یەكێك لەو پرسیار و گومانانەی كە لەسەرەتای سەرهەڵدان و پەیدابوونی داعشەوە لای زۆرێك لە خەڵكی ئاسایی و تەنانەت بژارەی سیاسی و ئاگایانیشەوە هەمیشە قسە و باسی لەسەر كراوە و، تائێستاشی لەگەڵدا بێت دەكرێت و دووبارە دەبێتەوە ئەوەیە؛ كە ئایا داعش هێزێكی دروستكراو نییە؟ یان بە جۆرێكی تر، ئایا ئەم ڕێكخراوە پەیوەندی نهێنی و ژێربەژێری لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا هەیە؟ جددییەتی پرسیارەكە لەوێدا چڕدەبێتەوە ئایا ئەم ڕێكخراوە پەیوەندی لەگەڵ ئەو هێز و لایەنانەدا نییە كە لەسەر ئەرزی واقیع لە شەڕدان لەگەڵ داعش، واتە كرۆكی پرسیار و گومانەكە لەم خاڵەی دوواییدایە، كە ڕەنگە داعش بەجۆرێك لە جۆرەكان، بەپێی كۆمەڵێك ڕەفتاری تەمومژاوی وابكات چاودێران و كارناسانی سیاسی بە ئاراستەی ووردبوونەوە لەم پرسە بەرێت.
بۆ ئەوەی لەم ڕووەوە بتوانرێت تا ئەندازەیەك بگەین بە دەرئەنجامێكی كۆنكرێتی و یەكلاكەرەوە، ئەوا پێویست دەكات بەووردی پێداچوونەوە بە ئەو ڕووداو و پێشهاتانەدا بكەین؛ كە ئەم ڕیكخراوەی پێدا تێپەڕیووە. گەیشتن بە ئاكامێكی لەو جۆرە هەروا ئاسان نییە و لێكۆڵینەوە و توێكاری ورد و قووڵی دەوێت. بۆئەوەی بگەین بە بەڵگە و دۆكۆمێنتی سەلمێنراو لەمەڕ پەیوەندی داعش بە جیهانی دەرەوە و دامودەزگای هەواڵگریی نێودەوڵەتی، كارێكی سانا نییە، ئەوەش لەبەر دوو هۆكار؛ یەكەم، خودی ئەم ڕێكخراوە بە زمانێكی تووند و ئایدۆلۆژیایەكی وشكی ئایینی تەكفیری هەموو هێز و دەوڵەت و تەنانەت گروپێكی ئیسلامی دەرەوەی خۆی كردووە، هەر بەو جۆرەش دەست و پێوەندەکانی گۆشکردووە، بۆیە ئاشكرا بوونی هەر جۆرە پەیوەندییەكی لەو جۆرە كاریگەری لەسەر باوەڕ و بارگاویكردنی چەكدارەكانی دەبێت و وەك نیفاق و ناپاكی لێكدەدرێتەوە. دووەم؛ بەو پێیەی داعش لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە، بە گروپێكی تیرۆریست و لەیاسا دەرچوو لەقەڵەم دراوە، بۆ هیچ دەوڵەت و دەزگایەكی نێودەوڵەتی نییە چ بە ئاشكرا و چ بە نهێنی پەیوەندی لەگەڵدا دروست بكات. لێرەوە ڕوون دەبێتەوە دەستڕاگەیشتن بەم جۆرە زانیارییانە كارێكی ئەگەر زۆر ئەستەم نەبێت، ئاسان و ئاشكراش نییە.
