ژنانی داعش به توندوتیژییه‌كی زۆر ده‌ناسرێن وه‌ك ئه‌وه‌ی له هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌ندامه‌كانی یه‌كه‌ی (خنسا‌‌و)دا ده‌ركه‌وت، كه داعش بۆ چاودێریكردنی هه‌ڵسوكه‌وتی ژنانی سوریا له ڕه‌قه دروستی كرد بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ریخه‌ن كه ده‌بێت ژنان چۆن بن له ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌تدا.
چه‌ندین هه‌وڵی فیكریی له مۆلگه‌ی ته‌مه‌ڵیی فیكرییه‌وه شكستیان هێنا بۆ تێگه‌یشتن له دیارده‌ی تیرۆر، هه‌روه‌ها ده‌ستیان شل كرد له خستنه‌ڕووی هه‌ندێك پرسیاری بوێرانه بۆ ڕه‌وته تیرۆریستیه‌كان، ئه‌مه‌ش وه‌ك ئه‌وه بوو كه بیانوو بۆ تیرۆر بهێننه‌وه یان وای لێبكه‌ن پاساوی هه‌بێت، هاوشێوه‌ی ئه‌و خوێندنه‌وانه، هه‌ندێك وای بۆچوون كه ئاماده‌یی ژنان له ڕه‌وته تیرۆریستییه‌كان هۆكارەکه‌ی گه‌ڕانه بۆ مێرد یان منداڵبوون و هه‌ڵاتن له كێشه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، ئه‌مانه‌ش کۆمەڵێک خوێندنەوەن کە تەنها گوزارشت نین له تێگه‌یشتنی ڕووكه‌شانه له‌و دیاردانه، به‌ڵكو مه‌ترسیی ئه‌و پرسه به لاڕێدا ده‌بات و جۆرێك له بێگوناهیی بۆ ئه‌و ژنانه ده‌ستەبه‌رده‌كات كه له ڕاستیدا كاران له ڕێكخراوه تیرۆریستییه‌كان و پابه‌ندن به بیروباوه‌ره توونده‌ڕه‌وه‌كانیان.
زۆربه‌ی کەناڵەکانی ڕاگه‌یاندنی فه‌ره‌نسیی، ژنانی فه‌ره‌نسیی (ئه‌وانه‌ی په‌یوه‌ندییان كردووه بۆ جیهادكردن له ڕیزه‌كانی رێكخراوی داعش له سوریا و ئێراق) به‌شێوه‌یه‌ك وێنا دەکەن یان دەیانناسێنن كه ئه‌وانه پاشكۆی میرده تیرۆریسته‌كانیانن، ئه‌مه‌ش هاوته‌ریبه له‌گه‌ڵ ئه‌و بیرۆكه‌ی به‌كه‌م سه‌یركردنه‌وه كه له هزری ڕۆژنامه‌نووس و شیكه‌ره‌وه‌كاندا هه‌یه سه‌باره‌ت به ژنی عه‌ره‌ب كه به بڕوای ئه‌وان هیچ ڕۆڵێكی نییه ته‌نها به‌جێهێنانی ئاره‌زووی پیاوان نه‌بێت.
كه‌ناڵه فه‌ره‌نسییه‌كانی سه‌ربه كه‌رتی گشتیی، وه‌به‌رهێنان له كولتووری هه‌ست و دایكایه‌تیدا ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی وێنه‌ی ژن و به‌تایبه‌ت دایك جوان بكەن و تۆمه‌تی تووندڕه‌ویی و تیرۆر و جیهادیبوونی لێ دوربخەنه‌وه. ناوبه‌ناو له سه‌ر شاشه‌كان ژنێكی نیقاب پۆشی ڕه‌شپۆش ده‌رده‌كه‌وێت و هه‌میشه ساوایه‌كی شیره خۆره‌ی پێیه کە ده‌قیژێنێت، ژنه‌كه وای نیشان ده‌دات كه ئه‌و بێگوناهه و نه‌یزانیوه داعشه‌كان چ خراپه‌كارییه‌ك ده‌كه‌ن و خۆی وه‌ك زیندانییه‌ك بینیوه‌ته‌وه و په‌شیمان بووه‌ته‌وه، زۆرجاریش وای ده‌رده‌خات كه زۆر هه‌وڵی داوه هه‌ڵبێت و بگه‌ڕێته‌وه بۆ وڵاته‌كه‌ی (فه‌ره‌نسا)، به‌ڵام بێسوود بووه.
