• English
  • چونه‌ ژووره‌وه‌
هه‌ینی, تشرینی یه‌كه‌م 3, 2025
Chawy Kurd
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
English
کوردی
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    دەرچوون لە ئێراق: بەشی 78

    دەرچوون لە ئێراق: بەشی 118

    جیهان و جەمسەرگیریی

    ماناو ڕەهەندەکانی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان

    سیستەمی هیچوپووچی

    ئاونگ و ئاورنگ

    ڕێکەوتنی نەوت و کۆتایی گەمارۆی ئابووری

    ڕێکەوتنی نەوت و کۆتایی گەمارۆی ئابووری

    بۆچی ناتانیاهو داوای کاراکردنەوەی “سناپباک” ی کردەوە؟

    بۆچی ناتانیاهو داوای کاراکردنەوەی “سناپباک” ی کردەوە؟

    ئایندەی کورد لە سوریا

    پرسی دانپێدانانی فه‌ڵه‌ستین

    سەردانەکەی مەسرور بارزانی و گووتەکانی جۆو بایدن

    ئەو هەقیقەتانەی دوای ڕیفراندۆم دەرکەوتن

    ئایندەی کورد لە سوریا

    ئایندەی کورد لە سوریا

    پارادۆکسی خوێندنەوە و نووسین لە نێوان نووسەری مرۆڤدۆست و نووسەری بکوژ

    موسوڵمانی زایۆنیی

    با ئارامی میدیایش تاقی بکەینەوە

    جەنگی ئیرادەو بەردەوامی ئاوەدانی

  • شــیکار
    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی پێنجەم

    ساڵێک بەبێ نەسروڵڵا؛ ئەو پیاوەی باوەڕی بە ئەفسانەی خۆی هەبوو   

    ساڵێک بەبێ نەسروڵڵا؛ ئەو پیاوەی باوەڕی بە ئەفسانەی خۆی هەبوو  

    لە کۆمێنتەوە بۆ قەیرانی متمانە؛  شێوازەکانی دزەکردنی سایبری ئێران لەنێو کۆمەڵگەی کوردستان

    لە کۆمێنتەوە بۆ قەیرانی متمانە؛  شێوازەکانی دزەکردنی سایبری ئێران لەنێو کۆمەڵگەی کوردستان

    فشارەکانی ئەمریکا و ئێران لە بارەی حەشدی شەعبی، داهاتووی سیاسی ئێراق بەرەو کوێ دەبەن؟

    فشارەکانی ئەمریکا و ئێران لە بارەی حەشدی شەعبی، داهاتووی سیاسی ئێراق بەرەو کوێ دەبەن؟

    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی چوارەم

    هێزی تیژ لە کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا

    هێزی تیژ لە کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا

    سیاسەتی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە کورد بە بەردەوامی نەرێنی بووە

    سیاسەتی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە کورد بە بەردەوامی نەرێنی بووە

    چیپی مێشکی Neuralink چییە و چۆن کار دەکات؟

    چیپی مێشکی Neuralink چییە و چۆن کار دەکات؟

    پێشهاتە سیاسییەکانی فەرەنسا دوای دەستلەکار کێشانەی سەرۆک وەزیران

    پێشهاتە سیاسییەکانی فەرەنسا دوای دەستلەکار کێشانەی سەرۆک وەزیران

    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی سێیەم

  • ئــــابووری
    وەبەرهێنانەکانی کۆریای باشوور لە ژێرخانی کوردستان

    وەبەرهێنانەکانی کۆریای باشوور لە ژێرخانی کوردستان

    دابەشكردنی بەرپرسیاریەتییە داراییەكان لە سیستەمی فیدڕاڵیدا؛ ئێراق بە نموونە

    دابەشكردنی بەرپرسیاریەتییە داراییەكان لە سیستەمی فیدڕاڵیدا؛ ئێراق بە نموونە

    چین دوای ساڵی 2025

    چین دوای ساڵی 2025

    بانک و نەوت و دابڕان؛ کلیلەکانی واشنتۆن بۆ لابردنی قوفڵی ئێرانی لە به‌غداد

    بانک و نەوت و دابڕان؛ کلیلەکانی واشنتۆن بۆ لابردنی قوفڵی ئێرانی لە به‌غداد

    بێلا و ئایینی تۆکۆگاوا

    بێلا و ئایینی تۆکۆگاوا

    نه‌وت؛ زانست و بازاڕی کۆلۆنیالیستی

    نه‌وت؛ زانست و بازاڕی کۆلۆنیالیستی

    دیپ-سیک لە ململانێیەكی قووڵی تەكنەلۆژییدا

    دیپ-سیک لە ململانێیەكی قووڵی تەكنەلۆژییدا

    تەکنۆلۆجیای کەش و هەوا

    تەکنۆلۆجیای کەش و هەوا

    ڕاڤەى ئابووریی بۆ پرۆسەی داگیرکارى ڕاستەوخۆ

    ڕاڤەى ئابووریی بۆ پرۆسەی داگیرکارى ڕاستەوخۆ

    میتۆدی چەندێتی و چۆنێتی لە نووسینی توێژینەوەی زانستیدا

    میتۆدی چەندێتی و چۆنێتی لە نووسینی توێژینەوەی زانستیدا

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

    پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

    کوردەکانی خوراسان   

    کوردەکانی خوراسان  

    میتانییه‌كان

    میتانییه‌كان

    چیرۆکی دۆڕاوەکان و براوەکانی مێژوو

    چیرۆکی دۆڕاوەکان و براوەکانی مێژوو

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌ نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی دووه‌م و کۆتایی

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    چارەنووسى کورد لە گەمەى نێودەوڵەتیدا

    چارەنووسى کورد لە گەمەى نێودەوڵەتیدا

    پەیوەندی کورد و سیستەمی میرنشینی؛ ڕۆڵ و کاریگەرییه‌كه‌ی  

    پەیوەندی کورد و سیستەمی میرنشینی؛ ڕۆڵ و کاریگەرییه‌كه‌ی  

    “حاجی قادری کۆیی” نیشتیمانێک لە تاراوگە

    “حاجی قادری کۆیی” نیشتیمانێک لە تاراوگە

    ئاڵنگارییەکانى بەردەم بیرى نەتەوەیی کوردی لە هەرێمى کوردستان

    ئاڵنگارییەکانى بەردەم بیرى نەتەوەیی کوردی لە هەرێمى کوردستان

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    تێگەیشتن لە دەسەڵاتی سیاسی؛ ڕەگ و ڕیشەی نەریتی  و تەحەددای هاوچەرخ