لەوەتەی ئەم جۆرە ڕێكخراوە تیرۆریستییە نێودەوڵەتییە نەفرەت لێكراوانە سەریان هەڵداوە، هەمیشە لەبەر ڕەحمەتی تۆمەتباركردندا بوون، بەوەی ئەجێندای پیلانگیڕیی وڵاتانی زلهێز لەپشتیانەوە هەیە. ئەوەی لێرەدا دەمانەوێ وەك ئاماژەی گرنگ و تا ئەندازەیەك مایەی هەڵوەستە لەسەركردن سەبارەت بەبوونی پەیوەندی داعش بە هێز و داودەزگای جیهانییەوە، دەگەڕێینەوە بۆ سەرەتای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و هاتنی قاعیدە بۆ ئێراق و تەشەنەسەندن و دامەزراندنی تۆڕی ئۆرگانی بەرفرە لە تەواوی ئێراقدا، بەتایبەت ناوچە سوننی نشینەكان. لەو دەمەدا كە هێزی ئەمەریكی لە ڕووبەڕووبوونەوەدا بوو لەگەڵ ڕێكخراوی قاعیدە و پرۆسەی دەستگیركردن و ئۆپراسیۆنەكانی سووپای ئەمەریكا لەدژی ئەو ڕێكخراوە بەردەوام بوو، بە جۆرێك زۆربەی زیندانەكانی “ئەمەریكا” لەسەر خاكی “ئێراق” پڕبوون لە سەركردە و لایەنگری ئەو ڕێكخراوە. بەئەندازەیەك، كامپەكانی دەستبەسەركردنی تیرۆریستان بووبوون بە مۆڵگەی خۆڕێكخستنەوەی تیرۆریستان و پاشان ئازاد دەكران. هەر ئەمەش وایكرد، “كامپی بۆكا” لە پارێزگای بەسرە كە زۆربەی سەركردەكانی ئەلقاعیدە و تیرۆریستە مەترسیدارەكانی تێدا دەستبەسەر دەكرا ناوبنرێت “زانكۆی بیری توندڕەوی” لە نێویشیاندا، هەردوو (ئەبو بەكر بەغدادی-خەلیفەی پێشوو و عەبدوڵا قارداش-خەلیفەی ئێستا)ی تێدا هەبوون، كە سی ڤی ئەوان لەو كاتەوە تا ئێستا لای ئەمەریكیەكانە.
ئەوەی زیاتر گومان لەسەر ڕەفتاری ئەم ڕێكخراوە چڕدەكاتەوە لەهەمبەر بەكارهێنان و ئاراستەكردنی لەلایەن جیهانی دەرەوەوە، ئەوەیە وەك بینیمان لە 9ی ئۆكتۆبەری 2019دا، بە گڵۆپی سەوزی “دۆناڵد ترەمپ””ـی سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا، لەژێر ناوی “ئۆپراسیۆنی كانی ئاشتی،” توركیا ڕووخسەتی پەلاماردانی ڕۆژئاوای كوردستانی پێدرا و دەستی گرت بەسەر هەردوو شارۆچكەی (گرێ سپی و سەرێكانی) و ڕووبەرێكی فراوانی ژێركۆنترۆڵی “هەسەدە”، تا دەگاتە جادەی سیتراتیژی M4 ئەم هەڵوێستەی سەرۆكی ئەمەریكا، نەك تەنها دۆستەكانی لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی دژی تیرۆر نیگەران كرد، بەڵكو لەناوخۆی خودی ئەمەریكا، چ لە كۆنگرێس و چ لە ناو خودی ئیدارەی كۆشكی سپیدا، بێزاری و كاردانەوەی تووندی لێكەوتەوە، ئەمە وێڕای ئەو هەڵمەتانەی بەهۆی ئەو بڕیارەی ترەمپەوە لە ئاژانسەكانی ڕاگەیاندن و تۆڕەكانی سۆشیاڵ میدیاوە دەكرانە سەر “ترەمپ”، كە وای لێهاتبوو، لەو سەرووبەندەدا، ڕۆژنەبوو “ترەمپ” بە تویتێك باس