كه‌واته، ئایا ژنانی داعش جیهادیین یان ته‌نها هاوسه‌ری جیهادییه‌كانن؟
ئایا ده‌كرێت ژنێك له‌گه‌ڵ پیاوێكی خوێنڕیژدا بژی بەبێ ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر له دووریشه‌وه بێت هاوبه‌ش نه‌بووبێت له به‌شێك له ئایدۆلۆژیا بكوژه‌كه‌یدا؟
له شێوازی هاوسه‌رگیریی له‌گه‌ڵ تیرۆریسته‌كان شته‌كه دیاره كه بووكه‌كه هاوبه‌شه له‌گه‌ڵ دیدی تیرۆریسته‌كه و به‌كه‌م سه‌یركردنی ژن، چونكه به‌پێی هه‌ندێك شایه‌تحاڵ و دۆسێیه‌كانی دادگا و گوێڕادێریی له په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فۆنییه‌كان، ئه‌و ژنه‌ی به‌نیازه شوو بكاته پیاوێكی داعش، ئه‌م سێ پرسیاره‌ی لێده‌كرێت:
زاوا: قایلیت به فره‌ژنی؟ ئوسامه بن لادنت خۆش ده‌وێت؟ له چێشتلێنان باشیت؟
هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی ژنه‌كه به به‌ڵی وه‌ڵامی دایه‌وه، ئیدی هاوسه‌رگیریی شه‌رعی ڕاده‌گه‌یه‌نرێت و كچه‌كه ده‌بێته ژنی تیرۆریسته‌كه یان ده‌بێته یه‌كێك له ژنه‌كانی.
ڕاگه‌یاندنه‌كانی فه‌ره‌نسا باس له‌وه ده‌كه‌ن له ساڵی 2015ه‌وه نزیكه‌ی 500 ژنی فه‌ره‌نسیی په‌یوه‌ندییان كردووه به تاوانبارانی داعش له ئێراق و سوریا، له كاتێكدا به‌پێی هه‌مان ئه‌و سه‌رچاوانه ئه‌و كوڕانه‌ی په‌یوه‌ندییان كردووه ژماره‌یان 5000 كه‌سه، به له‌به‌رچاوگرتنی ژماره‌ی نێرینه‌كان ڕه‌نگه ژماره‌ی ژنه‌كان زۆر له‌وه زیاتر بێت كه باس ده‌كرێن به‌و هۆكارانه‌ی له‌سه‌ره‌وه باسكران، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده، به‌ڵكو هه‌ندێك نووسین هه‌وڵ ده‌دات خه‌سڵه‌تی توندووتیژیی و توندره‌ویی ئاینی له‌و ژنانه داماڵێت و هه‌ندێك شیكردنه‌وه‌ی سۆسیۆلۆژیی و سایكۆلۆژیی ده‌خاته‌ڕوو كه به‌و چاوپێكه‌وتنانه ده‌ست پێده‌كات كه له‌گه‌ڵ هه‌ندێك له‌و ژنانه كراوه كه له ده‌وڵه‌تی داعش له ڕه‌قه و موسڵ و شوێنه‌كانی تره‌وه گه‌ڕاونه‌ته‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و توێژه‌رانه چاوه‌ڕوانی ئه‌وه بن كه ئه‌و ژنانه دان بنێن به ئامانجه‌كانیان له په‌یوه‌ندییكردنیان به ڕێكخراوه تیرۆریستییه‌كه‌و هه‌موو ئه‌و كاره شه‌ره‌نگێزیانه‌یان باس بكه‌ن كه كردوویانه، بڵێی ئه‌و ژنانه شێت بن له كاتێكدا له به‌رده‌م دادگادان به‌ڵگه‌ی تاوانه‌كانیان بده‌ن به ده‌سته‌وه؟
ده‌روونناسان و كۆمه‌ڵناسان به خێرایی ده‌گه‌ن و ده‌گه‌ڕێن به دوای قوڵاییه‌كی فیكریدا كه زیاتر جێگه‌ی پێكه‌نینه وه‌ك ڕاڤه‌كردن، باس له گۆڕانی ڕادیكاڵیی كچانی گه‌نجی فه‌ره‌نسیی ده‌كه‌ن كه بۆیه ئه‌و نائاكارییه توندره‌وییه هه‌ڵده‌بژێرن كه ده‌رمارگیریی ئاینی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات، ئه‌وه ده‌ره‌نجامی ئه‌وه‌یه كه هه‌ست به گوناه ده‌كه‌ن له به‌رامبه‌ر جه‌سته‌و ڕه‌وتی سێكسییان و به گشتی ژیانی ڕابردوویان، هەروەها بە گه‌ڕانه‌وه و په‌یوه‌ست بوونیان، هاوسه‌رگیریی و دایكایه‌تی جگه له كاردانه‌وه له دژی بیروڕاكان و نمونه‌ی بزوتنه‌وه فه‌مینیستیه ڕزگاریخوازه‌كان هیچی تر نییه.
