بیرنارد لویس، مێژوونووسی ئەمریكی – بەریتانی، پسپۆڕ لەبواری مێژووی ئیسلامی و ڕۆژهەڵاتناسی و شارەزا لە شرۆڤەی سیاسی، هەروەها شارەزا لەپەیوەندی نێوان ئیسلام و ڕۆژئاوا، مامۆستا لە كلیڤلاندای، داج، مامۆستای فەخری بواری ڕۆژهەڵاتی نزیك لەزانكۆی پرینستۆن، لەخێزانێكی جوو لەشارۆچكەی ئستوك نیوئینگتن لە ( 1916 )لەلەندەن لەدایك بووە، لەدوای چوونی بۆ ئەمریكا و لەساڵی ( 1982 ) دەبێتە هاونیشتیمانی ئەمریكی. لویس لە ساڵی ( 1936 ) لەكۆلێژی لێكۆڵێنەوەی ڕۆژهەڵاتناسی لەزانكۆی لەندەن بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لەڕۆژهەڵاتناسی و ڕۆژهەڵاتی نزیك بەدەست هێنا. لەدوای سێ ساڵ لەبەدەستهێنانی بڕوانامەی بكالۆریۆس لەهەمان كۆلێژ لەژێر ناونیشانی مێژووی ئیسلام بڕوانامەی دكتۆرای بەدەست هێنا. لەدەوروبەری جەنگی جیهانی دووەم پێش ئەوەی ئەركی لەوەزارەتی دەرەوە پێ بەخشرێت، لەسوپای شانشینی بەریتانی و یەكەی هەوالگری سەرقاڵی خزمەت دەبێت. ئەوەی زیاتر بەناوبانگی كرد لەڕووی ئەكادیمییەوە، ئەو بەرهەمی بوو لەباری (ئیمپراتۆری عوسمانی )یەوە.
بێرنارد لویس: بەناوبانگترین تیۆرەكانی بیرنارد لویس كە بە بیروڕاكانی (دۆكترینی لویس ) ناوی ڕۆشتووە، بابەتی پێكدادانی شارستانییەكان و پارچەپارچەبوونی ئێران و وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. لەڕێگەی پارچەبوونی سعودییە، ئێران، ئێراق، سوریا، توركیاوە، ڕۆژهەڵاتی نوێ دروست دەبێت و چەند وڵاتێك چێ دەبێت هێندە ڕووبەر و تواناییان سنوردارە، كەچیتر توانای ئەوەیان نیە دژ بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بووەستنەوە، سەرقاڵی یەكدی دەبن. ئەوەی ئەم بۆچونەی هێندەی تر گرنگتر دەكات بۆ كورد، بابەتی دروست بوونی كوردستانە وەك دەوڵەت وەك لەنەخشەكەدا دەبینرێت و لەكۆنفرانسی بێلدەربێرگ لویس پێنشیاری دابەشكردنی ئێران دەكات بۆ سێ بەش ئەوانەش ( پرۆژەی كوردستانی گەورە، پشتۆنستان، ئازەربایجانی گەورە) لویس هەوڵیدا بەرەو بابەتە یاساییەكان بڕوات، بەڵام لەنیوەی ڕێگە دەستی هەڵگرت و گەڕاییەوە لێكۆڵینەوە لەڕۆژهەڵاتناسی. هەر لەسەروبەندی تەواوكردنی خوێندنی خۆیدا دەچێتە زانكۆی پاریس و لەژێر سەرپەرشتی ڕۆژهەڵاتناسێك بەناوی لویس ماسینیۆن بەردەوام دەبێت تا ساڵی ( 1937 ) بڕانامەی باڵا لەبواری ( لێكۆڵینەوەی سامی ) بەدەست دێنێت دوای ئەوەی دەگەڕێتەوە كۆلێژی ڕۆژهەڵاتناسی و لێكۆڵینەوەی ئەفریقا، هەر لەوێدا بەناونیشانی یاریدەر لەبواری مێژووی ئیسلام دەستبەكار دەبێت.
