەکەکە هەیە کە لەم دواییانەدا یەکخستنی توانا و دامەزراوەکانیان بۆ پشتیوانی لە دژە ئێران ڕاگەیاندووە بەشێوەیەکی کرداری، ئەمەش تورکیا ئامادە دەکات بۆ زەمینەیەکی لێکتێگەیشتن لە نێوان تاران و ئەنقەرە. بەم پێیە، گەیشتن بە سەقامگیری لە پەیوەندییەکانی تورکیا و سوریا و مەیلی گەڕاندنەوەی ئەو پەیوەندییانە، ڕەنگە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی ئێران بکات، نەک تەنیا لە ئاستی بوونی ئێران لە سووریا، بەڵکو لە ئاستی پەیوەندییەکانی تورکیا و ئێرانیشدا.
لە لایەکی دیکەوە هاوکارییەکانی ڕووسیا لەگەڵ ئێران، لەم ماوەیەی دواییدا پێشکەوتنی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە، نەک تەنیا لە بواری سووریادا، بەڵکو لە پێوەندی لەگەڵ هاوکاریی ئابووری و سیاسیی نێوان دوو وڵاتیشدا. رەنگە ئەو سزایانەی رۆژئاوا بەسەر مۆسكۆ و تاراندا سەپێنراون بوارگەلێكی بۆ هاوكاری نێوان هەردوو وڵات دروست كردبێت، ئەمەش وایكردووە سوریا ببێتە بنكەیەكی گرنگ بۆ هەردوو وڵات.
3- ئه‌مریكا: واشنتۆن هیچ لێدوانێكی نه‌داوه سه‌باره‌ت به بوونی لێكنزیكبوونه‌وه‌ی نێوان توركیا و سوریا، به تایبه‌تی كه پرسه‌كه په‌یوه‌ندی به سه‌ره‌تای ئه‌و ناوچه‌یه‌وه هه‌یه كه كاریگه‌ری ئه‌مریكا تیایدا بڵاو ده‌بێته‌وه، جا چ سیاسی بێت یان سه‌ربازی بێت یان ئابووری. ئەو هێزانەی لە ناوچەی ئۆتۆنۆمی کوردی ئامادەن بە بیانووی ڕووبەڕووبوونەوەی داعش، کە هێزی ئەمریکین و سەر بە وڵاتانی هاوپەیمانن. لە هەمان كاتدا ئەمریكا كۆنترۆڵی كۆمەڵێك بیرە نەوتی کردووە كە پێشتر سەر بە دەوڵەتی سوریا بوون، و نەوتیان لێ دەردەهێنێت بەبێ ئەوەی گرنگی بە هیچ ڕێسایەكی یاسای نێودەوڵەتی بدات لەو بارەیەوە.
واشنتۆن هەر جۆرە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی تورکیا بۆ داگیرکردنی ناوچەی کوردی لە سوریا رەتدەکاتەوە، بەڵام لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی پێشووی تورکیادا وەستابوو، هەڵوێستی خۆی خستە گرەو لەسەر ئەوەی کە چی دەتوانێت مەترسی لەسەر ژیانی خەڵکی مەدەنی تەنیا لەم ناوچەیەدا دروست بکات. ئەمەیە وا لە ئەنقەرە دەکات باوەڕی بەوە هەبێت کە هەڵوێستی ئەمریکا لە زۆرێک لە داواکارییەکانی تێناگات و لەوانەیە ئەمەش هۆکارێک بووبێت بۆ نزیکبوونەوەی تورکیا لە ڕووسیا و ئێران و تەنانەت ڕژێمی سوریا، بۆ ئەوەی کارتێکی فشار بێت بۆ سەر ئەمریکا بۆ وەبەرهێنان لە پرسە دووقۆڵییەکان و فایلەکانی نێوانیاندا.
سێیەم: تەحەددیاتی نزیکبوونەوەی تورکیا لە ڕژێمی سووریا
١- بوونی تورکیا لە ناوچەکانی سووریا.
