• EnglishEnglish
  • چونه‌ ژووره‌وه‌
پێنج شه‌ممه‌, ئازار 23, 2023
چاوی کورد
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
English
کوردی
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    زانست بەبێ ئەخلاق

    ئەمریکا لە کارتی هێزەوە بۆ کارتی دۆلار

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئاسایبوونەوە لەگەڵ رژێمی سوریا لەنێوان چەندین چەمکدا

    ئاسایبوونەوە لەگەڵ رژێمی سوریا لەنێوان چەندین چەمکدا

    قۆناغێکی دیکەی تەعریب لەکەرکوک

    قۆناغێکی دیکەی تەعریب لەکەرکوک

    ساڵێکی تر هات و هێشتا هەڵەبجە بێ نازە

    ساڵێکی تر هات و هێشتا هەڵەبجە بێ نازە

    ڕەنگە هاوردەی وزەی ئێراق لە ئێرانەوە کۆتایی پێبێت

    نەخشەی وزەو جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    چۆنیەتی پێكهێنانی (استحداث)ـی پارێزگای نوێ لە ئێراق

    چۆنیەتی پێكهێنانی (استحداث)ـی پارێزگای نوێ لە ئێراق

    تایبه‌تمه‌ندی كێشه‌ داراییه‌كانی کوردستان

    رووداوه‌كه‌ی بۆرسای توركیا، سته‌مێكی رێكخراو

  • شــیکار
    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ناکۆکییەکانی نێو ماڵی بزووتنەوەی تاڵیبان

    ناکۆکییەکانی نێو ماڵی بزووتنەوەی تاڵیبان

  • ئــــابووری
    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    هەژاری لە ئێراقدا

    هەژاری لە ئێراقدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەلێکساندر ژابا و مەلا مەحموودی بایەزیدی

    ئەلێکساندر ژابا و مەلا مەحموودی بایەزیدی

    ئەلفبێی کوردی یان ئەلفبێی لاتینی

    ئەلفبێی کوردی یان ئەلفبێی لاتینی

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا  له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی سێ و کۆتایی

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی دوو

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

  • چاوپێکەوتن
    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    مێژووی گردی مامە یارە و نەورۆز

    زانست بەبێ ئەخلاق

    ئەمریکا لە کارتی هێزەوە بۆ کارتی دۆلار

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان و کاریگەریی لەسەر کورد

    ئاسایبوونەوە لەگەڵ رژێمی سوریا لەنێوان چەندین چەمکدا

    ئاسایبوونەوە لەگەڵ رژێمی سوریا لەنێوان چەندین چەمکدا

    قۆناغێکی دیکەی تەعریب لەکەرکوک

    قۆناغێکی دیکەی تەعریب لەکەرکوک

    ساڵێکی تر هات و هێشتا هەڵەبجە بێ نازە

    ساڵێکی تر هات و هێشتا هەڵەبجە بێ نازە

    ڕەنگە هاوردەی وزەی ئێراق لە ئێرانەوە کۆتایی پێبێت

    نەخشەی وزەو جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    دەرچوون لە ئێراق بەشی (57)

    چۆنیەتی پێكهێنانی (استحداث)ـی پارێزگای نوێ لە ئێراق

    چۆنیەتی پێكهێنانی (استحداث)ـی پارێزگای نوێ لە ئێراق

    تایبه‌تمه‌ندی كێشه‌ داراییه‌كانی کوردستان

    رووداوه‌كه‌ی بۆرسای توركیا، سته‌مێكی رێكخراو

  • شــیکار
    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ناکۆکییەکانی نێو ماڵی بزووتنەوەی تاڵیبان

    ناکۆکییەکانی نێو ماڵی بزووتنەوەی تاڵیبان

  • ئــــابووری
    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پشكی هه‌رێم له‌ ره‌شنوسی بودجه‌ی ئێراق بۆساڵی 2023

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    پرۆژە یاسایى بودجەى 2023 ئێراق و پشکى کورد

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    سوود و كەڵكی  ئەزموونی مالیزیا بۆ هەرێمی كوردستان

    هەژاری لە ئێراقدا

    هەژاری لە ئێراقدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەنێوان دوو بەرداشدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    ئابوری ئێراق لەبەردەم داڕووخانێکی حەتمیدا

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    هۆشیاری دارایی لەلای منداڵ

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئایندەی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی ئێراقی فیدراڵدا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    ئاسایشی ئابووری و ڕۆڵی لە ئاراستەكردنی سیاسەت و دادپەروەری كۆمەڵگا

