گرووپە تیرۆریستییەکان بە مەبەستی دروستکردنی ترس و تۆقاندن و بۆ بەدیهێنانی گۆڕانکاری، ئاڵۆگۆڕی بنەڕەتی و رووخاندن پێکدێن. سەرەڕای ئەوانەش لەمەڕ ئەو گرووپە تیرۆریستییانەوە کە بە کەرەسەی مەزهەبەوە خۆ دەردەخەن، دۆخەکە تا رادەیەک جیاوازە و لەمەڕ گرووپی داعیش ئەو بابەتە جیاوازتریشە. بە پێی مودێلی شەپۆلەکانی تیرۆریسمی «دیوید راپۆپۆرت» ئەو پرسیارە هاتە ئاراوە؛ ئایا دەرکەوتنی گرووپێکی وەک داعیش لە «رۆژئاوای ئاسیا» خاڵی کۆتایی شەپۆلی چوارەمی تیرۆریسمی ناودەوڵەتی و بەرجەوەندی خۆگرتن و دەرکەوتنی شەپۆلی پێنجەمی تیرۆریسمی نێودەوڵەتییە؟ لەو توێژینەوەیە دا، لە وڵامی ئەو پرسیارەدا بە مێتۆدناسی داهاتووبینانە و باسی مێژوویی ئەو شتەی لە مەڕ تیرۆریسم خرا بەر دەستتان، نیشان درا، داعیش لە رۆژئاوای ئاسیا لەباری رێکخراوە، ئامانج، ئایدۆلۆژیا و کردەوەوە، هاوشێوەیی و نزیکایەتی لەگەڵ حکوومەتە تووتالیتێرەکان هەیە و هەر ئەوەش لە شەپۆلەکانی پێشووی تیرۆریسمی هەڵداوێری و دەتوانێ نێشاندەر و ناسێنەری شەپۆلی پێنجەمی تیرۆریسمی نێودەوڵەتی بێت لە ژێر ناوی «تووتاڵ تیرۆرتیسم».
ئەوەش لەلایەنی مەزهەبییەوە پێشینیەکی ئەوتۆی نییە. وەکی لەو وتارەدا دەرکەوت ئیتر ناتوانین تیرۆریسمی تەکفیری نوێ، بە رەوتێکی تیرۆریستی مەزهەبی بزانین، بەڵکوو دەبێ بە بزووتنەوەیەکی دەرەکی و نا-ناوچەیی بزانین کە ئاخێزگەی فکرەکەی لە ئاستی نێودەوڵەتی دایە و توانیوێتی بە کەڵک وەرگرتن لە ئەزموونە حیزبییەکان، بەردەوام پێکهاتەی ناوخۆیی و یاسا کارکردییەکانی خۆی بەهێز بکا و ئەو سازمانە لە دۆخێکی گەڕۆک دا بهێڵێتەوە؛ لەو بارەوە دەتوانین ئاماژە بە گۆڕینی ناوی جیاواز لە کاتی سەرهەڵدانییەوە بکەین و هەروەها لێک گرێدراوی و جیاوازی پێکهاتەییشی لایەنێکی دیکەیە کە دەیخاتە چوارچێوەی شەپۆلێکی تازەی تێرۆریستییەوە.
بە واتایەکی دیکە وردبوونەوە لەو وشە و واژە و دەستەواژانەی کەوا داعیش لە ناخی ئەوانە سەری هەڵدا، نیشان دەدا رەوتی کامڵ بوونی ئەو واژانە، رچە و ئاراستەیەکی نیودەوڵەتی گرتووەتە بەر. بە چەشنێک کە وشەی «جەماعەت» بۆ «ئەلقاعیدەی ئێراق» و دواتر «مەجلیسی شووڕای موجاهیدین» و لە درێژەدا «دەوڵەتی ئیسلامی ئێراق» و دواتر «دەوڵەتی ئیسلامی ئێراق و شام» و لە ئاکام دا «خەلافەت» گۆڕانی بەسەر داهات. وەکی نیشان دەدرێت بە پشت بەستن بە تیۆری شەپۆلی پێنجەمی تیرۆریسمی “دەیوید راپۆپۆرت” و بە پێکگرتنی داعیش و تیۆری تووتالیتاریسم، باس کردن لە رابوونی شەپۆلی پێنجەمی تیرۆریسمی مودێڕن، دەستکەوتێکی باشە لە بواری تیۆری دا.