تورکیا بەشداری دەکات لە زامنکردنی ژمارەیەک ناوچە لە باکوری سوریا، هەروەها هەوڵدەدات ناوچەیەکی ئارام بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکانی سوریا بدۆزێتەوە، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش نزیکبوونەوەی تورکیا لە ڕژێمی سوریا، پێداگری ڕژێم لەسەر هەژموونی هێزەکانی بەسەر تەواوی سوریادا بەهێزتر دەکات لە خاکی سووریا، کە تورکیا پێش دەستەبەرکردنی ئاسایشی سنوورەکانی، لەوە دەترسێت، هەر بۆیەش ئاسایی کردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ رژێمی سووریا پێویستی بە دابینکردنی گەرەنتی راستەقینە هەیە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا و ئەمەش تەحەدایەکی راستەقینەیە لەسەر رێگای لێکنزیکبوونەوە.
٢- لاوازی حەماسی رژێمی سوریا.
پێدەچێت رژێمی سوریا لە ئێستادا بە جۆش و خرۆشەوە نەبێت بۆ ئاساییکردنەوە لەگەڵ تورکیا، لە ترسی تێچووی ئاساییکردنەوە، لە پێش هەموویان پێکدادان لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکراتە، لەگەڵ ئەو مەترسییە ناوخۆیی و دەرەکیانەی کە ئەم فایلە دروستی دەکات و، هەڵمژینی فایلی پەنابەرانی سوریا لە ژێر رۆشنایی قەیرانی ئێستای سوریادا، جۆش و خرۆشێکی ڕواڵەتی لەگەڵ لێدوانەکانی حکومەتی تورکیا، و ئەو بانگەوازەکەی پێشووی خۆی سەبارەت بە کشانەوەی هێزەکانی تورکیا لە سوریا دووپاتکردەوە، پێدەچێت ئەو بە جۆش و خرۆشەوە نەبێت بۆ گرتنەبەری هەنگاوی لێکنزیکبوونەوە لەگەڵ پارتی داد پێش هەڵبژاردنەکانی تورکیا بۆ ئەوە لە بەرژەوەندی ئەو پارتە نەبێت، کە رژێمی سوریا پێی باشە شکستی پێبهێنێت، لە رەتکردنەوەی هەڵوێستی پشتیوانی خۆی بۆ گەلی سوریا، بۆیە وا دیارە رژێمی سوریا، بەبێ فشاری نێودەوڵەتی دەبێت، لە کارلێکەکانیدا زۆر سنووردار دەمێنێتەوە، بۆ ئەوەی پشت بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی داهاتوو ببەستێت، سەرەڕای ئەوەش، فشارەکانی ڕووسیا ڕەنگە بەشداربن لە نزیکبوونەوە لە پێگەی ڕژێمی سوریا.
٣- ڕۆڵی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە).
پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) و لقی سوریای پارتی یەكێتی دیموكراتی كوردستان (پەیەدە) و باڵە سەربازییەكانیان كۆنترۆڵی ژمارەیەك ناوچە لە رۆژهەڵات و باكووری سوریا کردووە، وەك حەسەكە، دێرەزور، رەققە و مەنبەج، کە بەشێکی گەورەیان کۆنترۆڵ دەکەن، “هەسەدە” پشتگیری ڕاستەوخۆ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە وەردەگرێت بەناوی ڕووبەڕووبوونەوەی داعش، وەک دەردەکەوێت کە لە هەندێک فایلە ئەمنییەکاندا لە پەیوەندییەکی باشدایە لەگەڵ ڕژێمی سوریادا. لەلایەكی ترەوە توركیا پێكهاتە سەربازییەكانی كورد بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەبینێت و لەم دواییانەشدا دەستپێكردنی هەڵمەتێكی سەربازیی لەدژی راگەیاند و ئەو پرسەی لێرەدا جێگەی هەڵوەستە لەسەرکردنە ئەوەیە كە ئایا توركیا دڵنیا دەبێتەوە لەوەی رژێمی سوریا دەستبەرداری ئەو كارتە كوردییە بێت كە ئەو وەبەرهێنانی لە دژی شۆڕش لە لایەک و دژی تورکیا لە لایەکی تر، یان ئەوەیە کە دۆخی قەیرانەکە وەک خۆیدەمێنێتەوە؟
٤- ئۆپزسیۆنی ڕژێمی سوریا و پرسی پەنابەران.