    تێگەیشتن لە دەسەڵاتی سیاسی؛ ڕەگ و ڕیشەی نەریتی  و تەحەددای هاوچەرخ

    خۆڕاگریی نیشتمانی

    خۆڕاگریی نیشتمانی

    ئایدۆلۆژیا شەڕخوازەکان

    ئایدۆلۆژیا شەڕخوازەکان

    لێکەوتە خێزانیەکانی هەمواری یاسای باری کەسێتی

    لێکەوتە خێزانیەکانی هەمواری یاسای باری کەسێتی

    تیرۆر و تاوانە ڕێکخراوییەکان و كاریگەریان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتان

    تیرۆر و تاوانە ڕێکخراوییەکان و كاریگەریان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتان

    كامیان لەپێشترە، مافەکانی مرۆڤ یان ڕێکكەوتنامە یاساییەکان؟

    كامیان لەپێشترە، مافەکانی مرۆڤ یان ڕێکكەوتنامە یاساییەکان؟

    ئادا لۆڤلێس؛ یه‌كه‌مین پڕۆگرامه‌ری كۆمپیوته‌ر

    ئادا لۆڤلێس؛ یه‌كه‌مین پڕۆگرامه‌ری كۆمپیوته‌ر

    كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانی سۆشیال میدیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی

    كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانی سۆشیال میدیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی

    ده‌سه‌ڵاتى سیاسى

    ده‌سه‌ڵاتى سیاسى

    مادە ھۆشبەرەکان مەترسییە گەورەکەی کۆمەڵگا

    مادە ھۆشبەرەکان مەترسییە گەورەکەی کۆمەڵگا

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    وێنەی شاری سلێمانی لە نووسینەکانی گەڕیدە و ووڵاتناسە بیانییەکاندا

    وێنەی شاری سلێمانی لە نووسینەکانی گەڕیدە و ووڵاتناسە بیانییەکاندا

    زمانی کوردیی سۆرانی؛ لەگەڵ خوێندنەوەی بژاردەدا

    زمانی کوردیی سۆرانی؛ لەگەڵ خوێندنەوەی بژاردەدا

    کوردستان لە نووسراوی گەڕیدە و نوێنەرانی ئینگلیز لە سەدەی ١٩ دا

    کوردستان لە نووسراوی گەڕیدە و نوێنەرانی ئینگلیز لە سەدەی ١٩ دا

    ئەلێکساندر دۆگین و گرنگی نەتەوە

    ئەلێکساندر دۆگین و گرنگی نەتەوە

    هەرێمی کوردستان و ژیانکردن لەناو تیۆری جەنگی داڕوخاندنی یوری بێزمینوڤ

    هەرێمی کوردستان و ژیانکردن لەناو تیۆری جەنگی داڕوخاندنی یوری بێزمینوڤ

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی دووەم و کۆتایی

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    سەرنجەکانی عەقید کارتسۆڤ؛ ناوەندی سوپای قەیسەر لە قەوقاز

    سەرنجەکانی عەقید کارتسۆڤ؛ ناوەندی سوپای قەیسەر لە قەوقاز

    باکووری ئێراق

    باکووری ئێراق

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ چاویلکه‌ی ئێرانییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ چاویلکه‌ی ئێرانییه‌کاندا

  • چاوپێکەوتن
    ڤاڵنتین ڕاسپۆتین

    ڤاڵنتین ڕاسپۆتین

    ڤێرجینیا وۆڵف

    ڤێرجینیا وۆڵف

    لەبارەی هزری ناتووندوتیژییەوە

    لەبارەی هزری ناتووندوتیژییەوە

    ئەنتۆن چیخۆڤ لە یاداشتەکانی نووسەری ڕووس “ئیڤان بۆنین”

    ئەنتۆن چیخۆڤ لە یاداشتەکانی نووسەری ڕووس “ئیڤان بۆنین”

    سارا ئەحمەدزادە؛ ئەبێ هەموومان دەست لەنێو دەست بۆ گەشانەوەی زمانی دایک هەوڵ بدەین

    سارا ئەحمەدزادە؛ ئەبێ هەموومان دەست لەنێو دەست بۆ گەشانەوەی زمانی دایک هەوڵ بدەین

    خۆسییە ساریا؛ نه‌ من و نه‌ هیچ شاعیرێکی دیکەش نازانین شیعر چییه‌

    خۆسییە ساریا؛ نه‌ من و نه‌ هیچ شاعیرێکی دیکەش نازانین شیعر چییه‌

    شایستەیی، کردارگەرایی و ڕاستگۆیی ڕازی پێشکەوتنن

    شایستەیی، کردارگەرایی و ڕاستگۆیی ڕازی پێشکەوتنن

    ئێدوارد گالیانۆ؛ جیهانی ئەمڕۆ وەکوو کەسێکی کوێرە لە ناوه‌ڕاستی ئاگر دا

    ئێدوارد گالیانۆ؛ جیهانی ئەمڕۆ وەکوو کەسێکی کوێرە لە ناوه‌ڕاستی ئاگر دا

    ئەنعام کچە چی؛ هەر دەڵێی ئێراق بەر نەفرەت کەوتووە

    ئەنعام کچە چی؛ هەر دەڵێی ئێراق بەر نەفرەت کەوتووە

  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    دەرچوون لە ئێراق: بەشی 78

    دەرچوون لە ئێراق: بەشی 118

    جیهان و جەمسەرگیریی

    ماناو ڕەهەندەکانی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان

    سیستەمی هیچوپووچی

    ئاونگ و ئاورنگ

    ڕێکەوتنی نەوت و کۆتایی گەمارۆی ئابووری

    ڕێکەوتنی نەوت و کۆتایی گەمارۆی ئابووری

    بۆچی ناتانیاهو داوای کاراکردنەوەی “سناپباک” ی کردەوە؟

    بۆچی ناتانیاهو داوای کاراکردنەوەی “سناپباک” ی کردەوە؟

    ئایندەی کورد لە سوریا

    پرسی دانپێدانانی فه‌ڵه‌ستین

    سەردانەکەی مەسرور بارزانی و گووتەکانی جۆو بایدن

    ئەو هەقیقەتانەی دوای ڕیفراندۆم دەرکەوتن

    ئایندەی کورد لە سوریا

    ئایندەی کورد لە سوریا

    پارادۆکسی خوێندنەوە و نووسین لە نێوان نووسەری مرۆڤدۆست و نووسەری بکوژ

    موسوڵمانی زایۆنیی

    با ئارامی میدیایش تاقی بکەینەوە

    جەنگی ئیرادەو بەردەوامی ئاوەدانی

  • شــیکار
    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی پێنجەم

    ساڵێک بەبێ نەسروڵڵا؛ ئەو پیاوەی باوەڕی بە ئەفسانەی خۆی هەبوو   

    ساڵێک بەبێ نەسروڵڵا؛ ئەو پیاوەی باوەڕی بە ئەفسانەی خۆی هەبوو  

    لە کۆمێنتەوە بۆ قەیرانی متمانە؛  شێوازەکانی دزەکردنی سایبری ئێران لەنێو کۆمەڵگەی کوردستان

