“دەستپێك”
پێشتر دایباب هانی ڕۆڵەكانیان دەدا بۆ خوێندن، تا لە دوا ڕۆژدا لە فەرمانگەیدا دامەزرێن و ژیانێكی ئاسایی و ئارام بۆ خۆیان و خانەوادەكەیان دابین بكەن. كاتێكیش پیر و خەڕۆ بوون، خانەنشینبن و بە دڵنیاییەوە دوا ساتەكانی تەمەنیان تەواوبكەن، بەڵام لە سایەی تەكنەلۆژیادا؛ ئەم بۆچوونە لەم ڕۆژگارەدا تەواو سەراو ژێر بووەتەوە. ئەم هاوكێشەیە بۆ سەدەی پیشەسازی لە باربوو، نها مەمانان لە دەورانێكیترداین، كار و وەزیفە ناتوانن پشتگیری هیچ كەس بكەن، چوون سەدەیەكی نوێ دەستیپێكرد، ڕێسا و قانوونەكانیش گۆڕان، ئەو سەدەیە سەدەی تەكنەلۆژیایە.
پێناسەی كار؛ لە زماندا بە پیشە، كار و وەزیفە ناودەبرێت. وەك دەستەواژە؛ كۆششێكی جەستەیە لە پێناو بە دیهێنانی ئامانجێكی دیاریكراودا خەرج دەكرێـت و كەسەكە قازانج دەكات، یاخود كۆمەڵە ئەركێكە لە پیشەیەكدا، پێوستە كەسەكان بە شێوەیەكی دروست جێبەجێی بكەن تا لە ماوەیەكی دیاریكراودا دەستهاتێكیان دەستبكەوێت. “كار” گشت ئەو هۆكارانەیە یارمەتی تاك دەدات داهاتێكی هەبێ و بتوانێت ژیانێكی شایستە بۆ خۆی، خانەواودەكەی دابین بكات. پاڵپشتی گەشەی ئابوورییە و بەشدارە لە بیناكردنی كۆمەڵگادا، لە ڕێگای كارەوە تاك كەسایەتی خۆیی دروست دەكات، پێویستە خاوەنكار مافی كارمەند و كرێكاران دابین بكات و پێداگر بێت لە سەر بە دەستهێنانی مافەكانیان.
مێژووی كار؛ مێژوو دەڵێت، مرۆڤایەتی دەهەزار ساڵ لە سەر كاری كشتوكاڵی ژیاوە، سێ سەد ساڵیش لە سەر پیشەسازی، لە كۆتایی سەدەی ڕابردووەوە (بەتایبەت لە هەشتاكانی سەدەی بیست)ەوە مرۆڤایەتی لە قۆناغێكی نوێدا دەژێت كە بە قۆناغی تەكنەلۆژیا ناودەبرێت. سەرەتای شۆڕشی پیشە سازی كرێكاران لە زستاندا چواردە كاژێر و لە هاویندا یازدە كاژێر كاریان پێدەكرا. دواتر كەسایەتییەكی وەك “بسمارك” یاسای خانەنشینی داهێنا، بۆ ئەو ڕۆژگارە داهێنان بوو، چوونكە پێشتر كرێكاران لە گشت مافێك بێبەری كرابوون، هاوكات خانەنشینان بۆ ئەو ڕۆژگارە بارگرانی نەبوون بە سەر حكوومەتەوە، چوونكی ناوەندی تەمەن لەو وڵاتەدا “بروسیا” چل و پێنج ساڵ بوو، بەڵام ئەمێستاكە كەسانێك لە هەشتا و نەوەدەكانی تەمەنیاندا بە تەندروستییەكی باش ژیان بەڕێدەكەن، بۆیە حكوومەت ناچارە لە كاتی تەنگژە و قەیرانەكاندا سەرباری دامەزراوە گرێبەستەكان كارمەندانی هەمیشەیش بنێرێتەوە بۆ ماڵ! ئه مرۆ سیاسەتی دارای دەوڵەت بەشێوەیەك دادەڕێژرێت، ڕوو لە پرۆژەی بچووك و كارە خزمەتگوزارێكان بێت نەك دامەزراندن و بێكاری ڕووپۆشكراو.