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

    فەرهەنگی پشت بەستن بەدەرەوە، شکستێکی گشتیی کارگێڕیی و فەرهەنگییە

  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    نه‌ورۆز و شوناسی سیاسی

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی دووەم

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    کورد له‌ نێوان دوو گوتاری پاشایه‌تیخواز و ویلایه‌تخواز

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ گوتاری ئێرانشارییه‌کاندا

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کەمینە و دەوڵەت و نەتەوە: به‌شی یه‌كه‌م

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی دوو کۆتایی

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    کوردەکانی کەلار دەشتی مازەندەران و خەسارەکانی سەر زمانەکەیان: به‌شی یه‌ك

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەو پاشا کوردەى لە قورئاندا باسی لێوەکراوە

    ئەلێکساندر ژابا و مەلا مەحموودی بایەزیدی

    ئەلێکساندر ژابا و مەلا مەحموودی بایەزیدی

    ئەلفبێی کوردی یان ئەلفبێی لاتینی

    ئەلفبێی کوردی یان ئەلفبێی لاتینی

  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا  له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    مه‌ترسییه‌كانی سۆشیاڵمیدیا له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی له‌ هه‌رێمی كوردستان

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    كورد لە ململانێكانی‌ ئەمریكا و ئێراندا

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    پۆپۆلیزم… فرە بەکارهێنان و کەم تێگەیشتن لێی

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    کۆمەڵگا لە نێوان گرووپەکانی فشار و حزبە سیاسییەکاندا

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی سێ و کۆتایی

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی دوو

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    چوارچێوە و بنەما یاساییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی هەرێمی کوردستان: بەشی یەک

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    توندکردنەوەی سزاکانی سەر ئێران و کاریگەری لەسەر ھەرێمی کوردستان

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    چارەسەری کێشەی ئاو لە یاسای نێودەوڵەتیدا

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

    گه‌مه‌ی هه‌واڵگرى – ئۆپەراسێۆنی (٠٠٧)ی موساد به‌نمونه‌

  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كورد.. نوێترین قوربانیی ده‌وڵه‌تی‌ نه‌ته‌وه‌یی

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كوردستان ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كه‌ی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ ناوه‌ڕاسته‌

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كان وه‌كو هێزێكی‌ داگیركه‌ر ڕوانیویانەتە حکومەتی بەعس

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    كورده‌كانی‌ میسر: ڕه‌چه‌ڵه‌ك ‌و داهێنانیان

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    سەربەخۆیی کوردستان و ئاسایشى نەتەوەیی ئەمریکا

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    درەنگ بێت یان زوو هەرێمى کوردستان سەربەخۆ دەبێت

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    دەربارەی داستانی سیابەندو خەجێ

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    كــورد, تێبینی و وردبوونەوە

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    شۆڕشی ماگوشە میدییەکان لە گێڕانەوەکانی هێرۆدۆتسدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

    كورد و كێشەی كورد لە یادداشتەكانی ئیسماعیل بێشكچیدا

  • چاوپێکەوتن
    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    دەوڵەتەکان چەندە هێزیان دەوێت؟

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی دووەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی دووەم و کۆتایی

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    ئاڵنگارییەکانی بەردەم دیموکراسی‌ تەوافوقی لە ئێراق

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    جیابوونەوە وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    هاوکاری چین و عەرەب لە سەردەمی نوێدا: بەشی یەکەم

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    پاندۆمیی فانتێزییه‌کان له‌ فه‌زای دیستۆپیایی: به‌شی یه‌كه‌م

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    نوێترین بەڵگەنامەی نهێنی ئەرشیفی ڕووسیا

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

    ئه‌مریكاییه‌كان ده‌یانه‌وێت چ جۆره‌ ئێراقییه‌ك دروست بكه‌ن؟

چاوی کورد
بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
سەرەکی ئینسکلۆپـیدیا دەستەواژە و چەمك

دەربارەی چەمکی جیۆپۆلیتیک

م. تەحسین وسو عەبدوڵڵا لەلایەن م. تەحسین وسو عەبدوڵڵا
كانونی دووه‌م 25, 2023
لە بەشی دەستەواژە و چەمك
0 0
A A
دەربارەی چەمکی جیۆپۆلیتیک
0
هاوبەشکردنەکان
37
بینینەکان
هاوبەشکردن لە فەیسبووکهاوبەشکردن لە تویتەر
“پێناسەی چەمکی جیۆپۆلیتیک”