    لە کۆمێنتەوە بۆ قەیرانی متمانە؛  شێوازەکانی دزەکردنی سایبری ئێران لەنێو کۆمەڵگەی کوردستان

    فشارەکانی ئەمریکا و ئێران لە بارەی حەشدی شەعبی، داهاتووی سیاسی ئێراق بەرەو کوێ دەبەن؟

    فشارەکانی ئەمریکا و ئێران لە بارەی حەشدی شەعبی، داهاتووی سیاسی ئێراق بەرەو کوێ دەبەن؟

    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی چوارەم

    هێزی تیژ لە کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا

    هێزی تیژ لە کایەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا

    سیاسەتی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە کورد بە بەردەوامی نەرێنی بووە

    سیاسەتی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە کورد بە بەردەوامی نەرێنی بووە

    چیپی مێشکی Neuralink چییە و چۆن کار دەکات؟

    چیپی مێشکی Neuralink چییە و چۆن کار دەکات؟

    پێشهاتە سیاسییەکانی فەرەنسا دوای دەستلەکار کێشانەی سەرۆک وەزیران

    پێشهاتە سیاسییەکانی فەرەنسا دوای دەستلەکار کێشانەی سەرۆک وەزیران

    1111

    ڕێبه‌رێك بۆ چاودێرانی هه‌ڵبژاردنه‌ ناوخۆییه‌كان: بەشی سێیەم

  • ئــــابووری
    وەبەرهێنانەکانی کۆریای باشوور لە ژێرخانی کوردستان

    وەبەرهێنانەکانی کۆریای باشوور لە ژێرخانی کوردستان

    دابەشكردنی بەرپرسیاریەتییە داراییەكان لە سیستەمی فیدڕاڵیدا؛ ئێراق بە نموونە

    دابەشكردنی بەرپرسیاریەتییە داراییەكان لە سیستەمی فیدڕاڵیدا؛ ئێراق بە نموونە

    چین دوای ساڵی 2025

    چین دوای ساڵی 2025

    بانک و نەوت و دابڕان؛ کلیلەکانی واشنتۆن بۆ لابردنی قوفڵی ئێرانی لە به‌غداد

    بانک و نەوت و دابڕان؛ کلیلەکانی واشنتۆن بۆ لابردنی قوفڵی ئێرانی لە به‌غداد

    بێلا و ئایینی تۆکۆگاوا

    بێلا و ئایینی تۆکۆگاوا

    نه‌وت؛ زانست و بازاڕی کۆلۆنیالیستی

    نه‌وت؛ زانست و بازاڕی کۆلۆنیالیستی

    دیپ-سیک لە ململانێیەكی قووڵی تەكنەلۆژییدا

    دیپ-سیک لە ململانێیەكی قووڵی تەكنەلۆژییدا

    تەکنۆلۆجیای کەش و هەوا

    تەکنۆلۆجیای کەش و هەوا

    ڕاڤەى ئابووریی بۆ پرۆسەی داگیرکارى ڕاستەوخۆ

    ڕاڤەى ئابووریی بۆ پرۆسەی داگیرکارى ڕاستەوخۆ

    میتۆدی چەندێتی و چۆنێتی لە نووسینی توێژینەوەی زانستیدا

    میتۆدی چەندێتی و چۆنێتی لە نووسینی توێژینەوەی زانستیدا

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

    پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

    کوردەکانی خوراسان   

    کوردەکانی خوراسان  

    میتانییه‌كان

    میتانییه‌كان

    چیرۆکی دۆڕاوەکان و براوەکانی مێژوو

    چیرۆکی دۆڕاوەکان و براوەکانی مێژوو

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌ نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی دووه‌م و کۆتایی

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    ڕۆژئاوای كوردستان له‌  نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا: به‌شی یه‌كه‌م

    چارەنووسى کورد لە گەمەى نێودەوڵەتیدا

    چارەنووسى کورد لە گەمەى نێودەوڵەتیدا

    پەیوەندی کورد و سیستەمی میرنشینی؛ ڕۆڵ و کاریگەرییه‌كه‌ی  

    پەیوەندی کورد و سیستەمی میرنشینی؛ ڕۆڵ و کاریگەرییه‌كه‌ی  

    “حاجی قادری کۆیی” نیشتیمانێک لە تاراوگە

    “حاجی قادری کۆیی” نیشتیمانێک لە تاراوگە

    ئاڵنگارییەکانى بەردەم بیرى نەتەوەیی کوردی لە هەرێمى کوردستان

    ئاڵنگارییەکانى بەردەم بیرى نەتەوەیی کوردی لە هەرێمى کوردستان

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    تێگەیشتن لە دەسەڵاتی سیاسی؛ ڕەگ و ڕیشەی نەریتی  و تەحەددای هاوچەرخ

    تێگەیشتن لە دەسەڵاتی سیاسی؛ ڕەگ و ڕیشەی نەریتی  و تەحەددای هاوچەرخ

    خۆڕاگریی نیشتمانی

    خۆڕاگریی نیشتمانی

    ئایدۆلۆژیا شەڕخوازەکان

    ئایدۆلۆژیا شەڕخوازەکان

    لێکەوتە خێزانیەکانی هەمواری یاسای باری کەسێتی

    لێکەوتە خێزانیەکانی هەمواری یاسای باری کەسێتی

    تیرۆر و تاوانە ڕێکخراوییەکان و كاریگەریان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتان

    تیرۆر و تاوانە ڕێکخراوییەکان و كاریگەریان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتان

    كامیان لەپێشترە، مافەکانی مرۆڤ یان ڕێکكەوتنامە یاساییەکان؟

    كامیان لەپێشترە، مافەکانی مرۆڤ یان ڕێکكەوتنامە یاساییەکان؟

    ئادا لۆڤلێس؛ یه‌كه‌مین پڕۆگرامه‌ری كۆمپیوته‌ر

    ئادا لۆڤلێس؛ یه‌كه‌مین پڕۆگرامه‌ری كۆمپیوته‌ر

    كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانی سۆشیال میدیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی

    كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانی سۆشیال میدیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی

    ده‌سه‌ڵاتى سیاسى

    ده‌سه‌ڵاتى سیاسى

    مادە ھۆشبەرەکان مەترسییە گەورەکەی کۆمەڵگا

    مادە ھۆشبەرەکان مەترسییە گەورەکەی کۆمەڵگا

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    وێنەی شاری سلێمانی لە نووسینەکانی گەڕیدە و ووڵاتناسە بیانییەکاندا

