لە ٢٥ ى ئەیلولى ٢٠١٧دا، هەرێمى کوردستان ڕیفراندۆمى ئەنجامدا بەمەبەستى جیابونەوە لە ئێراق، ئەو ڕیفراندۆمە لەهەر چوار پارێزگاى ” هەولێر، سلێمانى، دهۆک، هەڵەبجە” ئەنجام درا، هەروەها لە کەرکوک وناوچەکانى دەرەوەى هەرێمى کوردستانیش، ڕیفراندۆم کرا.
بەپێى ئەنجامە فەرمییەکان، دەنگدەران بەڕێژەى زیاتر لە ٩٢% جیابونەوەیان لە ئێراق پەسەندکرد، بەڵام حکومەتى ناوەندى لەبەغداد، ئەنجامەکانى ڕیفراندۆمى ڕتکردەوە، هەروەها چەندین ڕێکارى گرتەبەر بەمەبەستى هەڵوەشاندنەوەى.
هەرێمى کوردستان لەساڵى ١٩٩١ ەوە، خاوەنى چەندین دەسەڵاتى فراوانە، ئەو دەسەڵاتانە بەپێی دەستورى ئێراقی کەلە٢٠٠٥ دا پەسەند کرا، پشتڕاست کرانەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، خەونى دامەزراندنى دەوڵەتێک بۆ کوردان هەر بەردەوام بوو، تا ئەو ساتەى کە سەرۆکى هەرێمى کوردستان ” مەسعود بارزانى” لە ٣ ى شوباتى ٢٠١٦ ڕایگەیاند کە” کاتى ئەوە هاتووە کوردەکانى عێراق چانوسی خۆیان دیاری بکەن لە ڕێگاى ڕیفراندۆمەوە، بەمەبەستى سەربەخۆیی بوون لە بەغداد”.
لە ٧ ى حوزەیرانى ٢٠١٧دا، “مەسعود بارزانى” ٢٥ ى ئەیلولى هەمان ساڵى دەست نیشانکرد بۆ ئەنجامدانى ڕیفراندۆمى جیابوونەوە لە ئێراق، دواتر پەرلەمانى هەرێمى کوردستان لە١٥ ى ئەیلولى ٢٠١٧دا، ئەو بەروارەى پەسەندکرد.
ڕیفراندۆم
لە ٢٥ ى ئەیلولى ٢٠١٧ دا، ڕیفراندۆم لەهەر چوار شاری هەرێمى کوردستان ئەنجامدرا، هەروەها کەرکوک وناوچەکانى دەرەوەى هەرێم وچەند ناوچەیەکى فراوانى دیکەى شارەکانى موسڵ ودیاله وصلاحەدین، بەشداریان لەو ڕیفراندۆمەدا کرد.
ڕیفراندۆم له‌لایه‌ن هەردوو پارتى گەورەى کوردستان، پارتى دیموکراتى کوردستان بەسەرۆکایەتى “مەسعود بارزانى” ویەکێتى نیشتمانى کوردستان بەسەرۆکایەتى سەرۆک کۆمارى پێشوى ئێراق، لەناوچەکانى کەرکوک وناوچەکانى دەرەوەى هەرێم، پشتگیرى لێدەکرا، بەڵام لایەنەکانى دیکە وەک: تورکمانەکان وعەرەبەکان، ناڕازی بوون لەئەنجامدانى ڕیفراندۆم لەو ناوچانەى کەناوچەى جێناکۆکن لەنێوان هەولێر وبەغداد بەپێی ماددەى دەستورى ١٤٠ ى دەستورى ئێراق.