ئەو لێدوانانەی تورکیا مشتومڕی لە نێو ئۆپۆزسیۆنی سوریادا دروستکرد، چ سیاسی و چ شۆڕشگێڕانە، لە کاتێکدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا خۆپیشاندانەکانی لە باکوری سوریا بە رەتکردنەوەی بانگەوازەکانی ئاشتەوایی پەرەپێدا، ئەمەش بووە هۆی دەرکردنی بەیاننامەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی تورکیاوە کە روونیکردەوە؛ لێدوانەکانی وەزیر بەشێکە لە سیاسەتی تورکیا کە داوای چارەسەرێکی سیاسی دەکات کە بەرژەوەندییەکانی گەلی سوریا لەبەرچاو بگرێت. تورکیا “لە هاوسۆزی لەگەڵ گەلی سووریادا دەمێنێتەوە”. جگە لە ناڕەزایەتییەکانی سوریا کە ئاشتەوایی لەگەڵ ڕژێم ڕەت دەکەنەوە، حکومەتی کاتی سوریا، هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ هێزەکانی شۆڕشگێڕ و ئۆپۆزسیۆنی سوریا و ئەنجومەنی ئیسلامی سوریا ڕەتکردنەوەی بانگەوازەکانیان بۆ ئاشتەوایی دووپاتکردەوە، بەهۆی لاوازی متمانەیان بە ڕژێمی سوریا، هەروەها لە ترسی دووبارەبوونەوەی سیناریۆی تەسفیەکردنی سەرکردەکان، بۆیە دەبێت رێبازە سیاسییەکانی تورکیا جێگەی داخوازییەکانی سوریا بگرێتەوە، و بوونی زیاتر لە یازدە ملیۆن پەنابەر لە ناوەوە و دەرەوەی سووریا و ئەم ژمارەیەش تەحەدایەک بۆ هەر بانگەوازێک بۆ لێکنزیکبوونەوە پێکدەهێنێت، بەدەر لە داهاتووی ئەم پێکهاتەیە.
چوارەم: سیناریۆکان
سیناریۆی یەکەم: ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکان بەشێوەیەکی تەواو.
ئەم سیناریۆیە وا گریمانە دەکات، کە لە ڕێگەی پەیوەندییەکانی ئێستاوە دەتوانرێت بگەینە لێکتێگەیشتنێک کە بتوانرێت پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ڕژێمی سوریا بە تەواوی ئاسایی بکاتەوە، ئەم سیناریۆیەش بەم شێوەیە پشتگیری دەکرێت: “ئەم دوو ڕژێمە دوای ساڵانێک لەململانێی یەکتر پێویستیان بە هێوربوونەوە هەیە، هەروەها لە ژێر رۆشنایی گۆڕانکارییە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان کە پێویستیان بە ئاشتەوایی هەیە”.
پەرۆشی تورکیا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی دەرەوە و سەرکەوتنی لە گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی راستەقینە لەگەڵ سعودیە، میسر، ئیمارات و قەوارەی ئیسرائیل، لە کاتێکدا ئەم لێکتێگەیشتنانە هاندەری بەردەوامی بژاردەکانی نزیکبوونەوەن.
خاڵی لاوازی ئەم سیناریۆیە:
- پێکدادانی سەربازیی نێوان ڕژێمی تورکیا و سوریا کە چەندینجار روویداوە، لە داهاتووشدا ئەم ئەگەرە کراوەیە.