هەر ئەوەش دەتوانێ تێگەیەشتنێکی قووڵمان بۆ رێکخستنی ستڕاتێژی نەتەوەیی لەبەرانبەر ئەو شەپۆلەی تیرۆریسم بەدەستەوە بدا. ئەو توێژینەوەیە بە سەرنج دان بە مەبەستەکان، کردەوەکان، ئایدۆلۆژیا و رێکخراوەی داعیش، بەو ئاکامە شیکارانەیە گەیشت کە «تووتال تیرۆریسم» بزووتنەوەیەکی «ئاماڵ مەزهەبی»ـیە کە لە رەهەندەکانی نێونەتەوەیی دا پێناسە دەکرێ. ئەو بزووتنەوەیە بە گرتنی هەرێمەکان و پێکهاتە سازی، دەیهەوێت سەرەڕای بەرگری لە دۆخی خۆی و تۆڵە ئەستاندنەوە لە ئەویتر، بە تاکتیکی پڕۆپاگاندە ئامێز و هەروەها بە تووندوتیژی بێ سنوورەوە، بگاتە ئاستی بەکردەیی دەرهێنانی ویستەکانی خۆی لەو دونیایە و لە لایەکی دیکەشەوە لەو رێیەوە بە پشت بەستن بە ئامانج خوازی و یونیڤێرساڵیسم و دەستەڵاتی رەها، خۆی وەک ئایدۆلۆژیایەک دەسەپێنێ. بە واتەیەکی دیکە ئەو چەشنە لە تیرۆریسم دەبێ بە هێزێکی سێکۆلار و مودێڕن بزانین کە بە هۆکاری کردەیی، خۆی لەگەڵ پێکهاتەی مەزهەب گونجاندووە.
خاڵی گرینگ ئەوەیە کە ئەو بزووتنەوانە بە پێچەوانەی دامەزاروە پیرۆزە نەریتییەکان، سازمانگەلێکی مودێڕن، یەکپارچە، پێچیاو و سەربەخۆن و لەباری ناسیارییەوە لەگەڵ پێکهاتەکانی دیکە جیاوازن. ئەوەش ئەو دەرفەتەیان بۆ دەڕەخسێنێت لە نێو ئاپۆرای خەڵک بە کردەوە دەرکەون و چالاک بن. هەروەکی گووترا؛ ئایدۆلۆژیای ئاماڵ مەزهەبی و تووند و تیژی ناباوی ئەو شەپۆلە تیرۆریستییە لە گرینگترین سازدەرەکانی جیاوازی ئەو رەوتەیە لەگەڵ شەپۆلی چوارەمی تیرۆریسمی نیودەوڵەتی، کە بە وشەکانی وەک «گورگە تەنیاکان» و «شوالییەکانی تیرۆریسم» توانایی راکێشانی سەرنجی خەڵکی رەشۆکی لە سەرانسەری جیهانەوە هەیە.
