خوێندنەوەیەك بۆ ڕیفراندۆم لە میانەی هەردوو كتێبی كوردی دەسخەڕۆكراو بۆ مێژوو.
“دەستپێك”
“كورد” دوو سەدەیە بێ وچان و بە شێوازی جۆراوجۆر لە هەوڵی سەربەخۆیدایە، دواهەمینیان؛ ڕیفڕاندۆم بوو، هاوكات داگیركەرانی كوردستان و زلهێزەكانی دنیا لەو ماوەیەدا خەونی كوردیان لە باربردووە یاخود لە هەوڵی بێ ئاكام بوونی ئەو ئاواتەدان، زۆربەی كات؛ كورد تەنها لە ڕێگه‌ی شۆڕش و ڕاپەڕینەوە گوزارشتی لە بۆچوونەكانی كردووە، چونكە داگیركەران دەرگای ئاشتی و چارەسەری گفتووگۆیان بە لادا خستووە و لەو بوارەدا وارێكیان بۆ “كورد” نەهێشتۆتەوە، بەڵام نەتەوەكە بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی، بەردەوام هەوڵیداوە كەڵك لە هەموو دەرفەتێك وەربگرێت. لە سەر “ڕیفراندۆم” قسەو و باسی زۆر كران، گەلەك لا باس خزێنرانە ناو باسەكە و بوون بە باس و خواسی ریفراندۆم، گەلێك بڵاوكراوە بە مەشرەبی جیاوازەوە سەیری كارەكە و ئەنجامەكەیان دەكرد، دەرئەنجام و ڕاسپاردەیان دەخستە ڕوو، بەڵام كتێبەكەی “فوئاد مەتەر” و بۆ مێژووی “مەسعود بارزانی” قسەو باسی زۆرتر هەڵدەگرن، بۆچی؟ یەكەمیان؛ ڕۆژنامەنووسێكی دیارە و زیاتر لە سی ساڵ لە ڕۆژنامەی ” نەهار” ی لوبنانی ئیشی كردووە و زیاد لە پەنجا ساڵە دەنووسێت، دەیان كتێبی لە سەر پرسە ڕامیارێكانی ناوچەكە نووسیوە. دوو هەمیشیان ڕابەر و سەركردەیەكی مێژوویە لە كوردستانی باشوور، زیاد لە چل ساڵە سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە، بۆ دوو خول سەرۆكایەتی هەرێمی كردووە و نەخشە داڕێژەری ڕیفراندۆمیش بوو. هەردوو پەرتووك بە دوو دیدگای جیاواز سەیری كارەكەیان كردووە و قسەیان لە سەر كردووە. بۆ گەیشتن بە ڕاستێكان یاخود هەڵێنجانی ڕاستی و تێگەیشتن لە كتێبەكان خوێندنەوە و تێگەیشتن لێیان، كارێكی بە سوودە.
كوردی دەستخەڕۆكراو یان ” كردی مخژول” كتێبێكی قەبارە مام ناوەندی 252 لاپەڕەیە و بەشێوەیەكی ڕۆمان ئاسا یان گێڕانەوە باس چیرۆكی تراویلكەی دەوڵەتێك لە وڵاتێكی مەحاڵدا دەكات.كتێبەكەی “مەسعود بارزانی” كتبێكی قەوارە گەورەی زیاد لە 370 لاپەڕەیە، بە گشتی لە دوو بەش پێكدێت، بەشی دووەمی سەرباری پاشكۆیەك كە نەخشەی شەرەكانی پێشمەرگە دژ بە داعش و بەڵگە نامەكانی لە مەڕ ڕیفراندۆمی لە خۆ گرتووە، بەشی یەكەمی باس لە دیدو وتێڕوانی بارزانی و هەوڵەكانی دەكات لە پێناو “ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی” یاخود هەوڵی سەربەخۆی لە باشووری كوردستان. هەردوو كتێب بە دوو دیگای جیاواز ته‌ماشای كێشەی كوردیان كردووە، خوێنەر كاتێك لە خوێندنەوەی كتێبەكان دەبێتەوە چەند پرسیارێك لە بەردەمیدا خۆیان قووت دەكەنەوە؛
1. ئایا ڕیفراندۆم زەرورەتێكی مێژووی بوو بۆ چارەسەری دۆزی كورد، تا چەند كورد پێویستی بە كارتی قانوونییە لە بەرانبەر وڵاتانی داگیركەردا، لە داهاتوودا دەكرێت ڕیفراندۆم وەك وەرەقەیەكی قانوونی بە كاربهێنرێت بۆ چارەسەری كێشەی كورد؟
2. تا كەی كورد و پارتە سیاسێكانی چاوەڕوانی گڵۆپی سەوز لە لایەن دۆست و هاوپەیمانانەوە، هەتا كەی “كورد” دەتوانێت بەرگەی هەموو ئەو گوشار ستەمانە بگرێت كە لەلایەن نەتەوەكانی سەردەستەوە لێی دەكرێت، سەرباری ئەو هەموو گۆڕانكارییانە كە لە دنیادا ڕوویاندا ڕوو دەدەن مەگەر ئەقڵییەتی داگیركەرانی كوردستان گۆڕانكارییان بە سەرداهاتووە؟
3. هۆكاری شكستی كورد پیلانی دەرەكییە، یان هۆكارە ناوخۆی و بابەتێكان هۆكاری ڕاستەقینەن لە شكستی ئێمەدا و …هتد. دواتر خوێنەری بە سەلیقە بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی پێویستە كنە و پشكنینی زیاتر بۆ ئەم بابەتە بكات و بەم چەردە وەڵامە دڵی دانەكەوێت.