جیۆپۆلیتیک؛ وشەیەکی لێکدراوە پێکدێت لە وشەی “جیۆ” واتە “زەوی”، وشەی “پۆلیتیک” واتە “سیاسەت”. زاراوەی جیۆ-پۆلەتیک بۆ یەکەمینجار لەسەر زاری مێژوونووسی بەریتانی ڕۆدۆلف کیلین(١٩٢٢-١٨٦٤) لە ساڵی(١٩١٦)ھاتە کایەوە، پاشان بنەماکانی ئەم زانستە لە لایەن ژەنەڕاڵی ئەڵمانی “کارل ھاوسھۆڤەر”  ەوە، داڕێژرا و پەرەی پێدرا. “جیۆپۆلەتیک” تایبەتە بە لێکۆڵینەوەی دەوڵەت لە تێڕوانینی سیاسەتەوە، بەڵام وەکو چەمکێکی جێگیر و نەگۆڕ تەماشای دەوڵەت ناکات، وەکوو زیندەوەرێکی زیندوو لێی دەڕوانێت. جیۆپۆلەتیک لە گۆشەنیگایەکی نەتەوەیی و زاتییەوە، پەیوەندییە ئاڵوگۆڕەکانی نێوان شوێن و ھەر یەکە لە دیمەنی سرووشتیی (زەوی) و دیمەنی مرۆیی (دانیشتووان) و دیمەنی شارستانیی (توانا و تەکنۆلۆجیا)، دەکۆڵێتەوە. گەوھەری جیۆپۆلەتیک لێکۆڵینەوەی پەیوەندی سیاسەتی نێودەوڵەتییە لە سایەی ھەلومەرج و پێکھاتە جوگرافییەکاندا.
“تیۆرەکان لە بارەی جیۆپۆلیتیک”

لەسەرەتای دەستپێکی سەدەی بیستەمدا ئەو توێژەرانەی کە بنەماکانی دیسپلینی جیۆپۆلیتیکیان دۆزییەوە، ویستیان  بەستێن و پەیوەندی نێوان ئەو سیاسەتەی کە دەوڵەت پەیڕەوی دەکات لەسەر ئاستی دەرەوە لەگەڵ بابەتی جوگرافیا باس بکەن. بەتایبەتی کاریان کرد لە سیاسەتی دەرەوەی ولاتە زلهیزەکان کە خاوەنی  گرنگی ستراتیژی جوگرافیان، لەم چوارچێوەیەدا سێ تیۆر دەربارەی چەمکی جیۆپۆلیتیک باس دەکەین کە ڕۆلی سەرەکیان هەبوو لە تیۆریزەکردنی چەمکە:-

•بۆ یەکەم جار ئەلفرێد ماهان (Alfred Thayer Mahan) لە تێزی جیۆپۆلیتیکی خۆی لە چواچێوەی پەرتووکی “کاریگەری هێزی دەریایی لەسەر مێژوو” بەرهەمهێنا. ماهان لە پەرتووکەکەیدا گرنگی دەریاکانی خستەڕوو و بیرۆکەیەکی داهێنا، ئەویش ئەوەبوو کە “هەر دەوڵەتێک بتوانی سەروەری و دەسەڵاتی بەسەر دەریاکان بچەسپێنێت، ئەوا مانای وایە سەروەری دەبێ لەسەر هەموو جیهان”.  ماهان ڕاستی ئەم بیرۆکەیەی بە کردەوە لەوە سەلماند کە بەریتانیای خاوەن هێزی دەریایی، سەروەری بەسەر هەموو جیهان هەبوو. بەگوێرەی ئەم بیرۆکەیەی ماهان لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەم بۆ گۆڕانکاری کردن لە نفوزی ئەمریکا و بەریتانیا لە جیهاندا، لە ڕووانگەی هێزی دەریاییەوە دەبوایە لە بەرژەوەندی بەریتانیا بوایە. هەروەک زانراوە لە سەدەی بیستەم ڕووداوەکانی دوای جەنگی دووەمی جیهانی ئەمریکا، لە ڕووانگەی هێزی دەریاییەوە زاڵ بوو بەسەر هێزی بەریتانیا. پووختەی بیرۆکەی “ماهان” لە بابەتی جیۆپۆلیتیک بریتییە لەوەی کە ئەو هێزانەی کۆنترۆڵی دەریاکانیان لە دەستە واتە کۆنترۆڵی تەواوی دونیایان کردووە بە تایبەت گرنگی ڕێگای بازرگانی دەریاکان کە ماهان جەختی لەسەر کردبووەوە. “ماهان” لە پەرتووکی “کێشەکانی ئاسیا” نەخشەی جیۆستراتیجی ڕوونکردۆتەوە، دەست بەسەرداگرتنی ناوچەکە لە باکوور و کۆنترۆڵکردنی دەریایی لە باشوور، قارەی ئۆراسیای دابەشکردووە، ناوچەکەش وەک ناوچەی بێلایەن وەسف دەکرێت. بەگوێرەی پێشبینیەکانی ماهان ئەمەش وەک ئالینگاری سەرەکی دەبێت بۆ ناوچەی بێلایەن. هەروەها “ماهان” لە بیردۆزی جیۆپۆلیتیکیدا گرنگی گەروەکانیشی ڕوونکردۆتەوە. لە ڕووانگەی ململانێی هێزە وشکانییەکان و هێزە دەریاییەکان بۆ بەدەستهێنانی سەروەری هەریەکە لە گەروەکانی چەنەکالا و ئیستەنبول، کەناڵی سوێس، گەروی جەبەڵ تاریق، گەروی دانیمارک و کەناڵی پەنەما خاوەنی گرنگیەکی ستراتیجین.