بیرنارد لویس لەساڵی ( 1966 ) یەكێك دەبێت لەبنیادنەرانی كۆمەڵەی هزرمەندان و كۆمەڵەی لێكۆڵینەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمریكای باكوور. دوای ساڵانێكی زۆر ئەو كۆمەڵەیە بەجێدەهێلێت و كۆمەڵەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی كۆمەڵەی لێكۆڵینەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمریكای باكوور بنیاد دەنێت. هۆكاری ئەمەش دەگەڕێننەوە بۆ بوونی هزرمەندانی دژ بەسیاسەتەكانی ئەمریكا و ئیسرائیل لەڕۆهەڵاتی ناوەڕاست لەو كۆمەڵەیە.
لەساڵی ( 1972 ) لەتەمەنی ( 57 ) ساڵی دا كورسی هاوبەشی زانكۆی پریسنستۆن و دامەزراوەی لێكۆڵینەوەی پێشكەوتووی بۆ تەرخان دەكرێت و دەچێتە نیوجێرسی و پرینستۆن. مانەوە و دەستبەكاربوونی لویس لەپرینستۆن سەردەمێكی پڕ لەكار و ئەزموونێكی ئەكادیمی باش بووە، چوون لەو ماوەیەدا چەندین بابەت و كتێبی لەسەر بنەمای زانیاری كە لەساڵانی پێشوو بەدەست خستبوو بەچاپ گەیاند. چوونی لویس بۆ ئەمریكا هەلی ئەوەی پێدا لەنێوان خەڵكدا وەك ڕۆشنبیرێك بناسرێت. دوای خانەنشین بوونی لە زانكۆی پرینستۆن لەساڵی ( 1986 ) و لەساڵی ( 1990 ) دەچێتە زانكۆی كرنل.
لەساڵی ( 1990 ) لەلایەن دامەزراوەی وەقفی میللی زانستی مرۆی بەنگهێشت دەكرێت بەهۆی لێكۆڵینەوەی لەبورای مرۆیدا، لەكۆبوونەوەی بەخشینەوەی خەڵاتی جیفرسۆن بەوتارێك بەشدار دەبێت بەناونیشانی ( شارستانێتی ڕۆژئاو لەدیدگای ڕۆژهەڵاتییەكان ) ئەو وتارە پاش داڕشتنەوەی بەناونیشانی ( ڕەگەكانی توندوتیژی مسوڵمانان ) بەچاپگەیەنرا. لەساڵی (2007 ) بەناونیشانی ( ئەوروپا و ئیسلام ) بەشدار دەبێت كەلەلایەن دامەزراوەی ئەمریكان ئنترپریزەوە ڕێكخراوبوو.
“لێكۆڵینەوە و كارەكانی”
بێرنارد لویس شارەزایەكی باشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لێكۆڵەرێكی دیاری ڕۆژئاوایە، سەرنجەكانی بەگرنگییەوە لەلایەن سیاسییەكانەوە لەپێشچاو دەگیردرێت بەتایبەت لەلایەن جۆرج بوشی سەرۆكی پێشووی ولایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا. مارتین كرامەر سەرپەرشتیاری لێكۆڵینەوەی لویس بەو شێوە سەرنجی خۆی لەبارەیەوە دەخاتەڕوو” لویس زیاتر لە 60 ساڵ كاری لێكۆڵینەوە، كاریگەرترین و دەركەوتووترین مێژونووسانی ئیسلام و رۆژئاوایە لەسەردەمی دوای جەنگ. هەروەها لویس بەنكۆلی كردن لەجینۆسایدی ئەرمەنییەكان بەناوبانگە.