“فوئاد مەتەر” كتێبەكەی پێشكەش كردووە بە گشت دەستخەڕۆكراوان لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا‌و پێیان دەڵێت؛ ڕۆڵتان هات، چونكە “مامە سام” ئەوەی بە ڕۆژی ڕووناك دبێژێت بە شەڤ كوێری دەكاتەوە بێ ئەوەی چاو بتوروكێنێت، بێ شك ئەم تێڕوانینە دیدگای تەنها “فوئاد مەتەر” نییە لە مەڕ كێشەی كەمینە نەتەوە، ئایین و ئایینزاكانی و ڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی، بەڵكو دیدگای زۆرێك لە دەستە بژێری ناوچەكەیە كە ئەو ئاریشانە بە دروستكراوی زلهێزەكانی دنیا دەبیننن؛ كە بۆ لاوازكردرنی قەوارەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بە كاریان دەهێنن، بێ ئەوەی ڕەهەندەكانی تری ئەو كێشە و ئاریشانە هەڵبسەنگێنێن، بیرمان بێت هیچ وڵاتێك لە ناوچەكەدا بە ئەندازەی (ئێراق و لوبنان) فڕە ڕەنگ و هەمە چەشن نین، بۆ بەڕێوەبردن و پێكەوە ژیانی ئەم جیاوازیانە دیموكراتیەت و یەكتر قبوڵكردن گونجاوترین بژاردەیە، دەپرسین ئایا مێژووی ئەو دوو وڵاتە بەو جۆرە بووە؟ نەخێر.
گشت ئەو ئاریشەو ئالەنگارییانەی ڕابردوو گەواهیدەری دۆخی ڕاستەقینەی وڵاتی ئێراق و لوبنانە. هەموو ئالەنگارییەك هۆكاری بابەتی و دەركی ڕۆڵی تیادا دەبینیت، زۆرجار هۆكارە ناوخۆییەكە كاریگەری زۆرترە لە هۆكارەكە دەركییەكان، بە داخەوە ئەقڵی دەستە بژێری وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی تەنها و تەنها جەخت لە سەر هۆكارە دەرەكییەكان دەكەنەوە، ئەو هۆكارە پاساوە كە هەڵەو كەم و كوڕێكان، ڕاستی و دروستی كێشەكان بە شێوەیەكی زانستیانە نەبینن و سەراپای كتێبەكەی “فوئاد” بەم دیدگایە داڕێژراوە و نوسراوەتەوە. لە بەرانبەردا؛ بارزانی كتێبەكەی پێشكەشی ئەو كەسانەی كردووە كە خۆ ناچەمێنن، هاوكات لە پێشەكی تا كۆتایی كتاوەكە خوێنەر هەست بە بێ متمانەیی سەرۆكی هەرێم دەكات بەرانبەر بە بەغداد، لە كتێبەكەدا دەنووسێت؛ بەغداد پەنجاو پێنج بڕگەی دەستووری پێشێل كردووە، هاوكات لە درێژەی نووسینەكەیدا؛ ئاماژە بۆ ڕاستییەك دەكات “بە تێڕوانی بارزانی” لە 2010 ەوە ئەم بیرۆكەی بۆ دروست بووە كە مەحاڵە بەم شێوەیە تا سەر كورد و عەرەب پێكەوە هەڵبكەن! بۆچی؟ چونكە جیاكردنەوە و لكاندنی بە زۆرە ملێی نەتەوەكان ئەنجامی نییە “وڵاتی ئەلمانیاو چیكو سلۆڤاكیا بە نموونە” هەروەها پابەند نەبوونی دەسەڵاتدارانی عێراق بە دەستورو هەوڵدان بۆ پەراوێز خستنی كورد “ڕۆڵ و ژمارەی پێشمەرگە لە سوپای ئێراقدا بە نمووونە” بڕوا نەبوون بە شەراكەتی ڕاستەقینە ئەو هۆكارانەن بیرۆكەی ڕیفراندۆمیان لا گەڵاڵە كردبێت.