هەروەها بە پێی توێژینەوەکان و لە باری ئەندێشەییەوە شەپۆلی پێنجەم دەتوانیین بڵێین؛ بە لەناوچوونی یەکپارچەیی سەرزەمینی و لەت بوونی هەرێمەکەی لەباری جواگڕافییەوە لە وڵاتانی ئێراق و سوریا بە واتای تێکشکانی ئەو ئایدۆلۆژیایە نییە. لە کۆتایی دا دەبێ ئەوەش بگوترێ؛ رۆڵ و شێوازی کایەی هێزە دەرکییەکانی وەک “ئەمریکا” ناتوانین بخەینە پشت گوێ. ئەو هێزانە لە پێکهاتن و خۆگرتن و بەهێزبوونی ئەو شەپۆلە نوێیەی تیرۆریسم لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا رۆڵی کاریگەریان هەبووە. لەو چوارچێوەیە دا وا وێدەچێ قەیرانە کۆمەڵایەتییەکانی کۆمەڵگاکانی هاوچەرخ، پێداویستی سۆزدارانەی مرۆڤ بە هێمنایەتی و پارێزران لە نەهامەتییەکان، ویستی دەست راگەیشتن بە دەستەڵات و دەست تێوەردانی دەرەکی، هەموویان دەبنە هێزێکی کردەیی و لە چوارچێوەی شەپۆلی نوێ و لەهەمان کاتدا تێکدەری تیرۆریستی سەربازیی نێودەوڵەتی و بە تایبەت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ و لانیکەم بۆ چەند دەیە، وەک شەپۆلەکانی دیکەی تیرۆریسم، دەکاتە پانتای چالاکی خۆی. هەبوونی موسوڵمانە پەراوێزخراوەکان لە وڵاتانی سێکۆلار و مودێڕنی ئەورووپایی کە لەگەڵ داب و نەریت و فێرکارییە ئیسلامییەکان بە شێوەیەکی رواڵەتی ناسیاوییان هەیە و کەڵک وەرگرتنی ئامریکا لەو دەرفەتە، شیمانەی خۆگرتنی ئەوشەپۆلە زیاتر دەکا. چون ئامریکا لەو رێیەوە دەیهەوێ بەسەر رەقیبە ئابوورییەکانیدا سەرکەوێ و ئەو کێشەیەش لە چوارچێوەی «ئابووری سیاسی شەڕ و تێکهەڵچوون»ـدا بەڕێوە دەچێ.
سەرەنجام لە روانگەی سیاسەت داڕشتنەوە، بە پشت بەستن بەو قسەیەی کە تێگەیشتن لەهەر دیاردەیەک دەبێ وەپێش هەرچەشنە رووبەڕوو بوونەوەیەک بکەوێ، دەبێ دان بەوە دابنێین کە ناسینی چەشنەکانی تیرۆریسم دەرفەتێکی ناخەکی نوێمان بۆ خوێندنەوەکانی داهاتوو لەو بابەتەوە بەدەستەوە دەدا. ئەوەش ئیمکانی ئەوە دەڕەخسێنێ بە ناسینی زیاتر و باشترەوە، بە شێوەیەکی کاراتر لەگەڵ ئەو شەپۆلە رووبەڕوو ببینەوە. ناسینی هەڕەشەکانی شیمانەیی کە ئاکامی “شەپۆلی پێنجەمی تیرۆریسم”، گرینگایەتییەکی یەکجار زۆری هەیە. لەو ناوەدا سەرنج دان بە سروشتی تووتالیتێری ئەو شەپۆلە رێگا بۆوە خۆش دەکا تا کار بۆ سڕینەوەی ئاسەواری پڕوپاگەندای ئەو رەوتە بکرێت و پێش بە کاریگەری تێکدەرانەی ئەو پڕوپاگەندانە بگیرێ.