دواى دو ڕۆژ لەپڕۆسەکە، کۆمیسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردن وڕاپرسی لە هەرێم ئەنجامەکانى ڕاگەیاند، لەئەنجامەکاندا هاتووە کەڕێژەى ٩٢,٧٣% ى دەنگدەران دەنگیان بەبەڵێ بۆ جیابوونەوە لە ئێراق، ژمارەى ئەو کەسانەى کەلە ناوخۆى هەرێمدا دەنگیانداوە گەیشتۆتە نزیکەى چوار ملیۆن دەنگدەر، ئەوەش بە ڕێژەى ٧٢,١٦% ى دەنگدەران، هەروەها نزیکەى ٧,٢٧% ى دەنگدەران دەنگیان بە نەخێر داوە بۆ جیابوونەوە لە ئێراق، ڕێژەى دەنگە سوتاوەکان ١,٢١% ى دەنگەکان بووە.
لەهەمانکاتدا، کۆمسیۆن ڕایگەیاند کەپڕۆسەى دەنگدان بەشێوەیەکى سەرکەوتوو ئەنجامدرا، هەروەها ژمارەیەک لە چاودێرە نێودەوڵەتی وناوخۆییەکان چاودێرى پڕۆسەکەیان کردووە، ڕایشیگەیاند: ئەو ئەنجامانە، ئەنجامى کۆتایین بەرلەوەى لە لایەن دادگاى تێهەڵچونەوە پەسەند بکرێن.
ناسەقامگیرییەکان
ڕیفراندۆم بوو بەهۆى قەیرانى پەیوەندییەکانى نێوان حکومەتى هەرێمى کوردستان و حکومەتى فیدراڵی، بەتایبەتى دواى ئەوەى کەحکومەتى هەرێم سوور بوو لەسەر ئەنجامەکان وحکومەتى فیدراڵی بەردەوام بوو لەسەر ڕەتکردنەوەى، لەم بوارەدا لەبەیاننامەیەکى نوسینگەى سەرۆک وەزیرانى ئێراق “حەیدەرعەبادی”دا هاتووە کە” ڕیفراندۆم، ڕیکارێکى نادەستورییە وئارامى وسەقامگیرى وڵات دەخاتە مەترسییەوە، هەروەها ڕێکارێکە کە ئەنجامەکانى هیچ جێکەوتەیەکى واقعى لێ بەرهەم نایەت، بەڵکو ڕەنگدانەوەى نەرێنى دەبێت بەتایبەتى لەسەر هەرێم”.
حکومەتى فیدراڵى دواى ڕیفراندۆم چەند ڕێکارێکى بەپەلەى گرتە بەر، لە٢٦ ى ئەیلولدا داواى لە حکومەتى هەرێم کرد کەسەرجەم فڕۆکەخانەکانى ڕادەست بکاتەوە، ئەوەش بەبیانوى ئەوەى کە لە٢٩ ى ئەیلولدا فڕۆکەخانەکان دادەخات.
هەروەها پەرلەمانى ئێراق لە (٢٧ى ئەیلول)دا ڕێگاى بەسەرۆک وەزیران دا کە هێزەکان لەناوچە جێ ناکۆکەکان بڵاوە پێ بکات، ئەوەش بەمەبەستى دەستگرتنەوە بەسەر بیرە نەوتەکانى کەرکوک، هەروەها داواى لەهەرێم کرد کە سەرجەم جێکەوتەکانى ڕیفراندۆم هەڵبوەشێنێتەوە.
لەهەمانکاتدا، عەبادى داواى کرد کە ئەنجامەکانى ڕیفراندۆم هەڵبوەشێنرێتەوە، هەروەها لەکۆبونەوەیەکى نائاسایی پەرلەمانى ئێراقدا ڕایگەیاند کە “پێویستە ڕیفراندۆم هەڵبوەشێتەوە، دواتر هەردوو لایەن بەپێی دەستور دەست بکەن بە گفتوگۆکردن… بەهیچ شێوەیەکیش گفتوگۆ ناکەین سەبارەت بەئەنجامەکانى ڕیفراندۆم”.
دواى کۆتایهاتنى مۆڵەتەکە، حکومەتى فیدرالی لە٢٩ ى ئەیلولدا گەشتى فڕۆکەکانى لە هەردوو فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتى هەولێر وسلێمانى ڕاگرت.