شایەد بێ متمانەیی سەرۆكی پێشووی هەرێم بە دەسەڵاتدارانی ئێراق هۆكاری تری هەبێت، بۆ نموونە ئەو ستەم و دەسترێژیانەی حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی ئێراق بە رانبەر بنەماڵە، عەشیرەت و نەتەوەكەی كردوویانە كە “بارزانی” بیری لە “ڕیفراندۆم” وەك چارەسەر بۆ كۆتایی پێهێنانی كێشەكانی وڵات و نەهامەتی گەلەكەی كرد بێتەوە، بۆ نموونە “حەسەن” عەلەوی لە كتێبی” شیعە والدولە قومیە فی العراق” دەنووسێت یەكەم كەتیبە لە سووپای ئێراق پێكهێنرا كەتیبەی “ئیمام موسای كازم” بوو، دەستپێكی چالاكییەكانیان دژ بە بارزانێكان بوو، دواتر ئاوارەبوونی ماڵباتەكەی بۆ كوردستانی ڕۆژهەڵات، بۆ خۆی لە غەریبی بە وەلەد بووە ئەویش هۆكارێكی دیكەیە كە دواتر كاریگەری لە سەر نەست و مامەڵكردنی داناوە، بۆ نموونە خانم ڕایس لە یادەوەرێكانیدا دەنووسێت؛ بارزانی هەمیشە مەودایەكی لە نێوان خۆی و بەغدادا هێشتۆتەوە، هەروەها “زاڵمای خەلیلزاد” لە بیرەوەرێكانیدا دەنووسێت؛ لە كاتی بونیاد ناوەی ئێراقدا دەمزانی بارزانی ئارەزوو ناكات بێت بۆ پایتەخت، ناچار بۆ خۆم لە “هەولێر” سەردانیم كرد.
لە بەشی یەكەمی كتێبەكەیدا “فوئاد مەتەر” دەنوسێت؛ ساڵی 2017 بۆ جیهان دوو ڕووداو چاوەڕوان نەكرابوو، یەكەمیان دیاریكردنی 25 ئەیلول بە ڕاپرسی لە هەرێمی كوردستان لە ڕێگای پەرلەمانی كوردستانەوە “بە زۆرینەی دەنگ (65%)” ئەمكارە كاتێك ڕوویدا وڵات سەد ملێون دۆلارری لە جەنگ دژ بە داعش خەرج كردبوو، سەرباری لێكەوتە جۆراجۆرەكانی ئەو شەڕە لە سەر ئێراق و گەلەكەی. هاوكات ئاوڕ لە زیاتر لە ملێونێك ئاوارە ناداتەوە كە لەو بارودۆخەكە هانایان بۆ خەڵك و حكمومەتی هه‌رێم هێنابوو!