ژنانی داعش ترسیان چاند له پێناو پیاده‌كردنێكی توندی ئه‌و رێنماییانه‌ی كه ناویان ناوه شه‌ریعه‌تی ئیسلامیی.
له كتێبه‌كه‌یاندا به ناوی (جیهاد و ژنان)، هه‌ردوو كۆمه‌ڵناسی به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك ئێرانی (فه‌رهاد خه‌سره‌و خافار)و ده‌رونناسی به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك تونسی (فه‌تحی بن سه‌لامه) گریمانه‌یه‌كی سه‌یر باس ده‌كه‌ن كه ده‌ڵێن: “كچان ناچن بۆ سوریا و عێراق بۆ ئه‌وه‌ی به‌شداری له جیهاددا بكه‌ن، به‌ڵكو بۆ شوكردن ده‌چن، بۆ ئه‌وه‌ی ببنه خێزانی ئه‌و پیاوه پڕ پیاوه‌تییه، ئه‌و جه‌نگاوه‌ره‌ی ئاماده‌یه بۆ قوربانیدان له‌پێناوی مه‌سه‌له‌كه‌یدا، چونكه پیاوی خۆرئاوایی به‌وه‌فا نین و پشتیان پێ نابه‌سترێت بۆ به‌دیهێنانی خەونی مناڵ خستنه‌وه، له‌كاتێكدا ئه‌وه له‌لای داعشه‌كان ده‌بیننه‌وه كه له ته‌مه‌نی نه‌وجه‌وانیدان.
به‌و پێیه په‌یوه‌ندیكردن به داعشه‌وه به دیدی ئه‌و توێژه‌رانه هه‌ڵاتنی كچانه له قۆناغێكی دووردرێژیی نه‌وجه‌وانی له خۆرئاوادا.
ڕه‌نگه ئه‌م تیۆره وه‌ك حاڵه‌تێكی تایبه‌ت به‌سه‌ر هه‌ندێك له‌و ژن و كچانه‌دا پیاده بێت كه په‌یوه‌ندییان كردووه به داعشه‌وه، به‌ڵام بوترێت زۆربه‌یان چون بۆ گه‌ڕان بۆ خۆشه‌ویستی و مناڵ خستنه‌وه‌و له ساردیی پیاوی خۆرئاوایی هه‌ڵاتوون و ئه‌وان هاوبه‌ش نابن له بیروباوه‌ره وێرانكاری و تاوانكاریی مێرده نمونه‌ییه‌كانیاندا، ئه‌مه زۆر دووره له ڕاستییه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ڵێین شیكردنه‌وه‌یه‌كی پێكه‌نیناوی به‌لاڕێدابه‌ره.
ڕاپۆرته‌كان باس له سه‌دان ژنی ده‌ستبه‌سه‌ركراو ده‌كه‌ن كه ته‌مه‌نیان له‌نێوان 25-50 ساڵدایه‌و ژماره‌یان 509 بیانین، كه پشتگیرو ژنانی موجاهیدی داعش بوون به‌ر له‌وه‌ی ئه‌و ڕێكخراوه له شاری موسڵ وه‌ده‌ربنرێت، له‌و ژماره‌یه 300 ژنیان توركن و 813 مناڵیشیان پێیه.
به دوور له خۆشه‌ویستی و مناڵ خستنه‌وه‌ی خێراو چێژ وه‌رگرتن له پیاوه‌تیی مێرده داعشه‌كانیان وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و دوو توێژه‌ره‌وه‌یه باسی ده‌كه‌ن و به چاوپۆشیی له به‌شدارینه‌كردنی چڕو ڕاسته‌وخۆیان له شه‌ڕدا، ژنه داعشییه فه‌ره‌نسییه‌كان و بیانییه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی گشتیی خزمه‌تێكی گه‌وره‌یان پێشكه‌شكردوه به رێكخراوی ده‌وڵه‌تی ئیسلامیی له ئێراق و شام، به‌وه‌ی شاره‌زایی خۆیان له چه‌ند بوارێكدا خستووه‌ته ژێرده‌ستی تیرۆریسته‌كانه‌وه وه‌ك، جلشتن و و چێشتلێنان و دوورمان و فێركردن و ڕاگه‌یاندنی ئه‌لكترۆنی و ریكلام.