    وێنەی شاری سلێمانی لە نووسینەکانی گەڕیدە و ووڵاتناسە بیانییەکاندا

    زمانی کوردیی سۆرانی؛ لەگەڵ خوێندنەوەی بژاردەدا

    زمانی کوردیی سۆرانی؛ لەگەڵ خوێندنەوەی بژاردەدا

    کوردستان لە نووسراوی گەڕیدە و نوێنەرانی ئینگلیز لە سەدەی ١٩ دا

    کوردستان لە نووسراوی گەڕیدە و نوێنەرانی ئینگلیز لە سەدەی ١٩ دا

    ئەلێکساندر دۆگین و گرنگی نەتەوە

    ئەلێکساندر دۆگین و گرنگی نەتەوە

    هەرێمی کوردستان و ژیانکردن لەناو تیۆری جەنگی داڕوخاندنی یوری بێزمینوڤ

    هەرێمی کوردستان و ژیانکردن لەناو تیۆری جەنگی داڕوخاندنی یوری بێزمینوڤ

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی دووەم و کۆتایی

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    یاداشت لەسەر کوردستانی ناوەڕاست: به‌شی یه‌ك

    سەرنجەکانی عەقید کارتسۆڤ؛ ناوەندی سوپای قەیسەر لە قەوقاز

    سەرنجەکانی عەقید کارتسۆڤ؛ ناوەندی سوپای قەیسەر لە قەوقاز

    باکووری ئێراق

    باکووری ئێراق

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ چاویلکه‌ی ئێرانییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ چاویلکه‌ی ئێرانییه‌کاندا

  • چاوپێکەوتن
    ڤاڵنتین ڕاسپۆتین

    ڤاڵنتین ڕاسپۆتین

    ڤێرجینیا وۆڵف

    ڤێرجینیا وۆڵف

    لەبارەی هزری ناتووندوتیژییەوە

    لەبارەی هزری ناتووندوتیژییەوە

    ئەنتۆن چیخۆڤ لە یاداشتەکانی نووسەری ڕووس “ئیڤان بۆنین”

    ئەنتۆن چیخۆڤ لە یاداشتەکانی نووسەری ڕووس “ئیڤان بۆنین”

    سارا ئەحمەدزادە؛ ئەبێ هەموومان دەست لەنێو دەست بۆ گەشانەوەی زمانی دایک هەوڵ بدەین

    سارا ئەحمەدزادە؛ ئەبێ هەموومان دەست لەنێو دەست بۆ گەشانەوەی زمانی دایک هەوڵ بدەین

    خۆسییە ساریا؛ نه‌ من و نه‌ هیچ شاعیرێکی دیکەش نازانین شیعر چییه‌

    خۆسییە ساریا؛ نه‌ من و نه‌ هیچ شاعیرێکی دیکەش نازانین شیعر چییه‌

    شایستەیی، کردارگەرایی و ڕاستگۆیی ڕازی پێشکەوتنن

    شایستەیی، کردارگەرایی و ڕاستگۆیی ڕازی پێشکەوتنن

    ئێدوارد گالیانۆ؛ جیهانی ئەمڕۆ وەکوو کەسێکی کوێرە لە ناوه‌ڕاستی ئاگر دا

    ئێدوارد گالیانۆ؛ جیهانی ئەمڕۆ وەکوو کەسێکی کوێرە لە ناوه‌ڕاستی ئاگر دا

    ئەنعام کچە چی؛ هەر دەڵێی ئێراق بەر نەفرەت کەوتووە

    ئەنعام کچە چی؛ هەر دەڵێی ئێراق بەر نەفرەت کەوتووە

Chawy Kurd
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
سەرەکی نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کانی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م و به‌دواداهاته‌کانی: بەشی یەک

یەکەی وەرگێڕان لەلایەن یەکەی وەرگێڕان
شوبات 15, 2023
لە بەشی نەتەوە و دەوڵەتـســـازی
0 0
A A
سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کانی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م و به‌دواداهاته‌کانی: بەشی یەک
0
هاوبەشکردنەکان
5
بینینەکان
هاوبەشکردن لە فەیسبووکهاوبەشکردن لە تویتەر
0 0
A A

“شیکارییه‌کی کورت و پێویست”