ڕووداوی دووەمیان بڕیاری دیاریكردنی قودس بە پایتەختی “ئیسرایل” لە لایەن سەرۆكی وڵاتە یەكگرتۆكانی ئەمریكاوە دۆناڵد ترامپ، هاوكات ڕاسپاردنی “ڕیكس تیلرسۆن” بە گواستنەوەی باڵوێزخانەی ئەمریكا لە تەل ئەڤیڤەوە بۆ قودس، “مەتەر” لە درێژەی باسەكەیدا ئاماژە بۆ سەرنەكەوتنی جەنەڕاڵ بارزانی دەكات لە بونیاد نان و دروستكردنی دەوڵەتێكی نەتەوەی بۆ گەلەكەی، لێرەوە باوك كوڕەكەی بۆ ئەوكارە تەیار دەكات چەك هەڵگرتن و پێشمەرگایەتی بارزانی كوڕ لە تەمەنی پازدە ساڵیدا دەكات بە نموونە، لە بەرانبەردا “مەسعود بارزانی” لە كتێبەكەیدا دەگەڕێتەوە بۆ ڕابردوو لە چاڵدێرانەوە باسی نەهامەتی كورد و دابەشبوونی كوردستان دەكات، بە ناخی مێژوودا شۆڕدەبێتەوە تا دەگات بە ئەنفال و جینۆساید، لە كۆتایشدا تێڕوانین و مامەڵەی دەسەڵاتدارانی نوێ لە ئێراقی دوای بەعسدا دەكات بە نموونە بۆ ڕاستی و دروستی بۆچوونەكانی ڕووداو گەلێك ڕیز دەكات لەوانە؛ ناردنی 10 بۆ 12% پشكی هەرێم لەو ساڵانەی بودجە لە ناوەندەوە بۆ ئێراق دەهات لە كاتێكدا بەشی هەرێم بە 17% دیاری كرابوو، سەرباری نەناردنی بودجە و چەك و چۆڵ بۆ پێشمەرگە و بڕینی پشكی هەرێم لە ساڵی 2014 بە دواوە بەتەواوه‌تی و پابەند نەبوون بە دەستورو پشت گوێ خستنی بڕگەو بڕیارەكانی و …هتد.
لە جێگایەكی دیكەی كتێبەكەیدا “فوئاد مەتەر” دەڵێت؛ دەسەڵاتدار و خاوەن بڕیارەكان دەرگای زۆر ماڵیان كۆتا، بەڵام ئێراقی عروبی ناتوانێت لە دەسەڵاتی خۆجێی “حكم زاتی” زیاتر بدات بەكوردەكان! هەروەها دەڵێ؛ بارزانی لەم كارەدا بە هێزی خۆی و لاوازی ئێراقی نوێی بە چاكی لە بەرچاو گرتبوو، لە بەرانبەردا باس لە نادیدە گرتنی سەرۆكی پێشووی هەرێم دەكات بۆ (ئێران و توركیا) كە دوو وڵاتی بە هێزو كارای ناوچەكەن و بە هیچ شێوەیەك ڕازی نابن بە دروستكردنی كوردستانێكی سەربەخۆ، بەشێوەیەك لە ناوچەكەدا كاریگەرییان لە (ئەمریكا و بەریتانیا) زیاترە، بۆ پاساوی ئەم بڕگەیە قسەیەكی سەرۆكی پێشووی میسر “حوسنی موبارەك” دەكات بە بەڵگەوه دەڵێت؛ هەر كەس ئەمریكا دایپۆشێت ڕووت و ڕەجاڵە. “بارزانی” لە بەرانبەردا بە مێژووی دەوڵەتی ئێراق و چۆنێتی دروستبوونیدا شۆڕ دەبێتەوە، ئەو تاوان و خراپەكاریانە ڕیز دەكات “گرتن و شار بە دەركردنی فەیلێكان و سوتماكردنی خاكی كوردستان و جینوسایدی بارزانێكان بە نموونە” كە لە ماوەی نزیكەی سەدەیەكدا بەرانبەر بە گەلی كورد كردویانە، هەروەها چۆنێتی بەڕێوەبردنی وڵات لە لایەن عەسكەر و ئەو كودەتیانەی “دەكودەتا” كە لە ئەنجامی هزری سەربازەوە ڕوویاندا و وڵاتیان بە ئاقارێكی خراپدا برد. هاوكات بۆ دڵنیاكردنەوەی كەمینە نەتەوە ئاین و ئایینزاكانی كوردستان پێكەوە ژیان و لێبوردەیی نەتەوەی كورد باسدەكات، بەشداری كەمینە نەتەوەكان لە دام و دەزگا جۆراوجۆرەكانی هەرێمی كوردستان دەكات بەنموونە. بۆ تەواوكاری بۆچوونەكانی ئەو دەنووسێت؛ تاكە زامنی مانەوەی ئێمە لە ئێراقدا دەستوورە، دەستووریش پێشێل كراوە، پێشنیار دەكات بۆچی نەبینە تەواوكاری یەكتر و بۆ هەمیشە كۆتایی بە كارەسات و گرفتە ئاڵۆزەكانمان نەهێنین. لە بەشێكی دیكەی كتێبەكەیدا بە ناونیشانی ئەو گشتپرسیەیی كە پەرلەمانی لە كارخراو ڕێگەی پێدا “فوئاد” دەنووسێت؛ لە كاتێكدا بارزانی بانگەشەی ئەو كارەی دەدا بە گوێچكەی كورد و دنیادا، “جەلال تاڵەبانی” نەخۆش و كەنفتەكاری سەر جێگابوو، هەروەها لە درێژەی بابەتەكەیدا دەنووسێت؛ پەیوەندێكانی تاڵەبانی لە سەر پەیوەندی وڵاتانی عەرەبی، ناوچەكە و جیهان ڕێكخرابوو كە لە ڕێگایەوە بە ئاسانی دەتوانرا شیكاری بارودۆخی ناوچەكە و جیهانی تیادا بكرێت، بەڵام پوختەی پەیوەندی و ڕاوێژەكانی “بارزانی” وەك كات و شوێن نادیاربوو، لە كاتێكدا ئەو لە 19/5/2015ماوەی سەرۆكایەتی تەواوبوو بوو. هاوكات دەڵێت؛ ئێمە لە لوبنان هەمان ئەزموونمان هەبوو كارەكانی سەرۆككۆمار حكوومەت جێبەجێی دەكرد. لە بەشێكی دیكەی نووسینەكەیدا باس لە كۆبوونەوەی “ماكرۆك” دەكات بە ئامادەبوونی هەردوو باڵوێزی ئەمریكا و بەریتانیا، سەرباری نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووه‌كان لە ئێراق كە لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنووسیدا باسیان لە مەترسێكانی ڕاپرسی كردبوو، چونكە هیچ پاڵپشتێكی ناودەوڵەتی لە تەكدا نییە! هاوكات سەره‌ك وەزیرانی كە لە شەڕی دژ بە داعش سەركەوتوو بوو، بە لوت بەرزییەوە دەیگۆت؛ ئەوە چی گشتپرسییەكە لە كاتێكدا هەرێم مووچەی مووچە خۆرانی پێ دابین ناكرێت، هاوكات سەرباری (ئێران و توركیا، سوریا و پاكستان)یش نەیاری ڕاپرسییەكەبوون، لەمكاتەدا ئەزهەریش بەیانێكی دەركرد و ئینكاری ڕاپرسی كوردستانی كرد! لەم نێوەندەشدا سەرەككۆمار “فوئاد مەعسوم” پێشنیاری لیژنەیەكی كرد كە سەرپەرشتیاری چەندین لیژنەی تر بكەن تا بەدوادا چوون بۆ كێشە و ئاریشەكان بكەن و چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزنەوە، بەڵام بارزانی مكوڕ بوو لە ئەنجامدانی گشتپرسی لە كات و ساتی خۆیدا.
“مەسعود بارزانی” لە لاپەڕە “78” بۆ مێژوودا دەنووسێت؛ ڕۆژی 7/ 6/2017 لە كۆبوونەوەیەكی مێژوویدا سەرۆكایەتی هەرێم و لایەنە سیاسێكانی هەرێمی كوردستان و نوێنەری پێكهاتەكانی كوردستان بڕیارێكی مێژوویان داو 25/9/2017 وەك ڕۆژی ڕیفراندۆم دەستنیشان كرا، هەمان ڕۆژ لە پێناو كۆدەنگی نیشتمانیدا كار كرا بۆ بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان، دواتر لە 8/7/2017 ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم و پارتە سیاسێكان بۆ ڕاپەڕاندنی ئیش و كارەكان رێككەوتن كە حەوت لیژنەی لاوەكی پێكبهێنرێن، یەكێكیان كۆمیتەی دیپلۆماسی لەگەڵ (ئەمریكا، بەریتانیا) چین و وڵاتانی تر، هاوكات كۆمیتەیەكی هاوشێوە بۆ پەیوەندی لەتەك وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی، كۆمیتەیەكیش بۆ گفتوگۆ لەگەڵ حكومەت و لایەنە سیاسێكانی ئێراق. لە بەرانبەردا “فوئاد مەتەر” دەنووسێت؛ ئێمە گوێچكەمان ڕاهاتووە بەو قسەیە كە دەڵێت؛ سنوورەكان بە خۆێن دیاریكراون، لە بەرانبەر “مەسعود بارزانی” دەیه‌وێت دووبارە بە گفتوگۆ و لێكگەیشتن سنورەكان دیاری بكاتەوە. كە دێتە سەر گوشارە ناودەوڵەتێكان، پاش دیاریكردنی 25ی ئەیلول بۆ ڕاپرسی بڕیارماندا ئەو پەیامە بۆ لایەنە ئێراقێكان، نوێنەری وڵاتان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی شیبكەینەوە، دواتر سەردانی شیعەو سونەكانمان كردوو ئەو پاڵنەرانەمان باسكرد كە هانی گەلی كوردیان داوە بۆ هەنگاو نان بەرەو گشتپرسی. هەروەها لە درێژەی ئەم بەشه‌دا بارزانی دەنووسێت؛ لە ڕۆژی 11/7/207 لە پەرلەمانی ئەوروپا وتارێكم خوێندنەوەو داوام لێكردن ڕێگام بدەن لە سەر دوو تەوەر قسەبكەم ڕیفراندۆم و لایەنی تیۆری شەراكەتی ڕاستەقینە لە ئێراقدا كە لە ماوەی سەد ساڵدا ئێراقێكی فیدراڵی دیموكراتی هیچی لێ سەوز نەبوو.