“جۆرەكانی كار؛ بە سەر چەند جۆرێكدا پۆلێن دەكرێت”
• پیشە؛ كارێكە، كەسێك بە مەبەستی بە دەستهێنانی شارەزایی و لێهاتووی جۆراوجۆر پیادەی دەكات، وەك پەیوەندیگرتن لە تەك كەسانی دیكەدا، توانای گفتووگۆ و زمانی جەستەو …هتد.
• حیرفە؛ كارێكە، كەسێك بە هیوای بە دەستهێنانی شارەزای، ڕاهێنان لە سەر شتێكی نوێ ده‌كات، بە هیوای بە دەستهێنانی پارەی زیاتر بۆ ماوەیەكی دیاریكراو لەگەڵ ئەو كارەدا بەردەوام دەبێت و دەست و پەنجەی لە تەكدا نەرم دەكات.
• وەزیفە؛ جۆرێكە لە جۆرەكانی كار، كەسێك بە شێوەی بەردەوام و بۆ بە دەستهێنای رۆزی بە شێوەی ڕۆژانە بەردەوام كار دەكات.
• كار؛ چالاكییەكە بە هیوای بەرهەمهێنان لە پاڵ بەكاربردنی سەرچاوە سروشتێكاندا، كەسێك بە جەستە لە پێنا و ئارەزووییەكی دیاریكراو كۆششدەكات، هاوكات كار ئارەزوو مەندانەیە و كەسەكە زۆری لێناكرێت، زۆربەی كات ئاماژەیە بۆ كارە دەستێكانی وەك بەرگدروو، دارتاشی و كاری نەخشەكێشان و… هتد.
بە شێوەیەكی گشتی كار بە سەر یەخە سپێكان و یەخە زەردەكاندا دابەشدەكرێت، گرووپی یەكەمیان؛ بە گشتی ئەو كەسانەن لە نووسینگەكان و لە پشتی مێزەوە بە هزر و مێشك كاردەكەن. كۆمەڵی دووەمیش ئەو كەسانەن كاری تاقەت پروكێن و ماندووكەرانە ئەنجام دەدەن و یەخەی كراسەكانیان ڕەق هەڵدەگەڕێت، ئەو كەسانە لە كانەكان، كێڵگەو مەزراو … هتد كاردەكەن. هەروەها كاری ڕەش و سپیش هەیە، یەكەمیان یاساخە و دووەمیان ڕێگا پێدراو.
“گرنگی كاركردن”
1- كاركرددن یارمەتی گەشەی ئابووری وڵاتان دەدات، بەرهەمی ناوخۆ و داهاتی نەتەوەی زیاد دەكات.
2- كاركردن گرنگترین پایەیە، یارمەتی كۆمەڵگاكان دەدات لە سەركەوتنی تاك و یارمەتی پێشخستنی كۆمەڵگاش دەدات.
3- مرۆڤ لە ڕێگای ئیشكردنەوە بەشێوەیەكی دروست و لە ژێر چاودێری كۆمەڵێك ڕێكاری قانوونی ئاینی و ئاكاریدا هەوڵی بە دەستهێنانی خواردن و خواردنەوەی دەدات.
4- لە پێناو دروستكردنی كەسایەتی تاكدا كاركردن پێویستە، چوونكی دواتر دەبێت بە ڕەگەزێكی كارا لە كۆمەڵگادا، پێداویستی خۆیی و خانەوادەكەی دابیندەكات، چاو لە دەست و پشت بە كەسانیتر نابەستێت.
“ئامانجی كاركردن”
1- زیاد كردنی داهات لە ڕێگای وەبەرهێنانەوە؛ لە ڕێگای قازانج و وەبەرهێنانی نوێوە پشتگیری لە كەرتەكانی كار دەكات، چوونكی داهاتی وەبەرهێنان بەرزترین ڕێژەی داراییە كە بەخێرایی دەستدەكەوێت بە تایبەت وەبەرهێنان لە بواری كرین و فرۆشتنی زەوی و زار.