لە ڕۆژئاوای كوردستان نەكات. بەڵام تەنها دووای 19 ڕۆژ لەو ڕووداوە، دروست لە 28ی هەمان مانگ، “ئیبراهیم عەواد” بەدری سامەڕائی (ئەبو بەكر بەغدادی) لە پارێزگای ئیدلیبی سووریا، كە لە ساڵی 2015وە “توركیا” تێیدا باڵادەستە و لە گوندی “باریشە،” كە چەند كیلۆمەترێكی كەم لە سنووری توركیاوە دوورە، هێزێكی تایبەتی “ئەمەریكی” بە فڕۆكە دادەبەزن و بەغدادی دەكوژن. ئەوەی لێرەدا گرنگە بیستنی ئەم هەواڵە پچڕپچڕانە نییە، بەڵكو بەستنەوەیانە بە یەكدییەوە. ناكرێت كەسێكی وەك بەغدادی، سەدان كیلۆمەتر ناوچەكانی بندەسەڵات و جێ نفوزی خۆی و ڕێكخراوەكەی جێبهێلێت و پەنا بباتە بەر ئەو پەڕی باكووری خۆرئاوای سوریا و لەوێش لە گوندێكی دوورەدەستی نزیك سنووری “توركیا” خۆی حەشار بدات. لە كاتێكدا، ئەو ناوچەیە جگە لەوەی لەڕووی سەربازییەوە توركیا ئەی پارێزێت، لەسەر زەوی لەلایەن بەرەی نوسرەی پێشوو، “هەیئەی تەحریری شام”ی ئێستاوە بەڕێوەدەبرێت، كە باڵی ڕێكخراوی قاعیدەیە لە سوریا و لەگەڵ داعش لە شەڕ و ململانێیەكی تونددان و تەنانەت هەیئەی تەحریری شام بەوە تۆمەتباردەکرێت دیلی داعشی لە زیندانەکانی خۆیدا گولەباران کردووە. واتە؛ ڕۆشتنی بەغدادی بۆ “ئیدلیب” بە فەرمان و ڕەزامەندی “توركیا” بووە، وەهیچ هێزێكیش ناتوانێ بەبێ ڕەزامەندی “توركیا” بچێتە “ئیدلیب” و تەنانەت ئاسمانی ئیدلیب لەلایەن توركیا-وە پارێزراوە، بۆیە؛ فڕۆكە و هێزی ئەمەریكی دەبێ بەئیزن وەرگرتن لە “توركیا” ئەو كارە بكەن. ئەمە پیشانی دەدات كە چۆن بەغدادی بە فەرمانی توركیا جوڵەی كردووە و پاشانیش هەر لەلایەن توركیا-وە پێشكەش بە دۆناڵد ترەمپ كرا.
یەكێكی تر لەو ڕووداوە گوماناوییانە؛ دوو كردەوەی سەربازی بوو لەناوخاكی ئێراقدا، كە گورزێكی وەها كەمەرشكێنی لە داعش دا، تا ئێستاش بە پەیكەری ئۆرگانی ئەو ڕێكخراوەوە دیارە. لە 21/1/2021دا، داعش دوو تەقینەوەی خۆكوژی یەكبەدوای یەكی لە “گۆڕەپانی تەیەران” لە بەغدا ئەنجامدا، كە بوو بە هۆی گیانلەدەستدانی 32 هاوڵاتی سڤیل، ئەم كارەی داعش گەڕانەوە بوو بۆ شێوازە تەقلیدییەكەی سەردەمی قاعیدە لە ئێراق، كە ناوەندی شار و ئاوەدانییەكانی دەكردە ئامانج لەڕێگەی کردەوەی خۆکوژی و ئۆتۆمبێلی بۆمڕێژکراو و ..