كاریگەریی لێكۆڵینەوە و بۆچوونەكانی لویس ئاستی ئەكادیمی تێپەڕاندووە و گەشتووە بەئاستی گشتی لەنێوخەڵكی ئاسییدا. لەباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەڕوی سیاسی و ئابورییەوە لەئاستی زێڕینەكان ئەژماردەكرێت، ئەمەش بەهۆكاری بوونی توێژنەوەكانی لەچەند بوارێكدا بەتایبەت لەبارەی ئەرشیفی دەوڵەتی عوسمانیەوە ناوبانگی گەروەی بەدەستهێنا. لێكۆڵینەوەكانی تایبەت بەوڵاتە عەرەبییەكان لەوەوە دەسپێكرد پاش دروست بوونی ئیسرائیل لەساڵی (1948) بۆ بیرمەندەكانی جوو ئاسان نەبوو لێكۆڵینەوە لە وڵاتە عەربییەكان بكەن و دەستپێڕا گەیشتنیان ئاستەم بوو. چوون سیخوڕ و بەكرێگیراو ئەژمارە دەكران. لەوكاتانەدا بوو لویس دەست دەكات بەلێكۆڵینەوە لە ئیمپراتۆری عوسمانی و كەم كەم بەرەو لێكۆڵینەوە لە ئیسلام لەسەردەمی سەدەكانی ناوەڕاست سەردەردێنێت و لەوڕێگەیەشەوە لێكۆڵینەوەكانی لەدنیای عەرەبی دەسپێدەكات.
بەڕای بێرنارد لویس، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دواكەوتوو و هۆكارەكەیشی دواكەوتووی كلتووری ومەزهەبییە. هەروەها دژی سیاسەتی دووبارەی ئیمپریالیزمە و هۆكاری ئابوری و كلتووری بەدواكەووتنی ناوچەكە دەبینێت. لەكتێبەكیدا بەناونیشانی دۆزینەوەی ئەوروپا لەلایەن مسوڵمانانەوە وەها دەنووسێت ” دواكەوتوویی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەندی بەجەنگ و فشارەكانی دەرەوە نەبووە. بەڵكو ناوچەكە نەیتوانیووە كلتوور و ئابوری و دینی پێش بخات و ئەمەش لەدوای سەده‌ی یازدەوە دەستی پێكردووە، و چەقبەستوویی و دواكەوتیی كلتووری وای كردووە نەتوانێت سوود لەكلتوورە پێشكەوتووەكان وەرگبرێت. ئەوەی بۆ ئێمە وەك كورد گرنگە بزانین كوردستان لەكوێی بۆچوونەكانی بێرنارد لویسە، لەدرێژەدا بۆچوونەكانی لویس لەبارەی هەریەك لە ( كوردستان و ئێراق و توركیا و ئێران و پاشان ئیسرائیل ) دەخەیەنەڕوو.
“لەبارەی كوردستانەوە”
پرۆژەی ( كوردستانی گەورە، پشتونستان گەورە، ئازەربایجانی گەورە )ئەم پرۆژەیە لە كۆنفرانسی بێڵدەربێرگ بۆچوونەكانی بێرنارد لویس دابوون. ئەم پرۆژەیە واتە هەڵوەشاندانەوەی هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرلەنوێ داڕشتنەوەی بۆ دەوڵەتی بچوك بچوك. لەوانەش پێشنیاری دروستكردنی كورستانی گەورە وەك لەوێنەكەدا دیارە و ناوی كوردستان هاتووە.