ئه‌م وتاره‌ که‌ لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی کتێبخانه‌ییه‌ و له‌ گۆڤاری موتاڵاتی مێژووی که‌لتووری؛ لێکۆڵینه‌وه‌ی ئه‌نجوومه‌نی مێژوویی ئێرانیدا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ له‌بنه‌مادا به‌ شیکاری و خستنه‌ڕووی کۆمه‌ڵێ نامه‌ی نهێنی نێوان ڕێکخراو و دامه‌زراوه‌ حوکوومییه‌کان و، هه‌روه‌ها هاوده‌ستی و هاوده‌نگی ڕۆشنبیران له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی حوکمڕان له‌ ڕه‌وتی یه‌کسانکردنه‌وه‌ی که‌لتووری و زمانیی جوگرافیای ئێران؛ هه‌ر له‌ سه‌رده‌می قه‌جه‌ره‌وه‌ تاکوو کۆتایی حوکوومه‌تی په‌هله‌وی دووهه‌م، ئه‌و ڕوانگه‌ فاشیستی و ئه‌ویدیکوژه‌ ده‌خاته‌ ڕوو که‌ مه‌به‌ستی بووه‌ بۆ جێگیرکردنی ده‌وڵه‌ت و ڕۆنانی نه‌ته‌وه به‌پێی پێوه‌ره‌کانی خۆی‌ و له‌ دواجاردا دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه‌یه‌کی زۆره‌ملی، هه‌موو جیاوازی و نایه‌کبوونه‌کانی پانتای جوگرافیای ئێران بسڕێته‌وه‌ و زمان و جلوبه‌رگ و دابونه‌ریت و خه‌یاڵدان و هه‌ست و نه‌ستی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ له‌وانه‌ کورد، تورک، عه‌ره‌ب و …ورده‌ورده‌ بسڕێته‌وه‌، بۆ ئه‌م پرۆژه‌ و پلانه‌ ده‌وڵه‌تدار و حوکمڕان له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیر و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ست یه‌کگرتوو و هاوده‌ست و کاسه‌ بووگن و پێکه‌وه‌ پرۆژه‌که‌یان به‌ڕێوه‌ بردووه‌ و وه‌ک له‌ نووسینه‌که‌دا ده‌بینین که‌سێکی وه‌کوو ئه‌حمه‌دی که‌سره‌وه‌ی که‌ به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌کیش تورکه‌، زمانی کوردی به‌ “نیوه‌زمان”ی پارێزگاکان ناو ده‌بات له‌ پاڵ چه‌ند زمان و زاراوه‌ی دیکه‌دا و به‌و حاڵه‌ش خوازیاری سڕینه‌وه‌ و نه‌هێشتینی هه‌موو زمان و زاراوه‌کان جگه‌ له‌ فارسییه و، له‌م وتاره‌دا به‌ وردی شیکاریی و هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ ئه‌م ڕوانگه‌ تاکڕه‌هه‌ند و ئه‌ویدیکوژانه‌ کراوه‌‌. هه‌بوون و خستنه‌ڕووی ئه‌م وته‌ و به‌ڵگانه‌ پیشانده‌ری هه‌وڵێکی له‌مێژینه‌ و ئاره‌زوویه‌کی سواخدراو و کوڵێندراوی ڕۆشنبیران و ده‌سه‌ڵات له‌ ئێرانه‌ بۆ گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی سڕینه‌وه‌ی زمانی و که‌لتووری و ئه‌مه‌ش هه‌ر له‌ کۆتاییه‌کانی سه‌رده‌می قه‌جه‌ره‌وه‌ تاکوو ئێسته‌ی ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامیی ئێران و سیاسه‌ته‌ که‌لتوورییه‌کانی به‌رده‌وام بووه‌ و ئاره‌زووی جێبه‌جێکردنی ئه‌م پلانه‌ بۆ دروستکردنی ئه‌م یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌ییه‌(به‌پێی تێگه‌یشتنی خۆیان) خاڵی کۆکه‌ره‌وه‌ و هاوبه‌شی نێوان حوکوومه‌ت و ڕۆشنبیران(ته‌نانه‌ت به‌ هه‌موو جیاوازیی و دژبه‌رییه‌کانیان پێکه‌وه‌)بووه‌ و هه‌یه‌. به‌ڵام وه‌کوو ئه‌نجام هه‌م لێکۆڵینه‌وه‌که‌ و هه‌میش واقیع و ڕاستییه‌ مێژووه‌کانی پاش ڕووخان و نه‌مانی ده‌وڵه‌ته‌کانی قه‌جه‌ر و په‌هله‌ویی یه‌که‌م و دووهه‌م، ده‌ریخست ئه‌م سیاسه‌ته‌ که‌لتووری و زمانییه‌یان‌ نه‌ک ته‌نها شکستی هێنا به‌ڵکوو بووه‌ هۆکار و ختووکه‌ده‌رێکش بۆ ڕاسان و ڕاپه‌ڕین و خۆوشیاریی زیاتری نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی جوگرافیای ئێران به‌تایبه‌تی کورد و ئه‌و شوناسه‌ی به‌پیت و پاراوتر کرد که‌ ئه‌مڕۆ له‌ ژێر ناوی شوناسی کوردی هه‌موو کون و که‌له‌به‌رێک ده‌گه‌ڕێت تاکوو بۆشاییه‌کانی پڕ کاته‌وه‌ و ئیستاتیکا و زایه‌ڵه‌ی سه‌رده‌میانه‌ و هاوچه‌رخی خۆی بگێڕێته‌وه‌ و ده‌ری ببڕێت.

“پوخته‌”

 

ڕۆشنبیرانی سه‌رده‌می په‌هله‌ویی یه‌که‌م، یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌ییان به‌ زه‌مینه‌ و پێشه‌کییه‌ک بۆ یه‌کپارچه‌یی سیاسیی “ئێران” و ڕێگه‌چاره‌یه‌ک بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی گێرمه‌وکێشه‌ ئیتنیکی و نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و ڕاسان و ڕاپه‌ڕینه‌کان و به‌وته‌ی خۆیان ئاژاوه‌ خۆجێیه‌کان ده‌زانی. به‌د‌یهاتنی ئه‌م مه‌به‌سته‌ له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌وانه‌وه‌ به‌ مانای له‌ناوبردنی هه‌موو جیاوازییه‌کان له‌وانه‌‌ شێوازی ژیان، جلوبه‌رگ و زمان و…بوو. هه‌ربۆیه‌ به‌هۆی زاڵێتی زمانی فارسی له‌ ماوه‌ی ده‌سه‌ڵاتداریی حوکوومه‌ته‌ جۆراوجۆره‌کان و ڕۆڵێکی مێژوویی که‌ ئه‌م ڕۆشنبیرانه‌ بۆ زمان به‌ ئاڕاسته‌ی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی له‌ ڕوانگه‌ی خۆیانه‌وه‌ قائیل بوون، زمان وه‌کوو یه‌کێک له‌ ته‌وه‌ره‌ بنه‌ڕه‌تییه‌کانی سیاسه‌تی یه‌کسانکردنه‌وه‌ و یه‌کسانسازی سه‌رنجی ڕۆشنبیران و ده‌سه‌ڵاتی ڕاکێشا. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ده‌وڵه‌ت هه‌وڵی ده‌دا تاکوو له‌ ڕێگه‌ی گه‌شه‌پێدانی ڕێکخراوه‌ فێرکاری و په‌روه‌رده‌ییه‌کان(مۆسسات مه‌عاریفی)، دامه‌زراندن و ته‌عینکردنی مامۆستا ناخۆجێیه‌کان و قه‌ده‌کردنی به‌کارهێنانی زمان و زاراوه‌ خۆجێیه‌کان، زه‌مینه‌ و به‌ستێنی په‌ره‌پێدانی زمانێکی تاقانه‌ به‌ مه‌به‌ستی گه‌یشتن به‌ یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی به‌ ده‌ربڕینی خۆی هه‌موار بکات. به‌ڵام به‌کارهێنانی شێوازه‌ تۆپزانه‌ و زۆره‌ملییه‌کان، ده‌ستێوه‌ردانی داموده‌زگاگه‌لی سه‌ربازی وه‌کوو ئه‌رته‌ش، قه‌ده‌غه‌بوونی به‌کارهێنانی زمانی کوردی و هه‌وڵدان بۆ کزولاوازکردنی ئه‌م زمانه‌، نه‌ک ته‌نها جێگه‌ و پێگه‌ی زمانی فارسیی له‌ ناو کورددا قورس و قاییم نه‌کرد به‌ڵکوو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ سه‌ر کاریگه‌ریی زمانی فارسی له‌ سه‌ر کوردیش کاریگه‌ریی و کاردانه‌وه‌ی نه‌رێنی بوو و بوو به‌هۆی ختووکه‌درانی زیاتری خواست و ئاره‌زووی کورد بۆ زمانه‌که‌ی خۆی و دواتریش زه‌مینه‌ و به‌ستێنی بۆ زیاتربوونی خواسته‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و مافه‌کان له‌بار کرد. لێکدانه‌وه‌ی ئامانج، ڕه‌وت و به‌دواداهاته‌کانی سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کانی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م له‌ کوردستان به‌ پشتبه‌ستن به‌ به‌ڵگه‌کان ته‌وه‌ر و خولێنکه‌ی ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌.