لەم پێنج سەد ساڵەی دوایدا گەڕانەوەی ئەورووپا و پاشانیش ئەمریکا وەک زلهێز لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، دەکرێت لە چوارچێوەی بیرۆکەی جیۆپۆلیتیکی “ماهان” ڕوونبکەینەوە. ئەوروپییەکان لە قاڕەی ئۆراسیا بە ئاراستەی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای، جیگیربوونی ڕێگاکانی بازرگانی لەگەڵ ڕێگا دەریاییەکان باڵایی دەسەڵات و سەروەری ئەورووپییەکانی دەستەبەرکردووە. بە پێچەوانەی ئەمەش، لەبەرامبەر لە دەستدانی گرنگی ڕێگەی ئاوریشم بێهێزبوونی ئەو وڵاتانەی دەکەونە نێو قاڕەکە دەستیان پێکرد.  بەمانایەکی تر، لەگەڵ دۆزینەوەی ڕێگای دەریاییەکان کاتێک وڵاتانی ئەورووپا پێگەیان بەهێز بوو، ئەو وڵاتانەی دەکەونە نێوقاڕەکە بەتایبەتی وڵاتانی ناوەڕاستی ئاسیا گرنگی شوێنەکەیان کەمتر بوویەوە.

•لەسەرەتایی سەدەی بیستەمدا لەلایەن هالفۆرد ماکیندەرە (Halford Mackinder) وە بیردۆزێک  خراویەڕوو لە بارەی جیۆپۆلیتیک؛ تەواو بە پێچەوانەی ئەو بیردۆزە بوو، “ماهان” بانگەشەی بۆ دەکرد. بەگوێرەی بیردۆزەکەی “ماکیندەر”، بەدرێژایی هەموو مێژووی مرۆڤایەتی، ئەو دەوڵەتانەی خاڵی مەرکەزییان کۆنترۆڵکردووە لە قارەی ئۆراسیا، دەستی بەسەر تەواوی ناوچەی نفوزی جیهاندا گرتووە. بەدرێژایی مێژوو ئەو هێزانەی کە لە ناوەڕاستی ئۆراسیا حاکمییەت و سەروەرییان دەستەبەرکردووە، بۆ نموونە لە ڕۆژهەڵات چین، لە باشووردا هیندستان، لە باشووری ڕۆژئاوا ئێران، لەڕۆژهەڵاتیشدا ڕۆما بەشێوەیەکی زۆر بەهێز کاریگەرییان هەبووە. نووسەر یەکەمجار ناوی “تەوەری جوگرافیای مێژووی”  بۆ ناوەڕاستی ئۆراسیا دانا، دواتر بە گەشەپێدانی بیرۆکەکەی ئەم ناوچە ستراتیجیە گرنگەی ناونا دڵی زەوی “Heartland”. دەرئەنجامی بیرۆکەی ماکیندەر ئەوەیە، “کێ ئەورووپای ڕۆژهەڵات کۆنترۆڵ بکات، دڵی زەوی کە ناوچەی ئۆراسیا کۆنترۆڵ دەکات، ئەگەر یەکێک بتوانێ ناوچەی دڵی زەوی لە “ئۆراسیا” کۆنترۆڵ بکات ئەوا هەموو ناوچەی ئۆراسیا کۆنترۆڵ دەکات. ئەگەر یەکێکیش کۆنترۆڵی ناوچەی ئۆراسیای کرد، ئەوا دەتوانێت کۆنترۆڵی تەواوی جیهان بکات”. ماکیندەر لە جیاتی ڕێگەی دەریایی بەهەڵسەنگاندنی ڕێگەی ئاسنین لە وشکانیدا، کە سەد ساڵ لەمەوبەر لە وتارێکدا پێشنیاری ئەوەی خستۆتەڕوو کە ئەگەر لەڕووانگەی هێزی وشکانییەوە لە تەواوی ناوچەی ئۆراسیادا ڕێگەی ئاسنین پێشبخرێت، لەبەرامبەر هێزی دەریای هێزی وشکانی دەبێتە خاوەنی دەسەڵات و سەروەری. لەم ڕووانگەوە لە سەدەی بیست ویەکەمدا بە سەرکردایەتی چین لەژێر ناوی پێشنیاری ڕێگەی کەمەری وڵاتانی ناوچەی ئۆراسیا، لەپێناو بوژانەوەی ڕێگەی ئاوریشمی  مێژوویی، ڕێگای بازرگانی نوێ  و بەتایبەتیش گەشەپێدانی ڕێگاکانی ئاسنین، لە ڕووانگەی ئەوەی کە دەوڵەتانی ناوچەکە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا بگەڕێنەوە شوێن و پێگەی خۆیان لێکدانەوەی بۆ دەکرێت.