“لەبارەی ئێراقەوە”
بێرنارد لویس یەكێك بوو لەكاریگەرترین و لەلایەنگرەكانی كۆتایی هێنان بەڕژێمی بەعسی ئێراق. لە ساڵی ( 2001 ) دەستەی داڕێژەری سیاسیی بەرگریی ئەمریكا، كۆبوونەوەیەكی نهێنی سازدەكات، لەكۆبوونەوەكەدا بێرنارد لویس و لەتەنیشتیدا ( ئەحمەد چەلەبی ) و بەشێك لە دورخراوە سیاسییەكانی ئێراق بەشداری تێدا دەكەن. لەكۆبوونەوەكەدا لویس وەها ئێژێت “دەبێت ئەمریكا پشتیوانی چاكسازیخوازانی دیموكراتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەروەك ئەحمەد چەلەبی دۆست كەلێرەدا ئامادەیە”
بەوتەی جاكۆب ویسبێرگ “بێرنارد لویس دیارترین و كاریگەرترین ئەو بیرمەندانابوو، كەپشتیوانی لەبیرۆكەی هێرشكردنە سەر ئێراقی دەكرد” هەرچی لەبارەی هێرشكردنە سەر ئێراق و كۆتایی هێنان بەڕژێمی بەعس، لویس لەسەردانەكەی بۆ توركیا ئەو ئایدیایەی بۆ دروست بوو، نمونەیەكی لەوشێویە لەئێراق تاقی بكرێتەو و چاوی لێبكریت. چون دیدگای لەبارەی توركیاوە وابوو “لەوڵاتێكی خاوەن ئاینیەوە هەنگاوی ناوە بەرەو مۆدێرنیتەی ڕۆژئاوا و چوارچێوە ئاینییەكەی كاڵ بووتەوە، بەها ئاینییەكان لەخۆی دادەماڵێت و پێشوازی لەبەهاكانی ڕۆژئاوای سیكۆلار دەكات” ئەم ڕوانییەی لەبارەی توركیاوە وایكرد هەمان مۆدێل لەئێراق تاقی بكرێتەوە، پاشان دابەش بكرێت. لەبری مۆدێلە ڕۆژئاواییەكە و دانانی سیستمەێكی نوێی سیكۆلار بۆ ئێراق، كەچی گۆڕا بۆ كۆمەڵگەیەكی ئیسلامیی توندی ڕادیكاڵ. ئەمە سەرەڕای دواكەوتوویی لەكەرتەكانی دیكەی بەڕێوەبردن.
“لەبارەی ئێرانەوە“
لەساڵی ( 2004 )دا لویس لەوتارێكدا ئەوەی خستەڕوو كە ئێران بۆماوەی ( 15 ) ساڵە لەسەر چەكی ئەتۆمی كاردەكات. لە وتارەكەیدا باس لەوەدەكات ئایا جیهان دەتوانێت چەمكی (وێرانبوونی دوولایەنە ) بەهۆكاری هێشتنەوەی ئێران و پشتی پێ ببەستێت. لەوتارەكەیدا باس لەوە دەكات ناتوانرێت چەمكی ( وێران بوونی دووڵایەنە ) لەتەك ئێراندا پەیڕەوی لێ بكرێت. چونكە ڕابەرانی ئێران هەڵگری دیدگای خۆكوژی و جیهادە لەجیهانی ئیسلامە. بێرنارد لویس لەوتارێكی دا لە(والستریت ژۆرناڵ) سەرنجی هەمووان بۆ گرنگی ( 22 ) ئۆگستی ( 2004 ) بەرامبەر بە مێژووی جیهانی ئیسلام ڕادەكێشێت كە بەرامبەرە بە ( 27 ڕەجەبی 1427 ) كە لەو بەروارەدا مسوڵمانان لەو بڕوایادان محەمەدی پێغەمبەر لەئۆرشەلێمەوە (بیت المقدس) گەڕاوتەوە عەرشی عروج. ئەو بەروارەش ڕێكەوتی كۆتایی ئیسرائیل و لەوانەشە جیهان بێت. هەرچەند ئەم واتارە دەنگدانەوەیەكی ڕۆژنامەوانی زۆری هەبوو لەمەڕ كاركردنی ئێران لەسەر چەكی ئەتۆمی. بەڵام ئەو بەروارە بەبێ هیچ ڕووداوێك تێپەڕ و جگە لەدەنگدانەوەیەكی ڕۆژنامەوانی هیچی تری بەدواوە نەبوو. هەروەها لەزۆربەی بۆچوونەكانیدا باس لەدابەشكردنی ئێران دەكات وەك چۆن هەمان پێشنیاری كردووە بۆ وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
“لەبارەی توركیاوە”
بێرنارد لویس كاریگەربوو بەو گۆڕانكارییانەی لەتوركیا ڕوویانداوە، لەسیما ئاینی و ئیسلامییەكەوە كاریگەرە بەڕۆژئاوا و پێشوازی لەبەهاكانی ڕۆژئاوا دەكات. ئەمەش لەنێو شەقام و سیاسییەكانی توركیا بەڕوونی دیاربوو. هەر لەو ڕووەشەوە لەیەك نزیكبوونەوەی توركیا و ئیسرائیلی پێگونجاو و كاریگەر بووە. ڕەنگە هەر ئەمەش وایكردبێت توركیا و ئیسرائیل تاپێش ساڵی ( 2010 ) چەندین پەیمانی ستراتیژیی و سەربازی لەنێوانیاندا هەبێت. لویس بەڕادەیەك كاریگەربوو بەو سیستەمی توركیا بەڕێوەدەبات لەسەربەندی پێش ڕووخاندنی ڕۆژمی بەعس لەئێراق هەمان چارەنووس و هەمان خەون بۆ ئێراق دەبینێت و پێشنیار دەكات. بەڵام سەرلەبەری پێچەوانە دەبێتەوە.