2- زیادكرنی بەشی كۆمپانیا و دامەزراوەكە لە بازاڕدا؛ هەموو كارێك دخازێت لە ڕێگای كردنەوەی بەشی نوێ بەشە بازاڕی زیاد بكات، یارمەتیدەرە لە بەهای دارایی ڕێكخراوەكەو ناوی لە ڕیزبەندی لە كۆمپانیاو دامەزراوەكاندا هەڵدەكشێت.
3- توێژینەوە و پێشخستن؛ ئامانجێكی گرنگی كارە، لە ژینگەی كاری دامەزراوەكە و لە ڕێگای كۆمەڵێك بیرۆكەی تازەوە پشت بە توێژینەوە و پێشخستن دەبەستێت كە داهێنان لە بواری بەرهەم و خزمەتگوزاریدا دەكات و پێشخستنی كاری لێدەكەوێتەوە.
4- پارێزگاریكردن لە گوژمەی نەختینە؛ لە پێناو بە دەستهێنانی گوژمەی نەختینەدا هەموو جۆرە كارێك لە ڕێگای بەدیهێنانی كۆمەڵە ئامانجێكەوە هەوڵی بە دەستهێنانی گوژمەی نەختینە دەدات، بە تایبەت كرین و فرۆشتنی پشكی دارایی، كاڵا و شمەك و بەشداریكردن لە پرۆژە كاندا. هەموو ئەو خاڵانەش لە بواری بازرگانی، پیشەسازی و كشتووكاڵدا دەبینرێن.
“تواناكان لە سەدەی بیست و یەك”
ئێمە لە ڕۆژگارێكدا دەژین، كۆتایی ڕۆژگاری كاری نەریتی و كۆنە، ڕۆژگاری تەكنەلۆژیا و باڵا دەستی تەكنەلۆژیایە بەسەر هەموو كایەكانی ژیاندا، كوا كاری مسگەری، چەقۆ تیژكردن، بەڕە و مافور چنین؟ بازاڕەكان بەردەوام لە بچوكبوونەوەدان “لە بواری پسپۆڕێتی نەك قەبارە” دا بۆ نموونە جەخت كردنە سەر كەرتێكی تایبەت دروستكردنی جل و بەرگ بۆ تەمەنێكی دیاریكراو، یان گرووپێكی دیاریكراوی دانیشتوان لە بوارێكدا بەرچاو دەگیرێت. ئینتەرنێت و كۆمپانیا زەبەلاحەكەنیش دوو مەشخەڵی ئەم ڕۆژگارەن، لەتەك پووكانەوەی كارە نەریتێكان شارەزایی و لێهاتووی ئەو ڕۆژگارە ماڵئاوایی دەكات و تواناو لێهاتووی نوێ سەرهەڵدەدن، بۆیە مرۆڤی ئەم رۆژگارە هەمیشە لە دڵە ڕاوكێدایە و مەحاڵە تا سەر بتوانێت لە سەر كارێك بەردەوام بێت. تواناكانی “سەدەی بیست و یەك” كۆمەڵە لێهاتووییەكن بۆ سەرخستنی كۆمەڵگا، كرێكاران، پەروەردەكاران، خاوەنكار، ئەكادیمیی و دامەزراوەكانی حكوومەت پێویستییانە، هاوكات بە بەشێك جوڵەی ناو دەوڵەتی ئەژماردەكرێت “لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا گواستنەوەی سەرمایە و تەكنەلۆژیا زۆر ئاسان بووە” پێویستە خوێندكار دركیان بكات و فێریان ببێت، زۆرێك لەم شارەزایانە فێربوونیان پێویستی بە كارو كۆششی دوورمەودایە. لە سەرەتایی هەشتاكانی سەدەی بیستەوە كۆمەڵێك زانكۆ، دامەزراوەی ئەكادیمی و حكوومی توێژینەوەیان لە سەر ئەو توانستانە كردووە، پێویستە نەوەی ئێستاو داهاتوو بە دەستی بهێنن، دواتر لە بواری خوێندن و كاردا پیادەی بكەن، سەرەتا لە “ئەمریكا” و پاشان وڵاتانی بەریتانیا، نیوزیلەند و كەنەدا تێهەڵچوون، هاوكات زانستەكانی بیركاری، كۆمپیوتەر، زانست، زانستە كۆمەڵایەتێكان و زمانی ئینگلیزی لە بەرچاوگیران وەك بنەما بۆ شارەزاییەكانی له سەدەی نوێ بریتیبوون له؛
• بیركردنەوەی ڕەخنەگرانە؛ بریتییە لە چارەسەری ئالەنگارێكان لە ڕێگای كێشە و چالاكییە هاوشێوەكانەوە، لەم بوارەدا فێرخواز تەنها كۆمەڵێك ژمارە و ڕاستی ناخرێتە بەرچاوی، بەڵكو فێردەكرێت چۆن ڕاستێكان بدۆزێتەوە.