کلیل وشه‌کان؛ ڕه‌زاشا، یه‌کده‌ستکردنه‌وه‌ی که‌لتووری، کوردستان، زمانی فارسی، قوتابخانه‌کان

“پێشه‌کی”

 

په‌ره‌پێدان و گه‌شه‌پێدانی زمانی فارسی، وه‌کوو یه‌کێک له‌ پێویستییه‌ بنه‌ڕه‌تی و بنه‌ماییه‌کان به‌‌ ئامانجی دروستکردنی نه‌ته‌وه‌یه‌کی یه‌کگرتوو و یه‌کخستوو سیاسه‌تێک بوو که‌ له‌ سه‌رده‌می په‌هله‌ویی یه‌که‌مدا له‌ لایه‌ن ڕۆشنبیران و پیاوانی ده‌وڵه‌ته‌وه‌ گیرایه‌ به‌ر و به‌ جیدییه‌تێکی بێوێنه‌وه‌ له‌ هه‌موو ئه‌و ساڵا‌نه‌ پێڕه‌و‌کرا. بۆ جێبه‌جێکردن و پراکتیزه‌کردنی ئه‌م ئامانجه‌، سیاسه‌تگه‌ل و ڕێگه‌چاره‌گه‌لێک گیرایه‌ به‌ر که‌ به‌ پشتگوێخستنی زۆرێک له‌ ڕاستیی و واقیعه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی، که‌لتووری، ئابووری و…له‌ ناوچه‌ جۆراوجۆره‌کان له‌وانه‌ش کوردستان، ئاڕاسته‌که‌ به‌ره‌و ئاقارێکی پڕ هه‌ڵچوون و داچووندا ڕۆیشت. له‌ ئه‌نجامیشدا سه‌ره‌ڕای تێچوویه‌کی زۆر، نه‌ک ته‌نها ئاکامێکی له‌وه‌ی وا چاوه‌ڕوان ده‌کرا بۆ ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌ نه‌بوو، به‌ڵکوو هه‌ندێجاریش کاریگه‌ری و به‌دواداهاتی زۆر خراپی به‌دوای خۆیدا هێنا. بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ و ورده‌کارییه‌کانی پرسیاری سه‌ره‌کیی ئه‌م وتاره‌ به‌م شێوه‌یه‌ داڕێژراوه‌؛ گه‌شه‌پێدانی زمانی فارسی له‌ کوردستانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ چ ئامانجگه‌لێک و له‌ چ ڕێگه‌ و شێوه‌گه‌لێکه‌وه‌ ئه‌نجام درا؟ به‌دواداهاته‌کانی چ بوون؟ و هه‌روه‌ها هه‌وڵیش دراوه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ش بدرێته‌وه‌؛ هه‌وڵ و پلانه‌ جێبه‌جێکراوه‌کان له‌ کوردستان بۆ په‌ره‌پێدان و گه‌شه‌پێدانی زمانی فارسی تا چ ڕاده‌یه‌ک له‌ ژێر کاریگه‌ریی ڕۆشنبیرانی سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م بووه‌؟ چ جیاوازیی و هاوشیوه‌ییگه‌لێک له‌ شێوازی هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م، له‌گه‌ڵ زمانه‌ غه‌یره‌فارسییه‌کانی جوگرافیای ئێران وه‌کوو کوردی و زمانه‌ غه‌یره‌فارسییه‌کانی دیکه‌ی وه‌کوو تورکی و عه‌ره‌بی هه‌بووه‌؟ گریمانه‌ی سه‌ره‌کیی لێکۆڵینه‌وه‌که‌ ئه‌مه‌یه‌ که‌ به‌کارهێنانی شێوازه‌ تۆپزی و زۆره‌ملییه‌کان بۆ گه‌شه‌پێدانی زمانی فارسی و هه‌وڵ بۆ به‌رته‌سککردنی زمانی کوردی نه‌ک ته‌نها یه‌کگرتوویی نه‌ته‌وه‌یی (به‌ پێناسه‌یه‌ک که‌ خۆیان هه‌یانبوو) دروست نه‌کرد به‌ڵکوو بوو به‌هۆی دابڕان و شکستی زیاتر و ناکامیی قووڵتر، چونکه‌ نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی دانیشتووی “ئێران” به‌ تایبه‌تی کورد زیاتر ئه‌کتی به‌رخۆدان و ڕاسان و خۆڕاگرییان خسته‌ ڕوو و به‌ ئاسانی ملیان به‌م پرۆژانه‌ نه‌دا و ده‌کرێ به‌ ئاسانی به‌م ئه‌نجامگیرییه‌ بگه‌ین که‌ پرۆژه‌که‌ تووشی شکست بوویه‌وه‌ و ته‌نانه‌ت دواتر بوو به‌ هۆی هه‌ڵخڕاندنی په‌رچه‌کردارێکیش که‌ وشیاریی سیاسیی و زمانی و شوناسمه‌ندانه‌ی کوردی ڕۆژ له‌ دوای ڕۆژ زیاتر ختووکه‌دا. واته‌ ئه‌م پرۆژه‌ سیاسی و دامه‌زراوه‌خوازه‌ی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌وی، به‌ ته‌وه‌ردانانی فارس و زمانی فارسی نه‌ک ته‌نها له‌ ڕووی سیاسی و وڵاتدارییه‌وه‌ یه‌کگرتوویی و یه‌کانگیری بۆ به‌دیاری نه‌هێنان به‌ڵکوو وه‌کوو شمشێرێکی دوو ده‌م ده‌مه تیژه‌که‌ی به‌ر خۆیان که‌وت و ده‌کرێ بڵێین ئاڕاسته‌ی شمشێره‌که‌ پێچه‌وانه‌ بوویه‌وه‌ و دابڕان و قه‌ڵشت له‌ پێکانی مه‌به‌ستی دیاریکراو و خوازراو، بوو به‌ ئه‌نجامه‌ ڕاسته‌قینه‌که‌ی.

ئه‌گه‌رچی زۆربه‌ی کورده‌کان له‌ ڕووی دابه‌شکاریی ئیداری و پارێزگاییه‌وه‌ له‌ پارێزگاکانی کوردستان، کرماشان، ئیلام و ناوچه‌ باشوورییه‌کانی پارێزگای ئازه‌ربایجانی ڕۆژئاوا نیشته‌جێن، به‌ڵام له‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌دا به‌ سه‌رنجدان به‌و پێویستییه‌ی که‌ ده‌بوو پانتایی جوگرافیایی لێکۆڵینه‌وه‌که‌ به‌رته‌سک و دیاریکراو بێت، وشه‌ی کوردستان بۆ ئه‌و شاره‌ کوردییانه‌ی باشووری پارێزگای ئازه‌ربایجانی ڕۆژئاوا که‌ له‌ سه‌رده‌می په‌هله‌ویی یه‌که‌مدا به‌شێک بوون له‌ گوند و دێهاته‌کانی شاری سابڵاغ(مه‌هاباد) و ئه‌و شارانه‌ی ئێستای پارێزگای کوردستان له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له‌ شاره‌کانی پارێزگای کرماشان وه‌کوو پاوه‌، جوانڕۆ و ڕوانسه‌ر که‌ له‌ دابه‌شکارییه‌ ئیداری و جوگرافییه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌شێک بوون له‌ شاری سنه‌، به‌کار هێنراوه‌.