لەماوەی کۆتای سەدەی نۆزدەهەم و سەرەتایی سەدەی بیستەم بیردۆزەکانی جیۆپۆلیتیکی ماهان و ماکیندەر لە “یاری گەورە”ی نێوان ڕوسیا و بەریتانیا جێبەجێکراوە. لەبەرئەوە بەشێوەیەکی گشتی چەمکی “یاری گەورە” لەبەرامبەر چەمکی جیۆپۆلیتیک بەکاردەهێنرێت.

•لەگەڵ هاتنی سەدەی بیستەمدا ویلایەتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا وەک زڵهێزێکی جیهانی دەرکەوت و کە لە سیاسەتی جیهانیدا بە شێوەیەکی ئایدیالی دەستی پێکرد.  بۆ گونجاندنی ئەم ڕۆڵە نوێیەی ئەمریکا پێویستی بە ستراتیجی سیاسەتی دەرەوە، واتە پێویستی بە دۆکتۆرینی جیۆپۆلیتیک و جیۆستراتیجی هەبوو. ئەم تیۆرە جیۆپۆلیتیکیەش گەشەی پێدرا لەلایەن نیکۆلاس سپایکمان (Nicholas J. Spykman) لە پەرتووکێکدا بە ناوی “ستراتیجیەتی ئەمریکا لە سیاسەتی جیهانیدا”.تیۆری سپایکمان زیاتر گەشەی پێدرا و بەرەو پێش چوو لە تیۆری دڵی زەوی کە لەلایەن ماکیندەرەوە داهێنرابوو. ماکیندەر کاتێک تیۆرەکەی داهێنا ڕەچاوی بەرژەوەندییەکانی بەریتانیای کردبوو، چونکە ماکیندەر زانایەکی بەریتانی بوو. سپایکمانیش کاریکرد بۆ پێشخستنی تیۆری  بەناوەندیکردنی ئەمریکا.