چوون دەوامەی ئەو پڕوپاگەندانە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەوان بتوانن سەرنجی کەسانێکی زیاتر لە تاقم و گرووپە جیاوازەکان بۆ لای خۆیان رابکێشن، بەڵام کە پێش بەو رەوتی پڕوپاگەندانە بگیرێ، خێرایی کاریگەری ئەو بیرە کەم دەکرێتەوە و ئەوان ناتوانن وەکی دڵخوازیانە ریزەکانی خۆیان بە تاکەکانی ناو خەڵکی رەشۆکی و پەراوێزی پڕ بکەنەوە. ئەوەش پێش بە برەو ستاندنی تووند و تیژی دەگرێ. بەتایبەت ئەو کردەیە دەبێ لەو بەشانە لە وڵاتاندا بکرێ، کە ئیمکانی کارتێکەری ئەو گرووپە زیاترە. چون وەکی دەزانین ئەو بیرە هەموو وڵاتێک و لە هەموو بەشی ئەو وڵاتانەش دا وەک یەک، پێشوازی لێناکرێت، هەر بۆیە دەبێ لەو بەشانەی ئەو وڵاتانەی کەوا بیرێکی وا ئیمکانی برەو پەیداکردن و پەرەستاندنی هەیە، پێش بە پڕوپاگەندەیان بگیرێ. لە لایەکی دیکەوە بە پچڕاندنی پێوەندی تیرۆریستەکان لەگەڵ پشتیوانە تەبلیغی و چەکداری و پلان داڕیژەکانیان زەربەیەکی دیکەیان لیدەکەوێ. وڵاتانیش جودا لەو کردانە پێویستە بە پلان دانانی نەتەوەیی، پاراستنی سامانە کولتووریی و کۆمەڵایەتیەکانی، گرینگی دان بە خەڵکی ناوچە سنوورییەکان و دابین کردنی پێداویستی ئەوان و راکێشانی متمانەیان بە لای هێزی نەتەوەییەوە، پێش بە هەڕەشەکانی ئەو شەپۆلە نوێیەی تیرۆریسم بگرن و هێمنایەتی نەتەوەیی خۆیان بە شێوەیەکی باشتر و بە دوور لە هەڕەشەی ئەو شەپۆلە بپارێزن.
سەرچاوەکان؛
• …………… (2005), “Letter from al-Zawahiri to al-Zarqawi”, Global Security, Available Online at: http://www.globalsecurity.org/security/library/report/2005/zawahiri-zarqawiletter_9jul2005.htm
• ……………. (2014), A Call to Hijrah. Dabiq, No 3, Available Online at: http://www.clarionproject.org/news/islamic-state-isisisil- propaganda-magazinedabiq [Viewed April 17- 2015]
• ……………. (2014), Al Qaida of Waziristan: A Testimony from Within. Dabiq, No 6, Available online at: http://www.ieproject.org/projects/dabiq6.html
• ……………. (2014), The Return of the Khilafah. Dabiq, No 1, Available Online at: http://www.clarionproject.org/news/islamicstate-isis-isil-propaganda-magazinedabiq [Viewed April 17- 2015]
• ……………. (2015), From Hypocrisy to Apostasy. Dabiq, No 7, Available online at: http://media.clarionproject.org/files/islamic-state/islamic-state-dabiq-magazineissue-7-from-hypocrisy-to-apostasy.pdf
• ……………. (2015), From the Battle of al-Ahzab. Dabiq, No 11, Available online at: https://www.clarionproject.org/docs/Issue%2011%20%2.pdf
• ……………. (2015), Shari’ah Alone Will Rule Africa. Dabiq, No 8, Available online at: http://insidethejihad.com/2015/03/dabiq-issue-8-shariah-alone-will-ruleafrica/
• Al-Jabouri, Najim Abed and Sterling Jensen (2010), “The Iraqi and AQI Roles in the Sunni Awakening.” Prism 2. No 1, pp 3-18
• Barrent, R. (2014), “the Islamic state”, The soufan group, available online at: http://soufangroup.com/wp-content/uploads/2014/10/TSG-The-Islamic-StateNov14.pdf
Bunzel, C. (2015), “32 Islamic State Fatwas”, Jihadica, (2/March/2015), Available Online at: http://www.jihadica.com/32-islamic-state-fatwas
• Charles C. Caris & Samuel Reynolds (2014), ISIS Governance in Syria, Published in the United States of America by the Institute for the Study of War.