ئینجا هێنده به‌سه كه له‌ڕووی ئاكاریی و یاساییه‌وه سه‌ركۆنه بكرێن به‌وه‌ی به یه‌ك داهات ژیاون كه ئه‌ویش دزییكردنه! ئەوان ئاره‌قه‌ی نێوچه‌وانی خێزانه ئێراقی و سورییه‌كانیان خواردووه كه مێرده‌كانیان به‌زۆر ده‌ستیان به‌سه‌ر به‌رهه‌مه‌كانیاندا گرتووه‌و به پاره‌ی فرۆشتنی نه‌وتی دزراو و هه‌ڵوه‌شاندنی كارگه‌كان و فرۆشتنیان و تاڵانكردنی مۆزه‌خانه‌كان و فرۆشتنیان ژیاون، له‌وانه‌ش خراپتر به پاره‌ی فرۆشتنی ئه‌و ژنه ناموسڵمانانه ژیاون كه له بازاڕه‌كاندا ده‌خرانه ڕوو.
له‌ڕاستیدا هیچ جیاوازی نییه له نێوان ئه‌وانه‌ی چه‌كیان هه‌ڵگرتووه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی كه بنكه‌ی پشته‌وه‌یان بۆ دابینكردوون .
خودی داعش هه‌موو مه‌ده‌نییه‌ك به جیهادیی داده‌نێت، كه‌واته ژنێك كه‌وچك هه‌ڵگرێت بۆ ئه‌وه‌ی خواردن بداته بریندارێكی داعش یان كلاشینكۆفیك هه‌ڵگرێت بۆ كوشتنی بێتاوانێك، شته‌كه وه‌ك یه‌كه مادام ئامانجه‌كه خزمه‌تكردنی ڕێكخراوێكی تاوانباره، چونكه ئه‌و ژنه پرۆسه‌یه‌كی وێرانكاریی جێبه‌جێده‌كات له ژێر ناوی جیهاددا، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆش كه‌سی نه‌كوشتبێت، ئه‌وا به‌شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ له ڕێگه‌ی مێرده‌كه‌ی یان كه‌سانی تری تیرۆریسته‌وه ئه‌و كاره‌ی كردووه‌و له‌ڕووی یاساییه‌وه وه‌ك پشتیوانی لۆجیستی و یارمه‌تیده‌ری ڕێكخراوێكی تیرۆریستی له قه‌ڵه‌م ده‌درێت.
له شایه‌تیدانه‌كه‌یدا له ( له شه‌وی داعش دا)كه له‌ژێر ناوێكی خوازراودا بڵاوكراوه‌ته‌وه ( سۆفی كازیكی)چیرۆكی بوون به ئیسلامیی خۆی ده‌گێڕێته‌وه، كه چۆن خۆی و كوڕه چوار ساڵانه‌كه‌ی سه‌فه‌رده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی له نه‌خۆشخانه‌یه‌كی شاری ڕه‌ققه‌دا كار بكات له‌و كاته‌ی ئه‌و شاره پایته‌ختی ده‌وڵه‌تی ئیسلامیی بوو.
ژنانی داعش ترسیان چاند بۆ ئه‌وه‌ی به‌توندی ئه‌و ڕێنماییانه پیاده بكه‌ن كه ناویان نابوو شه‌ریعه‌تی ئیسلامیی و له‌به‌رامبه‌ر ژنانی سه‌رپێچیكه‌ری ئه‌و شه‌ریعه‌ته‌دا توندوتیژیان ده‌نواند.
سۆفی كازیكی ده‌ڵێت: “نزیكه‌ی دوو مانگێك له‌و دۆزه‌خه‌دا ژیام” به‌رله‌وه‌ی بتوانێت له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌یدا هه‌ڵبێت. ئه‌و ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌یدا 24 سه‌عات له سه‌نته‌ر یان باره‌گایه‌كی ژنانی سه‌ر به داعش ده‌ستبه‌سه‌ر كراوه كه خاڵێكی تێپه‌ڕبووونی ناچاریی بووه‌و هه‌موو ژنه جیهادییه‌ك له‌كاتی گه‌یشتنیاندا پێیدا تێپه‌ڕ ده‌بوون و نه‌یان ده‌توانی له‌و شوێنه بچنه ده‌ره‌وه ته‌نها به شوكردن نه‌بێت، ئه‌وه‌ی ئه‌و خانمه‌ی تووشی شۆككردووه ئه‌و دڕنده‌ییه بووه كه دایكانی جیهادیی مناڵه‌كانیان فێری دڕنده‌یی كردووه.