له‌باره‌ی پێشینه‌ و کاری پێشتری له‌ شێوه‌ی ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ ده‌بێت بگوترێت ئه‌گه‌رچی له‌م ساڵانه‌ی دواییدا لێکۆڵینه‌وه‌گه‌لێک به‌بایه‌خی زۆره‌وه‌ په‌رژاونه‌ته‌ سه‌ر لێکدانه‌وه‌ی ئامانج و به‌دواداهاته‌کانی سیاسه‌تی فه‌رهه‌نگی و ئیتنیکی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م، به‌ڵام تاکوو ئێستا لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆ ئه‌نجام نه‌دراوه‌ که‌ بپه‌رژێته‌ سه‌ر لێکدانه‌وه‌ی سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کانی په‌هله‌ویی یه‌که‌م. کتێبگه‌لی “له‌ سیاسه‌ته‌وه‌ تا که‌لتوور” له‌ نووسینی حیسامه‌دین ئاشنا، “ڕه‌چه‌ڵه‌کناسیی شووناسی نوێی ئێران و ده‌وڵه‌تی که‌لتوور له‌ ئێراندا” له‌ نوسینی محه‌مه‌دعه‌لی ئه‌کبه‌ری و “ده‌وڵه‌تی مۆدێڕن و یه‌کپارچه‌یی نه‌ته‌وه‌یی له‌ ئێران” له‌ نوسینی داریووشی قه‌نبه‌ری به‌ شێویه‌کی زۆر کورت ئاماژه‌یان به‌ ڕۆڵ و گرینگیی زمانی فارسی له‌ پرۆژه‌ی شووناسسازیی سه‌رده‌می په‌هله‌ویی یه‌که‌م داوه‌. نه‌فیسه‌ واعیز له‌ کتێبی “سیاسه‌تی عه‌شایه‌ریی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م” نه‌پرژاوه‌ته‌ سه‌ر سیاسه‌تی زمانیی په‌هله‌ویی یه‌که‌م و په‌رچه‌کرداری کۆمه‌ڵگای عه‌شایری و ئه‌مه‌ پشتگوێخستن و که‌موکوڕییه‌کی دیاره له‌ کتێبه‌که‌یدا‌. هه‌روه‌ها کتێبگه‌لی “کۆنترۆڵی ململانێ ئیتنیکیه‌کان له‌ ئێراندا” له‌ نووسینی ڕه‌زا ساڵحی ئه‌میری، “گۆڕانکارییه‌ ئیتنیکییه‌کان له‌ ئێران” له‌ نوسینی موجته‌با مه‌قسودی و “ئیتنیک و ئیتنیکخوازیی له‌ ئێران” له‌ نووسینی حه‌مید ئه‌حمه‌دی، هه‌وڵیانداوه‌ بپه‌رژێنه‌ سه‌ر هۆکاره‌کان و به‌ستێنه‌کانی سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانه‌ ئیتنیکییه‌کان له‌ ئێرانی هاوچه‌رخدا به‌ڵام که‌متر په‌رژاونه‌ته‌ سه‌ر ڕۆلی سیاسه‌ته‌ که‌لتورییه‌کان و به‌ تایبه‌تی سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کانی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌م که‌ له‌ سه‌رهه‌ڵدان و هاتنه‌ئارای ڕووداوه‌کانی کوردستانی پاش ڕووخان و نوقمه‌ساربوونی ده‌وڵه‌تی ڕه‌زا شا، ده‌ورێکی گرنگیان هه‌بوو. به‌ گشتی ده‌بێت بگوترێت که‌ زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌ ئاماژه‌پێدراوه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی گشته‌کی سیاسه‌ته‌ که‌لتوورییه‌کانی سه‌رده‌می ڕه‌زا شایان لێکداوه‌ته‌وه‌ و تاکوو ئێستا لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆ که‌ به‌ شێوه‌یه‌کی تایبه‌ت بپه‌رژێته‌ سه‌ر سیاسه‌ته‌ زمانییه‌کان، ئامانج و به‌دواداهاته‌کانی له‌ کوردستان و ناوچه‌ غه‌یری فارسه‌کانی دیکه‌ ئه‌نجام نه‌دراوه‌. به‌ سه‌رنجدان به‌م بۆشاییه‌ که‌ له‌ لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستیی پشتئه‌ستوور به‌ به‌ڵگه‌ له‌ بواری مێژووی کوردستان و به‌تایبه‌تی له‌ سه‌رده‌می به‌رمه‌به‌ستی ئێمه‌دا هه‌یه‌، هیوادارین ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ بتوانێت به‌شێکی بچووک له‌م بۆشاییه‌ پڕ کاته‌وه‌ و ڕێگه‌خۆشکه‌ر بێت بۆ ئه‌و لێکۆڵینه‌وه‌ هاوشێوانه‌ی که‌ له‌داهاتوودا ئه‌نجام ده‌درێن و هه‌روه‌ها یارمه‌تیده‌ر بێت بۆ یاسادانان و جێبه‌جێکارانی سیاسه‌ته‌ که‌لتوورییه‌کانی په‌یوه‌ست به‌ کوردستان و ناوچه‌ غه‌یری فارسه‌کان. له‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌دا شێوه‌ی کۆکردنه‌وه‌ی زانیارییه‌کان کتێبخانه‌یی و ئه‌رشیڤانه‌یه‌ که‌ پشتی به‌ستووه‌ به‌ میتۆدی ته‌وسیفی-شیکارانه‌ و به‌ شێوه‌ی به‌ڵگه‌مه‌ندانه ده‌چێته‌ پێشه‌وه‌‌. سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌کیی وتاره‌که‌ش به‌ڵگه‌ به‌جێماوه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌یه‌‌ که‌ له‌ ناوه‌ندی به‌ڵگه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی تاران دایه‌ که‌ ڕۆڵێکی کارا و دیاری له‌ ڕوونکردنه‌وه‌ی مێژووی ناوچه‌که‌ و جووڵه‌ و شیوازی ئاماده‌بوونی مێژوویی و سیاسیی و که‌لتووریی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ هه‌یه‌.

1-نه‌ته‌وه‌خوازیی، زمانی فارسی و یه‌کده‌ستکردنی که‌لتووری له‌ سه‌رده‌می په‌هله‌ویی یه‌که‌مدا.