هەروەها لە یەكێك لە سەردانەكانی بۆ “ئەمریكا” بە یاوەری وەفدێك كە پێكهاتبوو لە “قوباد تاڵەبانی”، یەكێك لە كوڕەكانی “كۆسرەت ڕەسول و مستەفای سەید قادر”، بارزانی پاش كۆبوونەوەی لەگەڵ ئۆباما، سەرەككۆماری “ئەمریكا” بە وەفدەكە دەڵێت؛ ئاگاداری كێشەی كوردم، بەڵام بەرپرسیارێتی ئەو مەلەفە “جۆ بایدن” ە كۆتای كۆبوونەوەكە لە تەك جێگری سەرەك كۆماردا بە لێكگەیشتن و ئیجابی باسدەكات. لە بەشێكی تردا “مەتەر” دەنووسێت؛ هاوڕێكان لێك دووركەوتنەوەو كوردیش دابەشبوون، ڕۆژی 15/7/2017لە زاری “جۆزیف بنكنتۆن” ەوە دەڵی؛ ترامپ لەتەك ڕاپرسیدا نییە بە هۆكاری ناجێگیری ئێراق و ناوچەكەی دەبینێت، داوا دەكات (هەولێر و بەغداد) بە گفتوگۆ گێشەكانیان چارەسەربكەن. دواتر بە لێدوانی چەندین بەرپرسی باڵای (ئێران و توركیا) نووسینەكەی پاراو دەكات كە هەموویان لە تەك ئەمن و ئاسایشی وڵات و یەكپارچەیی خاكی وڵاتدان! وڵاتێك سیادەی نەماوە و تا بیناقاقای لە گەندەڵیدا ڕۆچووە، سەرباری داهاتێكی قەبەو زەبەلاح كە لە فرۆشی نەوت دەستی دەكەوێت زیاد 30% دانیشتوانی هەژران، بەشێوەیەك ئێراق كراوە بە گۆڕەپانی ساخكردنەوە بەرژەوەندێكان و بەلادا خستنی كێشەو ئاریشەكان و بازاڕێك بۆ ساخكردنەوەی كاڵای توركیا و ئێران. هاوكات بیری نەچووە باس لە نەوەی نوێ بە ڕابەرێتی “شاسوار عه‌بدولواحید” بكات كە سەرسەختێكی توندی ڕیفراندۆم بوو، هاوكات بەشێك لە بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش ناویان دەكەوێتە ناوانەوە.