هتد. داعش لە ساڵی 2014وە وازی لەو شێوازە كردەوانە هێناوە. كردەوە تیرۆریستییەكەی گۆرەپانی تەیەران زەنگێكی مەترسیدار بوو بۆ حكومەتی ئێراقی، بەوەی داعش بگەڕێتەوە بۆ تێكدانی دۆخی ئەمنی ناوەندی شارەكان. ئەوەبوو دووای تەنها 7 ڕۆژ و دروست لە 28/1/2021دا، لە ئۆپراسیۆنێكدا لەلایەن هێزە ئێراقییەكانەوە و بە هەماهەنگی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی، لە “دۆڵی چای” لە ڕۆژئاوای كەركوك، “ئەبو یاسر عیساوی”، والی ئێراق و كەسی دووهەمی داعش كوژرا. وە هەر پێنج ڕۆژ دواتر و لە 3/2/2021دا، “ئەبو حەسەن غەرباوی” والی باشووری ئێراق و كەسی سێیەمی ڕێكخراوەكە بەهەمان شێوە كوژرا. دوای هەردوو ئۆپراسیۆنەكە؛ كازمی سەرەك وەزیرانی ئێراق ڕایگەیاند، هەردوو چالاكییەكە لە تۆڵەی كردەوە تیرۆریستییەكەی گۆرەپانی تەیەران لە بەغدا ئەنجام دراوە. لەمەوە دەردەكەوێت، بەرەی دژ بە داعش هەركات بیانەوێت دەستیان دەگات بە هەستیارترین ئامانجی لەناو داعشدا، بەڵام هەركات بیانەوێ.
وێڕای ئەوانەش، فرۆشتنی “بەغدادی” لەلایەن توركیاوە بە ئەمەریكا، لەبەرامبەر ڕێگەدان بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی “كانی ئاشتی” لەدژی ڕۆژئاوای كوردستان و هەسەدە و بۆخۆی دانانی “ئەمیر محەمەد سەعید عەبدولڕەحمان ئەلمەولا،” ناسراو بە “عەبدوڵا قارداش”، بە جێگرەوەی بەغدادی، جۆرێك كۆدەنگی هەرێمایەتی و هەواڵگری پێوەدیارە. بەپێی ئەو شەریعەتەی داعش پەیڕەوی دەكات، دەبێت خەلیفە بەڕەچەڵەك بگەڕێتەوە سەر وەچەی پێغەمبەری ئیسلام و قورەیشی بێت. بەڵام عەبدوڵا قارداشی خەلیفەی نوێ و جێگرەوەی بەغدادی نەك لەنەوەی پێغەمبەر نییە، بەڵكو هەر عەرەبیش نیە و بە ڕەگەز توركمانە و خەڵكی تەلەعفەری لای موسڵە. هەرچەندە “قارداش” جێگرەوەیەكی بەهێز نییە بۆ بەغدادی، بەڵام مەرجی سازانی چەند لایەنێكی تێدایە، لەوانە بۆ سوننەكان، لەبەرئەوەی پێشتر بەعسی بووە و ئەفسەر بوو لە ڕیزەكانی سوپای ئێراقدا جێی ڕەزامەندییە، ئەم مەرجی بەعسی بوونە لای داعشیش بە ڕووكەش مەرج نییە، بەڵام لە ڕاستیدا باكگراوەندی بەعسی بوون بەلای داعشەوە خاڵێكی ئەرێنیە. ئەگەر بەعسی بوونەكەی لە بواری سووپا و سەربازیدا بێت پەسەند ترە، چونكە داعش بەردەوام لەسەر ئەرز لە ململانێی سەربازیدایە و ئەزموون و توانای سەربازی بە بڕبڕەپشتی مانەوە و سەركەوتن دەزانێت و ئاشكراشە بۆ ئەم بوارە هەر لەسەرەتاوە پشتیان بە ئەزموونی بەعسییەكان بەستووە. ئەوەی وا دەكات نەك هەر جێێ ڕەزامەندی توركیا بێت، بەڵكو “قارداش” بە تەزكییەی “توركیا” دانرابێت ئەوەیە كە توركمانە و تورك بوونیش بەلای توركەوە یەكێكە لە خەسڵەتە هەر شۆڤێنییەكانی تورك و دەسەڵاتی توركی. بۆ ئەمەریكیەكانیش، قارداش یەكێك بووە لە زیندانییەكانی بۆكا لای دەسەڵاتی هاوپەیمانان، ئەو كەسێكی ناسراوە و سی ڤی ئەو بۆ ئەمەریكییەكانیش ڕوونە.