 

به‌ره‌ی یه‌که‌می ڕۆشنبیرانی ئێران له‌ڕێگه‌ی به‌راوردکردنی بارودۆخی ئێران له‌گه‌ڵ ئه‌ورووپا به‌م ئه‌نجامه‌ گه‌یشتن که‌‌ هۆکاری هه‌موو به‌دبه‌ختی و دواکه‌وتووییه‌کانی وڵات ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دیکتاتۆرییه‌تی ده‌سه‌ڵاتی زاڵ و نه‌بوونی یاسا، و هه‌ر به‌م هۆیه‌شه‌وه‌ ئه‌م به‌ره‌یه‌ داوکار و خوازیاری سیسته‌می مه‌شرووته‌ بوون. به‌ڵام هاتنه‌ئارای شۆڕشی مه‌شرووته‌ له‌ ئێران نه‌ک داواکاریی ئه‌م به‌ره‌یه‌ی ڕۆشنبیرانی به‌جێ نه‌هێنا به‌ڵکوو جیاوازی و ناکۆکیی نێوان مه‌شرووته‌خوازه‌کان، که‌مکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی پاشا، ده‌ستێوه‌ردانی وڵاتانی بیانی و دواتر ڕوودانی جه‌نگی جیهانیی یه‌که‌م و داگیرکرانی ئێران له‌ لایه‌ن هێزه‌کانی هاوپه‌یمان (موته‌فیق) بوو به‌هۆی پاشه‌گه‌ردانی و بشێوییه‌ک که‌ پێشتر له‌ ئێراندا شتی وا ڕووی نه‌دابوو.

ڕۆشنبیران به‌ ئاگاداربوون له‌مه‌ی که‌ زۆربه‌ی پاشاگه‌ردانی و بشێوییه‌کانی کۆتاییه‌کانی سه‌رده‌می قه‌جه‌ر له‌ ناوچه‌گه‌لی خاوه‌ن ئیتنیک وه‌کوو ئازه‌ربایجان، کوردستان و خووزستان(ئه‌حواز) ڕووی دابوو، بوونی جیاوازییه‌ ئیتنیکی، زمانی و ئایینییه‌کانیان له‌ جوگرافیای ئێراندا به‌ هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی هێزه‌کی و مه‌ترسییه‌ک ده‌زانی له‌به‌رده‌م دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌ییدا له‌ ڕوانگه‌ی خۆیانه‌وه‌. هه‌ربۆیه‌ خوازیاری ده‌وڵه‌تێکی دیکتاتۆر بوون که‌ سه‌ره‌تا بتوانێت به‌که‌ڵکوه‌رگرتن له‌ سوپایه‌کی به‌هێز ڕاپه‌ڕین و ڕاسانه‌کان سه‌رکوت کات و دواتر به‌ په‌ره‌پێدانی ناسیۆنالیزم له‌ بووژانه‌وه‌ی هاوده‌نگی و یه‌کپارچه‌یی نه‌ته‌وه‌ییدا تێبکۆشێت. یه‌کده‌ست و یه‌کڕه‌نگکردنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌کان له‌ ڕووی جلوبه‌رگ، په‌ره‌پێدانی زمانی فارسی وه‌کوو زمانی فه‌رمیی نه‌ته‌وه‌ی، دامه‌زراندنی قوتابخانه‌ ده‌وڵه‌تییه‌کان و دروستکردنی له‌مپه‌ر بۆ به‌کارهێنانی زمان و زاراوه‌ خۆجێیه‌کان واته‌ زمان و زاراوه‌کانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ ته‌نها به‌شێک له‌ میکانیزمی یه‌کسان و یه‌کده‌ستکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی په‌هله‌ویی یه‌که‌مه‌ بۆ که‌مکردنه‌وه‌ و دواتر سرێنه‌وه‌ی جیاوازییه‌کان و نه‌هێشتنی ململانێ ئیتنیک و زمانییه‌کان به‌بۆچونی خۆیان.

سه‌رچاوه‌ و په‌راوێزه‌کان:

 

1-مطالعات تاريخ فرهنگي؛ پژوه شنامه ي انجمن ايراني تاريخ، سال هشتم، شماره ي سي ام، زمستان 1395 ، صص76  77

سياست هاي زباني پهلوي اول در كردستان و پيامدهاي آن(باتأكيد بر مدارس)

حسێن ڕه‌سووڵی، خوێندکاری قۆناغی دوکتۆرای مێژووی ئێرانی سه‌رده‌می ئیسلامی ڕه‌زا دیهقانی، یاریده‌ده‌ری لقی مێژووی زانکۆی ته‌ورێز

عه‌لیڕه‌زا که‌ریمی، یاریده‌ده‌ری لقی مێژووی زانکۆی ته‌ورێز

2- ئه‌م وتاره‌ به‌شیکه‌ له‌ نامه‌ی دوکتۆرا له‌ ژێر ناوی((سیاسه‌ته‌ که‌لتوورییه‌کانی په‌هله‌ویی یه‌که‌م له‌ کوردستان)).

ئاماده‌کردن و وه‌رگێڕان: حه‌بیب ساڵحی

پۆستی پێشوو

ساڵە لە بیرکراوەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی: بەشی دوو

پۆستی داهاتوو

دیموكراسییەت و نادیموكراسییەت، چرپەیەك لەگەڵ حكومەت

یەکەی وەرگێڕان

یەکەی وەرگێڕان

پەیوەندیداری بابەتەکان

پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

پەروەردەی زمانی کوردی و کاریگەری لەسەر لاوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

ئه‌یلول 30, 2025
83
کوردەکانی خوراسان   
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

کوردەکانی خوراسان  

ئه‌یلول 30, 2025
31
میتانییه‌كان
نەتەوە و دەوڵەتـســـازی

میتانییه‌كان

ئه‌یلول 28, 2025
30

وەڵامێک بنووسە هەڵوەشاندنەوەی وەڵام

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

شوبات 2023
د س W پ ه ش ی
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728  
« کانونی دووهەم   ئازار »

Aa

0 0
A A
  • پەیوەندی
  • دەربارە
  • بۆردی راوێژکاران
  • بۆردی سپۆنسەرەکان

2024 - 2022 © CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لە لایەن چاوی کورد

بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
  • English
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
  • شــیکار
  • ئــــابووری
  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
  • چاوپێکەوتن

2024 - 2022 © CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لە لایەن چاوی کورد

بەخێر هاتیتەوه!

لە خوارەوە داخڵی ناو هەژمارەکەت بە

ووشەی نهینیت بیرچۆتەوە?

گەڕاندنەوەی ووشەی نهێنیەکەت

تکایە ناوی بەکارهێنەر یان ناونیشانی ئیمەیڵەکەت بنووسە بۆ دووبارە ڕێکخستنەوەی ووشەی نهێنی.

چوونە ژورەوە

لیستی پەخشکردنی نوێ زیادبکە