•سپایکمان، هەردوو چەمکی هیلالی ناوخۆی و هیلالی دەرەکی ماکیندەری گۆڕی بۆ چەمکی کەمەرەی پەراوێز. کەمەرەی پەراوێز؛ خاوەنی گرنگی جیۆپۆلیتیکی بوو بۆ سپایکمان.  وەک ئەوەی لە نەخشەی سەرەوە دیارە، کە ئەورووپا، باکوری ئەفریقا، ڕۆژئاوای ئاسیا، باشووری ئاسیا، باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ئاسیا لەخۆدەگرێت. ئەمریکای خاوەن هێزی دەریای، بۆ ئەوەی سەربکەوێت بەسەر یەکێتی کۆمارەکانی سۆسیالیستی سۆڤییەتی جاران کە خاوەنی هێزی وشکانی بوو، پێویستی بەوە بوو کە لە ناوچەی کەمەرەی پەراوێز نفوزی خۆی زیاد بکردایە. سپایکمان گۆڕانکاری کرد لە بۆچوونەکانی ماکیندەر بەم شێوەیە؛ “ئەگەر یەکیک ناوچەی کەمەرەی پەراوێز کۆنترۆڵ بکات، ناوچەی ئۆراسیا کۆنترۆڵ دەکات. ئەگەر یەکێکیش کۆنترۆڵی ناوچەی ئۆراسیا بکات ئەوا ئەو هێزە کۆنترۆڵی جیهان دەکات.” ئەگەر سەیری سیاسەتی دەورەدانی ئامریکا بکرێت کە لەبەرامبەر یەکێتی سۆڤییەتی جاران پەیڕەوی دەکرد، تێبینی دەکرێت کە تیۆری سپایکمان جێبەجێکراوە. پەردەی ئاسنین لە ئەورووپا، جەنگی کۆریا، جەنگی ڤێتنام و پلانی مارشاڵ وەک ڕەنگدانەوی تیۆری جیۆپۆلیتیکی سپایکمان پەسەند کراون. لە سەدەی نۆزدەهەمدا کاتێک ناکۆکی و ململانێی نێوان بەریتانیا و ڕووسیا بە “یاری گەورە” ناودەبرێت، ئەوا ناکۆکی و ململانێیەکانی نێوان ئەمریکا و ڕوسیاش لە سەدەی بیستەمدا بە “جەنگی سارد” ناونراوە.
“ڕووانگەی ڕەخنەی بۆ چەمکی جیۆپۆلیتیک”
لەگەڵ کۆتایی هاتنی جەنگی سارد و بنیاتنانەوەی پێکهاتەی سیستمی نێودەوڵەتی، دید و تێڕوانینی تیۆری پێکهاتەیی و جیۆپۆلیتیکی گواستەوە بۆ قۆناغی تا ڕادەی گومان بردن. بیرۆکەی جیۆپۆلیتیک کە خاڵی سەرەکی جەختکردنەوە بابەتی جوگرافییایە، دەستیکرد بە لەدەستدانی هەیمەنە و حاکمییەتی بیرۆکەکە جیۆپۆلیتیکی ڕەخنەی سەریهەڵدا. جیۆپۆلیتیکی کلاسیکی کە بڕوای بەوە بوو کە جوگرافیا سیاسەت بنیات دەنێت و شێوەی پێدەدات، بەڵام جیۆپۆلیتیکی ڕەخنەی لە بنەڕەتدا بڕوای وایە سیاسەت جوگرافیا وێنا دەکات، لەم ڕووانگەیەشەوە ئەم بیرۆکەیە خرایەڕوو. لەسەر ئەم بنەمایەش بەشێکی زۆری ئەو چەمکە جوگرافیانەی کە بەکادەهێندرێن لە بنەڕەتدا سیاسین، واتە چەمکی جیۆپۆلیتیکین. بۆ نموونە چەمکی ئەوروپا بەهیچ شێوەیەک لە بنەڕەتدا وەک چەمکێکی جوگرافی نابینرێت، هەرچەندە هەردووو گەرووی ئیستەنبول و چاناکالا کە ئەورووپا و ئاسیا لەیەک جیا دەکاتەوە بەڵام لە باکوری دەریای ڕەشدا هیچ سنوورێکی سرووشتی نییە کە هەردوو کیشوەرەکە لە یەکتر جیا بکاتەوە، لەبەر ئەوە ئەوروپا کیشوەرێکی جوگرافی نییە بەڵکو وەک یەکەیەکی سیاسی (جیۆپۆلیتیکی) ناودەبرێت. کاتێک دووترێت ئەورووپا مەبەست پێی سنورەکانی شارستانی مەسیحی ئەوروپیە، لەم ڕووانگەیەشەوە یەکێتی ئەوروپا کە سەرەڕایی ئەوەی خاکەکەی لە کیشوەری ئەوروپایە بەڵام ئەندام بوونی تورکیا لەو یەکێتی یە مەحال نییە. ئەم تێڕوانینە جیۆپۆلیتیکیەش بەتایبەت زیاتر لە چەمکەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ڕۆژهەلاتی دوور و جیهانی سێیەم بە دیاردەکەوێت. ئەم چەمکە سیاسییانەش لەلایەن دەوڵەتانی ڕۆژئاوا لەسەر بنەمای بەرژەوەندی سیاسی خۆیان بنیاتنراون. چەمکی “پەردەی ئاسنین” و “جیهانی سێیەم”  وەک ئەو چەمکانەی کە ئاماژەمان پێیدا، پاشان چەمکەکانی “بەرەی خراپەکار” و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لەلایەن سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جۆرج دەبلیۆ بۆشی کوڕەوە بەکارهێنراون، چەمکی “وڵاتانی دەرەوەی نزیک” و “وڵاتانی دەرەوەی دوور” لەلایەن ڕووسیا بەکارهێنراون، هەروەها چەمکی ڕێگای نەوە کە لەلایەن چینەوە بەکارهاتووە. ئەمەش بۆ ئەوەی کە سیاسەتمەدارەکان بگەن بەبەرژەوەندییە سیاسییەکانی خۆیان چەمکی جوگرافیایان بەم شێوەیە دیزاین کردووە. کەواتە ئەوەی ئەمرۆش بەکاردێت لە نەخشەی جیهانی کە جەخت لەسەر ئەوروپا دەکاتەوە ڕەنگدانەوەی تێگەیشتنێکی جیۆپۆلیتیکیە.