هەروەها لە سەروبەندی ڕبفراندۆمدا “فوئاد مەتەر” كاتێك باس لە بەریتانیا دەكات لە زاری ” فەلاح مستەفا” كاتێك وەزیری كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوین و باكوری ئەفریكا ی بینیبوو دەڵێت؛ ئێمە” بەریتانیا” لە گرنگی ڕیفراندۆم بۆ كورد تێدەگەین، بەڵان ناتوانین لە دەرەوی لێكگەیشتن لە تەك بەغدادا هەنگاوبنێن، ئێمە پشتگیری ئەو گتووبێژە دەكەین. هەروەسا جێگری حكوومەت “قوباد تاڵەبانی”ش جەختی لە سەر گفتووگۆو ڕاگۆڕینەوە كردبوو، هاوكات نوێنەری نەتەوە یەكگرتۆكان دەڵێت؛ بە بارزانیم گووت؛ دەكرێت بە غداد و هەولێر لە ماوەی دوو بۆ سێ ساڵ لە ڕێگای گتووبێژەوە ئاریشەكانیان بە لادا بخەن. لەو سەروبەندەدا نوێنەر “محەمەد تاڵەبانی” لە لیستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان حكوومەتی كوردستانی لە شكستی گشتپرسی ئاگادار دەكاتەوە، چونكە عەرەب و توركمان بە شداری تیادا ناكەن. لە سەرو بەندی ئامادە سازی بۆ ڕیفراندۆم قسەكەر بەناوی نوێنەری هەڵبژاردن ” شێروان زراری” لە میانەی كۆڕێكی ڕۆژنامە نووسیدا گووتی؛ 11 قەوارە، 64 چاودێری ناودەوڵەتی، 65 دەزگای ڕاگەیاندن چاودێری هەڵبژاردن دەكەن، هاوكات لە موسڵ و كەركوك دوو نووسینگە كراونەتەوە بە مەبەستی دەنگدان، هەروەها دانیشتوانی تاراوگە دەتوانن لە ڕۆژانی 23و 24ی ئەیلول دەنگبدەن، بە تەنها هەبوونی پێناسی ئێراقی مەرجە بۆ دەنگدان. گەڵا دەنگی دا بەشێكی پەرتووكەكەی سەرۆكی پێشووی هەرێمە ئەو دەنووسێت؛ لە پرۆسەیەكی دوورو درێژدا كە نزیكەی سەد ساڵی خایاند لە ناو دەوڵەتی ئێراقدا كە سیخناخ بوو بە چەوسانەوەو پەراوێز خستنی كورد، دواجار ڕۆژە مەزنەكە هات و لە بەرەبەیانی 25\9\2017 هاووڵاتیانی هەرێم و ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم بۆ یەكەمجار بەشێوەیەكی ئازادانە دەنگیاندا. دوای دوو ڕۆژ كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن ئەنجامە بەراییەكانی بە “92.73%” بە بەڵێ ڕاگەیاند. هەروەها لە درێژەی بابەتەكەدا دەڵێ؛ لە بەرانبەر پەیامی ئاشتی خوازانەی هەرێم، كۆمەڵێك كاردانەوەی زۆر نابەجێمان لە سەرەك وەزیران و كاربەدەستانی ئێراقی بینی كە بۆنی شۆفێنیەت و ئینكاركردنی ئاشكرایی لێ دەهات.
لە بەرانبەردا “فوئاد مەتەر” دەنووسێت؛ سەرباری ئەو هەوڵانە دەگوترێت هەوڵەكان لە لایەن توركیا، فەرەنسا و وڵاتانی دیكەوە بووە، بە مەبەستی قەرەبوو كردنەوەی كورد لە بەرانبەر هەڵوەشانەوەی ئەنجامەكانی ڕاپرسیدا، بەڵام “بارزانی” قایل نەبووە ئەو كارە بكات، لەو كاتەدا وەزیری شانشینی سعودیە بۆ كاروباری كەنداو “سامر سوهبان” لە تویتێكدا نووسیبووی؛ بەدواداچوون بۆ دانایی و ئازایەتی “بارزانی” دەكات بە قبوڵكردنی ئەو نێوەند گیریانە لە چارەسەری ئاریشەكەدا، دوای سێ ڕۆژ بۆ هەمان مەبەست لە هەولێر چاوی بە بارزانی كەوت.
بارودۆخەكە ئاڵۆزتربوو كاتێك “مالكی” داوای كرد پارێزگاری كەركوك” نه‌جمه‌دین كه‌ریم” دەستگیر بكرێت، هاوكات عەبادی گووتی؛ گشتپرسی مەشهەدی سیاسی ئێراقی هەژاند و ئەو بڕیارە تاكەكەسیە نا شەرعییە هۆكاری پارچە پارچە بوونی ئێراقە. سەرەك كۆماری ئێرانیش لە پەراوێز كۆبوونەوەكانی نەتەوە یەكگرتۆكان لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گۆتریش هەنگاوی كوردی بە مەترسی بۆ سەر یەكپارچەی خاكی ئێراق ناوبرد، لە مكاتەدا؛ سەرەككۆمار مەعسوم هەنگاوێكی شەرمنانەی نا (قسەكە فواد مەتەر نوسیوێتی) بەڵام لە وەڵامدا مەسعود بارزانی گووتی؛ هەموو هەوڵێك لە لامەركەزێتییەوە بۆ ئۆتۆنۆمی و فیدراڵیییەت لەگەڵ بەغداد شكستی هێنا.