• داهێنان؛ بیركردنەوەیە لە دەرەوی سندوقەكە، چۆن؟ لە ڕێگای چارەسەری ئاریشەكان یان دروستكردنی سیستمێك یاخود كارێك پێشتر دەستی بۆ نەبرابێت، مەرج نییە گشت كەس داهێنەربێت، بەڵام توانای ئەوەی هەبێت لە دیدگای جیاوازەوە كێشەكان ببینێت، ئەو دیدگایانەی خەڵكی دیكە نایبینن، مەبەست لە داهێنان ئەوەیە خوێندكار بتوانێت جیاواز بیربكاتەوە و بە شێوەی باشتر كاربكات.
• هاوكاری؛ ئالیكاری پیادەكردنی كاری هاوبەشە بۆ بەدیهێنانی ئامانجێكی هاوبەش، كارێكی گرنگە چوونكی ئالیكاری خوێندكار فێر دەكات لە ئاریشەكان حاڵی بێت، چارەسەریان بۆ دیار بكات و باشترین شێوازیش بۆ ئیشكردن هەڵبژێرێت، گرنگە لەم بوارەدا خوێندكار ئاراستە بكرێت تا لە كەسانی دیكەوە چشتی تازە فێربێت، ئەوكات تێدەگات پێویستە قسە بكات چوون خاوەن بیرۆكەیە.
• پەیوەندیكردن؛ بریتییە لە گەیاندنی بیرۆكەیەك بە خێرایی و ئاشكرا، گرنگ نییە خوێندكار بەشێوەیەك ئەندێشە و بیركردنەوەی بگەیەنێت كەسانیتر تێیبگەن، باشتر دەردەكەون ئەگەر بیرۆكەیەك بگەیەنن و دیدگای خۆیان گووم نەكەن، ئەوجا خوێندكار دەتوانێت بیرۆكەكەی سانا بكات و كەشێكی باش لە دەوروبەری بخوڵقێنێت.
“پوختە”
لە كۆتاییدا تەواوی ئەم تواناو لێهاتوویانە دەكرێت لە پرۆژەی بچوكدا جێگایان بكرێتەوە، كە سەرمایه یان كەم و قازانجیان زۆرە، تەنانەت هەندێكیان پێویستیان بەسەرمایە و دەستهاتێكی ئەوتۆ نییە وەك ڕێكخستنی باخچە، خزمەتكردنی بەساڵاچوان، كاری دەستی و…هتد. پرۆژەی بچووك لە تەواوی وڵاتانی پیشەسازی و زۆربەی وڵاتانی دنیادا گرنگی تایبەتیان هەیە، چوونكی زۆربەی وڵاتان دەنالێنن بە دەست پاشەكشەی پیشەسازی، خراپ بەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆی و سرووشتێكانەوە، بە دیوێكیتردا ئەم پرۆژانە بە جیاوازی جۆرەكانێوە چاودێر و پاڵپشتی كەرتی تایبەت و گشتین بە شێوەیەك لە دنیادا 90% دامەزراوەكان پێكدەهێنێت و “50 بۆ 60%” هێزی كار لە دنیادا دەگرێتە خۆیی، پێویستە خوێندكاران و بەهرەمەندانی هەرێم ڕوو لەم پرۆژانە بكەن و حكوومەتیش پاڵپشت و چاودێریان بێت، چوونكی لە كۆتاییدا كۆی داهاتەكانیان وەك چەندین جۆگەلە دەڕژێتە دەریایی داهاتی وڵاتەوە و بەشدار دەبن لە گەشەی ئابووری خۆشگوزەرانی كۆمەڵگادا.