کاتێک لەم ڕووانگەیەوە سەیری جیۆپۆلیتیک دەکەین، ئەم دیسپلینە بە شێوەیەکی گشتی لەگەڵ سیاسەتی جیهانی پەیوەست دەکرێت. دیدی جیۆپۆلیتیک بە مانایەکی تر، سیاسەتی نێودەوڵەتی وەدەست دێت لە ڕووانگەی زڵهێزەکانەوە. کەموکورتی ئەم بیرۆکەیەش ئەوەیە کە کاتێک لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان تەنها زڵهێزەکان وەک بکەری سەرەکی دیاریدەکات و دەوڵەتەکانی تر تەنها وەک کارتێکراو هەژماردەکرێن. لە تیۆرەکانی پەیوەندی نێودەوڵەتییدا؛ ناوی بیرۆکەی جیۆپۆلیتیک پێکهاتەی واقیعگەرایییە.

لەبەرئەوەی هەم بیرۆکەی “جیۆپۆلیتیک” هەمیش بیرۆکەی پیکهاتەیی  جەخت لەسەر هێز دەکەنەوە، بۆیە گریمانەی ئەوە دەکرێت کە لە بەرامبەر تەنگژەکان دەوڵەتانی هەرێمی هەمان هەڵوێست نیشان بدەن، لەم تێڕوانین و بۆچوونانەشدا ناسنامەی دەوڵەتان لەبەرچاو ناگیرێت. بەشێوەیەکی گشتی لەم بیرۆکانەشدا ئەو لێکدانەوانەی بەکارهێنراون جەخت لەسەر دەوڵەتە زڵهێزەکان دەکەنەوە. نموونەش بۆ ئەم لێکدانەوانە، دەکرێت سیاسەتی چین لەبەرامبەر قیرقزستان وەک سامپلێک وەربگیرێت بەڵام بە پێچەوانەوە ناکرێت سیاسەتی قیرقزستان لەبەرامبەر چین بە نموونە وەربگیرێت. لەبەر ئەمە لە ڕووانگەی بیرۆکەی جیۆپۆلیتیک و پێکهاتەییدا، ناسنامەی دەوڵەتە هەرێمییەکان وهەڵوێستیان لەبەرامبەر دەوڵەتە زڵهێزەکان، بەشێوەیەکی گشتی باسی هەمان ئەو سیاسەتە دەکریت کە زڵهێزەکان لەبەرامبەر ناوچەیەک دەگرنەبەر. بۆ نموونە سیاسەتی ڕووسیا لە بەرامبەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یاخود سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەر ئاسیای ناوەڕاست بۆ ئەمە وەک سامپل وەردەگیرێت. لێرەدا هەرچەند بە ئاشکرا بووترێت دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاست خۆیان سیاسەتی دەرەوەیان بێ ناسنامەیە و خۆیان بەرهەم ناهێنن، بەڵکو تەنها بەرژەوەندی وڵاتە زڵهێزەکان ڕەچاودەکرێت و وڵاتانی ئەم ناوچانە تەنها وەک لایەنێکی کارتێکراو دەبینرێن.