كازیكی قسه‌ی کەناڵه‌كانی فه‌ره‌نساو ڕۆشنبیره‌كان به درۆ ده‌خاته‌وه‌و ده‌نووسێت: “(باره‌گای نیشته‌جێبوون)، جۆرێك بوو له خانه‌ی له‌خۆگرتنی ژنان و هه‌ندێك مناڵ، هه‌موو ده‌رگاكانی به توندیی داخرابوون، كلیله‌كه‌ی به ژنێك بوو نیمچه به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و خانه‌ی له‌شفرۆشییه بوو، له‌و بڕوایه‌دام فه‌ره‌نسیی بوو، چونكه به باشیی به فه‌ره‌نسیی قسه‌ی ده‌كرد، له هۆڵه‌كه‌دا ته‌له‌فزیۆن و كاسێتی ریكلامی لێبوو كه پڕبوو له وێنه‌ی سه‌ربڕین و هه‌موو ئه‌و دیمه‌نه دزێوانه‌ی كه داعش كردبوونی و مناڵانیش ڕاهاتبوون له ته‌نیشت دایكیان و ژنانی تره‌وه سه‌یری بكه‌ن و چه‌پڵه‌یان لێده‌دا و به دیمه‌نه‌كان پێده‌كه‌نین”.
هەروەها دەڵێت: “ئه‌و مناڵانه‌ی بینیمن ته‌مه‌نیان له 2 بۆ 6 ساڵان بوو، دیاربوو كه له‌سه‌ر ئه‌و توندوتیژییه ڕاهاتبوون، چونكه هه‌ر خۆیان وه‌ك دڕنده‌ی بچووك هه‌ڵسوكه‌وتیان ده‌كرد”.
لیكۆڵه‌ره‌وه‌كان له ته‌له‌فۆنی یه‌كێك له‌و ژنه جیهادییانه‌ی له سووریا گه‌ڕابووه‌وه كورته نامه و تۆماری وێنه‌یی و وێنه‌ی دیمه‌نی ترسناك و دڕندانه‌یان دۆزییه‌وه.
دینا بوزار (لێپرسراوی سه‌نته‌ری خۆپارێزیی له مه‌ترسییه‌كانی لادانی تایه‌فی په‌یوه‌ست به ئیسلام)كه یه‌كێكه له‌وانه‌ی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی دیوه ده‌ڵێت: “وه‌ك كوڕو پیاوه‌كان ئه‌و وێنانه‌یان ئاڵوگۆڕكردووه كه تێیدا ده‌رده‌كه‌ون، سه‌رێكی بڕدراویان هه‌ڵگرتووه، یان ژنانی تری زۆر گه‌نجن كه به‌سه‌ری بڕدراو مناڵه‌كانیان فێری تۆپتۆپێن ده‌كه‌ن، ئه‌و ژنانه به‌ر له ساڵێك خوێندكاری دووی ناوه‌ندی بوون له گوندێكی فه‌ره‌نسیی”.
ژنانی داعش به تووندوتیژیی زۆر ناسراون وه‌ك ئه‌وه‌ی له مامه‌ڵه و هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌ندامانی یه‌كه‌ی خه‌نسائدا ده‌رده‌كه‌وێت كه داعش له 2014دا له شاری ڕه‌ققه دایمه‌زراند بۆ چاودێریی ژنانی سووری و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌و نمونه‌یه‌ی كه ده‌بێت ژنانی تری ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌ت چاویان لێبكه‌ن.
ئه‌و ژنانه ترسیان چاند بۆ ئه‌وه‌ی به توندی ئه‌و رێنماییانه پیاده بكه‌ن كه به شه‌ریعه‌تی ئیسلام ناویان ده‌برد، توندوتیژییان له‌به‌رامبه‌ر ژنانی سه‌رپێچیكاری ئه‌و شه‌ریعه‌ته‌دا ئه‌نجامده‌دا و قامچییان له ژنان، له دژی خوشكه‌كانیان به‌كارهێنا.
لە عەرەبییەوە/ تابلۆ عوسمان