• Charles, L.(2014), “Profiling the Islamic State”, Brookings Doha Center, available online at: http://www.brookings.edu/research/reports2/2014/12/profilingislamic-state-lister
• Fontan, Victoria (2009),Voices Frompost-Saddam Iraq, Publisher: Praege
• Gentile, E. (2005), “Political religion: a concept and its critics – a critical survey”, Totalitarian Movements and Political Religions, 6 (1). pp. 19-32
• Gordon,Theodore (1994),Trend impact Analysis”, Futures Research Methodology, available online at: http://www.foresight.pl/assets/downloads/publications/Gordon1994- Trendimpact.pdf
• Griffin, R. (2006), “Introduction: Gods Counterfeiters? Investigating the triad of fascism, totalitarianism and (political) religion”, Totalitarian Movements and Political Religions. 5(3). pp 326-375
• Haroro, J. (2016), “An Analysis of Islamic States Dabiq Magazine”, Australian Journal of Political Science. Published online: 13 Jun 2016.
• Helfont, Samuel and Michael Brill (2016), “Saddam’s ISIS? The Terrorist Group’s Real Origin Story”, Foreign Affairs, (12, January,2016) available online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2016-01-12/saddams-isis
• Hettne, Björn. (1995), “The International Political Economy of Transformation”, in Hettne, Björn (eds.), International Political Economy: Understanding Global Disorder, Zed Books Ltd.
• Hosken, A. (2015), Empire of Fear: Inside the Islamic State, One world Publications.
• Jeffrey, K. )2007), “The Fifth Wave: The New Tribalism?”, Terrorism and Political Violence, pp: 545-570 | Published online: 25 Oct 2007
• Joscelyn, T. (2014), “Analysis: Islamic States ‘caliph leads prayers in Mosul”, The Long War Journal, Available Online at: http://www.longwarjournal.org/archives/2014/07/analysis_islamic_sta.php
• Kirill, Postoutenko (ed.) (2010), Totalitarian Communication Hierarchies, Codes and Message, Publisher: Transcript-Verlag
• Levitt, Matthew (2014), Terrorist Financing and the Islamic State, The Washington Institute for Near East Policy, Available Online at: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/terrorist-financing-andthe-islamic-state
• Lister, Charles (2014), Profiling the Islamic State, Brookings Institution
• Mamouri, A (2014), “Is Imposes New Rules on Education in Syria, Iraq”, alMonitor (21/october/2014), Available Online at: http://www.almonitor.com/pulse/originals/2014/10/islamic-state-imposeeducationprogram-iraq-syria.html
• Mansoor, Peter R. (2013), Surge: My Journey with General David Petraeus and the Remaking of the Iraq War, Yale University Press 30 /
Raphaeli, Nimrod (2005), The Sheikh of the Slaughterers’: Abu Mus’ab AlZarqawi and the Al-Qaeda Connection
• Rapoport, David (2004), “The Four Waves of Modern Terrorism”, in Audrey Kurth Cronin and James M. Ludes (eds.), Attacking Terrorism, Elements of a Grand Strategy, Washington, D.C: Georgetown University Press.
• Reuter, Ch.(2015), “Secret Files Reveal the Structure of Islamic State”, Spiegel, available online at: http://www.spiegel.de/international/world/islamic-state-filesshow-structure-of-islamist-terror-group-a-1029274.html
• Zelin, Aaron, Y. (2013), “Al-Qaeda in Syria: A Closer Look at ISIS”, The Washington Institute for Near East Policy, Available Online at: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/al-qaeda-in-syria-acloser-look-at-isis-part-i
• Zelin, Aaron, Y.(2014), “The War between ISIS and al-Qaeda for Supremacy of the Global Jihadist Movement”, The Washington Institute for Near East Policy, Available Online at: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/thewar-between-isis-and-al-qaeda-for-supremacy-of-the-global-jihadist
سه‌رچاوه؛ وه‌رزنامه‌ی زانستی ئه‌منییه‌تی نه‌ته‌وه‌یی زانكۆی تاران.
وه‌رگێڕانی/ سیامه‌ند موهته‌دی