- پەرۆشی تورکیا بۆ دەستبەردارنەکردنی بەتەواوی هاوپەیمانە سوورییەکەی و بەو هۆیەوە چوون بۆ یەکلایی کردنەوەی هەمەلایەنە لە ماوەیەکی نزیکدا رەنگە کاردانەوەی نەرێنی لەسەر پەیوەندی تورکیا لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی سووریا هەبێت.
سیناریۆی دووەم: ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکان بەشێوەیەکی سنووردار.
ئەم سیناریۆیە پێشبینی دەکرێت کە پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ ڕژێمی سووریا لە ماوەی مامناوەنددا ببێتە هۆی سنووردارکردنی لێکتێگەیشتنەکان، وەک وەڵامدانەوەی تورکیا بۆ بەشێک لە داواکارییەکانی ڕژێم بە سووککردن و دووبارە جێگیرکردنەوەی هێزەکانی لە باکووری سوریا، لە بەرامبەر هەموارکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەدەنە لە تورکیای بەرژەوەندی و چارەسەرکردنی فایلی پەنابەرەکان ئەم سیناریۆیە سەرچاوەی گرتووە: قورسایی فایلە ئەمنی و سیاسی و ئابوورییە هاوبەشەکان، کە کاتێکی زیاتری دەوێت تا پەیوەندییەکە بە تەواوی ئاسایی بێتەوە.
ترسی تورکیا لە کشانەوەی هێزەکانی لە سووریا پێش دەستەبەرکردنی ئاسایشی سنوورەکانی و هەر بۆیەش ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی قۆناغ بە قۆناغ بە گونجاوترین بژاردە دەبینرێت.
خاڵی لاوازی ئەم سیناریۆیە:
- پێویستیی ئەوەی هەردوولا بچنە ناو لێکتێگەیشتنێکی گەورەوە کە ململانێیەکان سووک بکەن و ڕێگەیان پێبدەن خۆیان بۆ فایلە ناوخۆییەکان تەرخان بکەن.
- ئیدارەی روسیا لە مەلەفی لێکتێگەیشتنەکانی ئێستا، و پێویستیی بە خستنەڕووی دەستکەوتێکی گەورە لە فایلە سووریەکەدا، بوونی ئەمریکا لاواز دەکات و رێگە بۆ هەر هەوڵێکی ئەمریکی بۆ وەبەرهێنان لە فایلە سووریەکەدا دەگرێت.
سیناریۆی سێیەم: شکستهێنان لە ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکان.
ئەم سیناریۆیە پێشبینی شکستی دانوستانەکان دەکات بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی ڕاستەقینە لە ماوەیەکی نزیکدا، پشتگیری لەم سیناریۆیە دەکات: دژبەیەک بۆچوونە سیاسی و ئەمنییەکانی نێوان ڕژێمی سووریا و ئەنقەرە.
ڕژێمی سوریا گرەو لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی داهاتوو دەکات، و ئەگەری ئەوە هەیە کە گۆڕانکاری لە هاوکێشە سیاسییەکانی تورکیادا بکات.
خاڵی لاواز ئەم سیناریۆیە:
- بەردەوامبوونی تورکیا لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانیدا.
- نەبوونی متممانە لەنێوان هەردوولا مانای شکستی هەوڵەکانی ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەکان دەدات.