یەکێکی تر لەو ڕووداوانەی کە ڕاماندەگرێت بۆ هەڵوەستە کردن لەسەر هەڵسوکەوتی گوماناوی داعش، چۆڵکردن و ڕادەستکردنی هەردوو شارۆکەی تەلەعفەر و حەویجە بوو بە سووپای ئێراق لەسەرووبەندی ڕیفراندۆم و جوڵەی گەلەکۆمەکێی (تورکیا، ئێران، ئێراق) لەدژی هەرێمی کوردستان. چۆڵکردنی ئەو دوو شارۆچکەیە بەبێ شەڕ و بەرگری بۆ سووپای ئێراق، لەکاتێکدایە کە چەکدارانی ئەو ڕێکخراوە زۆر بەدەگمەن نەبێت، هەرگیز بەبێ بەرگری سەخت و دژوار لە هیچ جێگەیەک بەو جۆرە پاشەکشەیان نەکردووە. ئەمەش وایکرد سووپای ئێراق دەست واڵا بکەن و کاتیان لێنەگرن بۆ پەلاماردانی پێشمەرگە. لە هەمووی سەیرتر؛ هەردوو شارۆچکەکە هاوسنووری میحوەرەکانی پێشمەرگە بوون. بەپێی ئەم پێدراوە مەیدانییە ئەکرێ بڵێین؛ داعشیش بەشێک بووە لە پیلانگێڕی و تەواوکەری هێرش بۆ سەر ناوچە جێناکۆکەکان.
ئەوەی كە لەسەرەوە باسكرا پێمان دەڵێت؛ داعش هێزێك نییە لەدەست دەرچووبێت و سەربەخۆ جوڵە و یاری خۆی بەڕێوە ببات. ئەم ڕێكخراوە دابڕاونییە لە جیهانی هەواڵگری و پەیوەندی دەرەكی. ئەو كارتێكی یارییە بەدەست هەر هێزێكی هەرێمی و نێودەوڵەتییەوە. سنووری بۆ دانراوە و دەبێ بزانێ چۆن مامەڵە دەكا. بە سرووشتی حاڵ، بەپێی تێپەڕبوونی كات؛ داعش زیاتر و زیاتر دەكەوێتە ژێر هەژموونی هێز و دەزگای نێودەوڵەتی و هەرێمایەتیەوە، بەتایبەت لەدۆخی لاوازیدا. ئەو نمونانەی سەرەوە چەند بەڵگەیەكی نزیك و ئەم دوواییانەی ڕامكرانی داعشە لەلایەن جیهانی دەرەوەی خۆیەوە، کە دەیسەلمێنێت جوڵەی داعش لەبەرزترین ئاستی سەرکردایەتیدا لەژێر کۆنترۆڵدایە و هەرکات لە کردەوەکانیاندا لەسنووری خۆیان دەربازببن بەئاسانی دەکرێنە ئامانج. ئەگینا شتی بچوك و لۆكاڵی و قسە و قسەڵۆكی زۆرتر لە سۆشیاڵ میدیا هەن و باسیان لێوە دەکرێت كە خۆیان لە قەرەی ئەوەدەدەن كە ئەم ڕێكخراوە تیرۆریستییە لە بڕیار و جوڵەكانیدا، خاوەن ئۆتۆنۆمی ڕەها نەبووە و هەمیشە وەك داشی دامە لەلایەن جیهانی دەرەوەی خۆییەوە بەكارهێنراوە.