لەم بەشەدا و بەشی دواتری كتێبەكەیدا “مەتەر” كۆمەڵێك ڕاو بۆچوون وەردەگرێت كە لە مەڕ ڕاپرسی گوتراون و دواتر مادەی “140” و ناوچە دابڕێنراوەكانی هەرێم و سنووری هەرێم دەبێت بە بەشێكی باشی ئەو چەند لاپەڕەیە، تەنانەت هەندێك لە بەرپرسانی ئێراقی باسی سنووری هەرێم دەكەن بۆ بەر لە ساڵی 2003، یەكێك لە ئەنجامەكانی ڕاپرسی داخستنی فرۆكەخانەكانی هەولێرو سلێمانی و ئابڵوقەی حكوومەتی ناوەندی بۆ سەر هەرێم. شازدەی ئۆكتۆبەر لەم بە شەدا خاوەنی بۆ مێژوو دەڵیێت؛ دوای ئۆپراسیۆنی ئازادكردنی موسڵ، هەندێك ئاماژەی نێگەتیڤ لە هەڵسوو كەوت و ئامادەكارێكانی حكومەتی ئێراقدا بەدیدەكرا، هەستدەكرا دوای شەڕی داعش نیازی خراپیان بەرانبەر ناوچە جێ ناكۆكەكان هەیە، هەروەها باس لە هەندی سەفقەی نهێنی هەندێك لایەن لەناو یەكێتی لەگەڵ حەشدی دەكات كە دوای ڕیفراندۆم وه‌ك دەنگۆ باسی لێ دەكرا، تەنانەت دەنووسێت؛ نێچیرڤان بارزانی بە ڕاشكاوانە گووتی؛ هیچ ڕێككەوتنێكتان كردووە بە نهێنی، گووتیان؛ نەخێر. هەروەها باسی ڕۆڵی خراپی باڵێوێزی بەریتانیا ” فرانك پەیكەر” دەكات كە سەرەتا زۆر كراوەبووە دواتر بە پێچەوانەوە مامەڵەی كردووە. لە كۆتایشدا باس لە بەرگری پێشمەرگە دەكات لە ڕۆژی 20|10|2017. سەرئەنجام ئەوە ڕوویدا كە ڕوویدا.
بارزانی لەمەڕ سەرنەكەوتنی ڕاپرسییەكەو پشتگیری ئەمریكا دەڵێت؛ ئەمریكێكان باوەڕیان وابوو ئەگەر گشتپرسی سەر بگرێت “عەبادی” لاوازدەبێت، بە پێچەوانەوە ئەوا “عەبادی” بە هێز دەبێت و ئێران لە ئێراق دەردەكات.
لە بەرانبەر “فوئاد مەتەر” لە كتێبەكەیدا و لە لاپەڕە “139” دا دەنووسێت؛ ڕیان كرۆكەر لە لێدوانێكیدا بۆ ڕۆژنامەی “الحیاە” دەڵێ؛ ڕاپرسی كورد كارێكی لە ناكاو نەبوو، هەڵوێستی ئەمریكا هەڵەبوو لە بەرانبەر ڕیفراندۆم، چونكە بەغداد بەهێزبوو، گرتنەبەری ڕێوشوێنەكانیش كێشەكەی ئاڵۆزتركرد، لە كۆتایی قسەكانیدا باس لە ئیشكالیەتی ڕۆڵی “ئێران” دەكات لەمەڕ گشتپرسی و دەڵێت؛ نا جێگیری بارودۆخی ئێراق لە بەرژەوەندی ئێرانە بەراورد بە هەر وڵاتێكی دیكە.
لەم خوێندنەوە بەراوردكارییە دەگەین بەم ئەنجامانە؛
1- دەتوانرێت ڕیفراندۆم وەك بەڵگەنامەیەكی قانوونی بەكاربهێنرێت بۆ داواكارێكانی کورد لە بەرانبەر ئێراقدا، چونكە سەركردایەتی كورد بڕیای هەڵوەشاندنەوەی نەداوە، لە ئێستادا لە كارخراوەو كاری پێناكرێت، بۆنموونە زۆر جار هەمان بۆچوون لە مەڕ بەندەكانی سیڤەر باسیان لێ دەكرێت.
2- لە مێژووی بەرخودانی كورددا هۆكارە ناوخۆییەكان ڕۆڵی بەرچاویان هەبووە لە شكست پێهێنانی كوردا.
3- وڵاتانی زلهێز لە سەر بنەمای بەرژەوەندی مامەڵە لەگەڵ ئاریشە و كێشەكانی دنیادا دەكەن، نەك پره‌نسیپەكانی ئاكار و مافەكانی مرۆڤ و …هتد.
4- یەكڕیز نەبوونی كورد بە درێژایی مێژوو تا ڕیفراندۆم.