“ئەنجام”
لێدوانەکانی ئەم دواییەی کاربەدەستانی تورکیا، ئاماژە بەوە دەکەن کە حکومەتی پارتی داد و گەشەپێدان پێی وایە دەبێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ رژێمی سوریادا ئاسایی بکرێنەوە، بە ئامانجی چارەسەرکردنی ئەو گرژیانەی کە لە پەیوەندییە ناوچەییەکانیدا هەیە، هەروەها بە هۆکارگەلێکی پەیوەست بە پێویستیی پێشبینیکردنی هەڵبژاردنەکان بە بەدەستهێنانی ئەنجامەکانی پەیوەست بە پرسی پەنابەرانی سوریا، کە لەلایەن هەندێک لایەنی ئۆپۆزسیۆنەوە وەک یەکێک لە هۆکارەکانی خراپبوونی دۆخی ئابووری لە وڵاتەکەدا خراوەتەڕوو. حكومه‌تی ئه‌ردۆغان هه‌وڵده‌دات ناوچه‌یه‌كی پارێزراو دروست بكات بۆ نیشته‌جێكردنی نزیكه‌ی یه‌ك ملیۆن ئاواره‌ی سوری له‌ناو خاكی سوریادا، وا دیارە حکومەتی تورکیا کە بە توندی نائومێد بووە لە هەڵوێستی ئەمریکا؛ سەبارەت بە بەردەوامی پشتیوانی یەکینەکانی پاراستنی گەلی کورد لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی فورات، بڕیاریداوە پێشنیاری ڕووسیا بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ ڕژێمی سوریا پەسەند بکات بۆ گەیشتن چوارچێوەیەکی هاوبەش لەگەڵ ڕژێمی سوریا.
بەڵام تەحەددیاتی گەورە ڕووبەڕووی ئەگەری لێکنزیکبوونەوەی نێوان ئەنقەرە و دیمەشق دەبێتەوە، کە گرنگترینیان پەیوەندییەکەیەتی بە دۆزینەوەی چارەسەرێکی سیاسی دادپەروەرانە بۆ قەیرانی سوریا، کە ناتوانرێت لە سرووشتی پەیوەندی نێوان تورکیا و ڕژێمی سوریادا کورت بکرێتەوە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو نرخە زۆرانەی کە گەلی سوریا لە شۆڕشەکەیاندا دژی نادادپەروەری و ستەمکاری داوە، و نەبوونی رێبازێکی هەمەلایەنە بۆ چارەسەرکردن لەگەڵ توندبوونەوەی گرژی لە پەیوەندی نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن لە ئەنجامی ململانێی ئۆکرانیا و… چڕبوونەوەی کێبڕکێی جیۆپۆلیتیکی لە نێوان زلهێزەکانی سیستەمی نێودەوڵەتیدا.
لە کۆتاییدا، پەیوەندییەکان لە سووریا پێکەوە گرێدراون، جا لە نێوان هێزە ناوخۆییەکان بێت یان لایەنە ناکۆکییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، هەر بۆیەش ئەستەمە پێشهاتەکانی ئەم دواییە گۆڕانکارییەکی گەورە لە پەیوەندییەکانی تورکیا و سوریادا دروست بکات، بەڵکو ئەگەر کۆبوونەوەیەک ڕێکبخرێت لە نێوان ئه‌ردۆغان و ئه‌سه‌د، ره‌نگه رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌كه‌ی نێوانیان ئارام بێته‌وه، لەبەرئەوەی توركیا له ناوخۆ و له په‌یوه‌ندییه ناوچه‌ییه‌كانیدا وه‌به‌رهێنانی سیاسی ده‌كات.
پەراوێزەکان:
1- تقرير المركز العربي للابحاث والدراسات السياسية، “الانفتاح التركي على النظام السوري: دوافعه وافاقه”. ايلول 2022، https://www.dohainstitute.org/ar/Lists/ACRPS-PDFDocumentLibrary/the-turkish-rapprochement-with-the-syrian-regime-motives-and-prospects.pdf
2- سعيد الحاج، “العلاقات بين أنقرة ودمشق ….. الدوافع والعقبات”. اب 2022، https://www.aljazeera.net/opinions
تقرير مركز الفكر الاستراتيجي للدراسات، دعوات التقارب التركي مع النظام السوري.. الفرص والتحديات، ایلول ٢٠٢٢، https://fikercenter.com