بەغداد بەردەوام بوو لەسەر هەڵوێستى خۆى کەتایبەت بوو بەڕەتکردنەوەى ڕیفراندۆم، هەروەها ڕایگەیاند کەسوورە لەسەر وەرگرتنەوەى خاڵە سنورییەکانى هەرێمى کوردستان بەهەماهەنگى لەگەڵ هەریەک لە ئێران وتورکیا، لەهەمانکاتدا، مانۆڕێکى سەربازى تورکى ئێراقی لە خاڵى سنورى سلۆپی نزیک لەخاڵى سنورى خاپور کەدەکەوێتە سەر سنورى تورکیا و ئێراق لەباکورەو ئەنجام درا، ئەمە لە کاتێکدا کەهەماهەنگییەکى تەواو لەنێوان ئێراق وئێراندا هەبوو لەڕووى سەربازییەوە.
شانبه‌شانی ئەو ڕێکارانە، دەسەڵاتى دادوەرى لە ئێراق چەند ڕێکارێکى گرتەبەر سەبارەت بەو بەرپرسە کوردانى کەسەرۆکایەتى ڕیفراندۆمیان کرد بەتۆمەتى”تێکدانى یەکپارچەیی خاکى ئێراق ومەترسی دروستکردن لەسەر وڵات”.
لەلایەن خۆیەوە، حکومەتى هەرێمى کوردستان ئەو ڕێکارانەى ڕەتکردەوە، هەروەها داواى لە وڵاتانى دراوسێ کرد کە ڕێز لەیاساکانى هەرێم بگرن، هەروەها داواى لە کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى کرد کە ڕێز لەبڕیارى گەل بگرن. لەم بوارەدا مەولود باوە مورادى وەزیرى گەیاندنى حکومەتى هەرێم ڕایگەیاند:” بڕیارەکانى بەغداد سەبارەت بە گەشتە ئاسمانییەکان تەواو پێچەوانەى سەرجەم بنەما یاساییەکانى فڕۆکەوانى مەدەنیین”.
ڕەتکردنەوە هەرێمایەتى ونێودەوڵەتییەکان
لەسەر ئاستى وڵاتانى ناوچەکە، تورکیا ئاماژەى بەچەندین ئەگەرى ئابورى و سەربازى دا، بەڵام چەند بەرپرسێک، لەنێویاندا “مەولود چاوش ئۆغلۆ” ى وەزیرى دەرەوەى تورکیا، ڕایگەیاند کەسنورى نێوان تورکیا وهەرێمى کوردستان داناخرێت.
لەلاى خۆیەوە ئێران سنورەکانى لەگەڵ هەرێمدا داخست، هەروەها ڕێگاى نەدا کە بەرهەمە نەوتییەکان لەهەرێمەوە بگوازرێنەوە، ڕایگەیاند:” ڕیفراندۆم دەبێتە هۆى سەرهەڵدانى “فەوزایەکى سیاسی” لەناوچەکەدا”.
هەروەها وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا، لەسەر زارى وەزیرى دەرەوە “ڕێکس تیلرسۆن” ڕایگەیاند:”دان نانێت بە ئەنجامەکانى ڕێفراندۆم وهەروەها هانى لایەنەکانىدا کەدەست بکەن بەگفتوگۆ لەنێوان خۆیاندا وکۆنتڕۆڵى خۆیان لەدەست نەدەن”.
وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا ڕایگەیاند:” ڕیفراندۆم بەشێوەیەکى تاک لایەنە ئەنجام دراوە وهیچ ڕەوایەتییەکى نییە”. لەدرێژەى وتەکانیدا ڕایگەیاند:”ئەمەریکا پشتگیرى ئێراقیکى یەکگرتوو، فیدراڵی، دیموکراسی، پێشکەوتوو دەکات”. گوتیشى:”پیویستە لەسەر هاوسێکانى ئێراق هەموو کردارێکى تاک لایەنە ڕەتبکەنەوە ودوور بکەونەوە لەبەکارهێنانى توند و تیژى”.
سەرچاوە:
الجزیرة