بەکورتی، هەر دەوڵەتێک دەتوانێت بە جێگیرکردنی خۆی لە ناوەندی جوگرافیا بنیات بنێت، لە ڕاستیشدا ئەوەی لە واقیعدا ڕوودەدات هەر ئەمەیە. بۆ نموونە چەمکی ئەورووپا بۆ ئەلمانیا گرنگە چونکە ئەڵمانیا کەوتۆتە ناوەڕاستی ئەورووپا. چەمکی ڕۆژئاوایی ئەوروپا یان  ئەوروپای ڕۆژئاوا بۆ فەرەنسا گرنگە خاڵی ناوەندییە لە نێوان ئەلمانیا و بەریتانیا. بەڵام بۆ بەریتانیا چەمکی باکوری ئەتلەسی لە چەمکی ئەوروپا گرنگتر و گونجاوترە چونکە لەم ڕووانگەیەوە بەریتانیا وەک خاڵێک لە نێوان ئەوروپا و ئەمریکا دەوەستێت. نموونەیەکی لەم شێوەیەش چەمکی ئۆراسیایە کە لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ڕۆشنبیرە ڕوسەکان بۆ ئەوەی چارەسەری تەنگژەی ناسنامەی ڕوسیا بکەن و کە ڕووسیا ناوچەیەکی پەراوێزی ئەوروپا نییە، بەڵکو جوگرافیای بنیاتنراو بۆ ئەوەیە کە ڕووسیا وەک ناوچەیەکی مەرکەزی بناسرێت لە کیشوەری ئۆراسیا.
پەراوێزەکان
1.د. کلاوز دۆدز، جیۆپۆلیتیک، (٢٠١٣)، وەرگێڕانی: ئیبراهیم عەلی موراد، خانەی موکریانی بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر.

2.د. دینموحەمەد ئامێدبەک، کۆدەکانی جیۆپۆلیتیکی سیاسەتی دەرەوەی ئێران، (٢٠٢٠)، وەرگێڕانی: تەحسین وسو عەبدوڵڵا، لە بڵاوکراوەکانی سەنتەری دیراسات و توێژینەوە و ئەکادیمیای پارتی دیموکراتی کوردستان، هەولێر.

3.ئەلێکساندەر دۆگین ، (٢٠١٧)، تیۆری چوارەمی سیاسەت، وەرگێڕان: وریا غەفوری، لە بڵاوکراوەکانی دەزگای ئایدیا، سلێمانی.

4.Semra Rania Gokmen, (2010), Geopolitics and the Study of International Relations, Thesis of Master, Middle East Technical University.  
پۆستی پێشوو

سلۆڤینیا

پۆستی داهاتوو

سه‌نگافۆره‌

م. تەحسین وسو عەبدوڵڵا

م. تەحسین وسو عەبدوڵڵا

نووسە

پەیوەندیداری بابەتەکان

هاووڵاتیبوون
دەستەواژە و چەمك

هاووڵاتیبوون

كانونی دووه‌م 25, 2023
36
نوخبه‌ وه‌ك تێرم
دەستەواژە و چەمك

نوخبه‌ وه‌ك تێرم

كانونی دووه‌م 17, 2023
12
ئۆریانتالیزم ،زانست یان هەژموون
دەستەواژە و چەمك

ئۆریانتالیزم ،زانست یان هەژموون

كانونی دووه‌م 17, 2023
5

وەڵامێک بنووسە هەڵوەشاندنەوەی وەڵام

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

كانونی دووه‌م 2023
د س W پ ه ش ی
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031  
    شوبات »
  • پەیوەندی
  • دەربارە
  • بۆردی راوێژکاران
  • بۆردی سپۆنسەرەکان

© 2022 CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لەلایەن چاوی کورد

بێ ئه‌نجام
هەموو ئەنجامەکان نیشان بدە
  • EnglishEnglish
  • سەرەکی
  • بــیر و ڕا
  • شــیکار
  • ئــــابووری
  • نەتەوە و دەوڵەتسازی
  • ئــاسـایشی نەتەوەیی
  • ئینسکلۆپـیدیا
    • دەوڵەتەکان
    • حیزب و ڕێکخراو
    • بەڵگەنامە و ڕوداو
    • دەستەواژە و چەمك
    • شار و ناوچەکان
    • کەسایەتیەکان
  • هێــزی نەرم
    • توێژینەوەی میدیایی
    • کولتوور و مرۆڤسازی
    • هزر
    • ئەدەب و هونەر
    • سینەما
  • کورد لە چاوی ئەواندا
  • چاوپێکەوتن

© 2022 CHKurd - ڕووکاری وۆردپرێس لەلایەن چاوی کورد

بەخێر هاتیتەوه!

لە خوارەوە داخڵی ناو هەژمارەکەت بە

ووشەی نهینیت بیرچۆتەوە?

گەڕاندنەوەی ووشەی نهێنیەکەت

تکایە ناوی بەکارهێنەر یان ناونیشانی ئیمەیڵەکەت بنووسە بۆ دووبارە ڕێکخستنەوەی ووشەی نهێنی.

چوونە ژورەوە

لیستی پەخشکردنی نوێ زیادبکە