“لەبارەی عەرەب – ئیسرائیلەوە”
بەبڕوای لویس شارستانی ئیسلامی و مەسیحی لەكاتی دەركەوتنی ئیسلام لەسەدەی حەوتەمەوە تائێستا لە ململانێكی بەردوام بووە. ئەم ململانێیەش ڕۆژ لەدوای ڕۆژ توندتر دەبێت، بۆیەكەمجار چەمكی “پێكدادانی شارستیانییەكان” لەوتارێكدا بەناوی بنیادگەرایی ئیسلامی و لەساڵی (1957) لەكۆبوونەوەیەك دا لەواشتنگتۆن هێنایە سەرزمان. هەر لەوباریەوە لەناوەڕاستی ساڵەكانی(1960) كێشەی (ئیسرائیل – فەلەستین) بووە بابەتێكی گرنگ لای بێرنارد لویس، لەو ڕووەشەوە پێی وابووە دەبێت پەیوەندییەكانی (ڕۆژئاوا – ئیسرائیل – توركیا ) بەهێزبكرێت و دەبێتە لەمپەرێكیش لەبەرامبەر یەكێتی سۆڤێتی جاران. ئەو هەوڵانەشی لەناوخۆی توركیا دەدرێن بۆ مۆدێركردن و بەهێزكردنی بەهاو چەمكە ڕۆژئاوییەكان جێگەی بایەخن و ئەم بەگرنگ سەیركردنەی پەیوەندی نێوان توركیا و ئیسرائیل لەلایەن لویسەوە وایكردووە ببێتە ئەندامی فەخری دامەزراوەی توێژینەوەی توركیا.
لەساڵی ( 1998 ) واترێكی لەڕۆژنامەی قودسی عەرەبی بڵاویكردەووە لەباری درووست بوونی جەنگێك دژ بەئەمریكا لەلایەن ئوسامە بنلادنەوە. لویس لەوتارەكەیدا بەناونیشانی (مۆڵەتێك بۆ كوشتن) بیركردنەوەی بنلادنی بە ئایدۆلۆژیایی كوشتن دەچوبهێنێت، جەختی كردەوە بنلادن مەترسییەكی گەورە دەبێت بۆ خۆرئاوا. ئەم وتارە بەچاپ گەیشت و ئەمریكا دامەزراوەی هەوڵگرییەكانی لە سودان و بەتایبەت لەئەفغانسان دەسپێكرد. لویس پێی وابوو كۆچی مسوڵمانان بۆ ئەوروپا هێرشێكی نوێیە بۆ خۆرئاوا.
“ئەو ڕەخنانەی ئاڕاستەی بۆچوونەكانی بێرنارد لویس دەكرێن”
ئیدوارد سەعید تیوریستی فەلەستینی – ئەمریكی مامۆستا لە زانكۆی كۆڵمبیا، لەدیدارێكدا لەتەك هەفتەنامەی ئەلئەهرام بۆچوونی وایە “زانیارییەكانی بێرنارد لویس لەبارەی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاستەوە لایەنگریی پێوەدیارە نابێت لەبەرچاو بگیرێن” هەروەها ئێژێت “لویس ( 40 ) ساڵە پێی نەخستووەتە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبییەوە، و ئەو زانیاریانەی هەیەتی لەبارەی توركیاوەیە نەك وڵاتانی عەرەبی.
ئیدوارد سەعید: خوان كول لەكتێبەكەیدا لە ساڵی ( 2009 ) هیچ بەڵگەیەكی بەرجەستەكراو لەبەردەستدا نەبووە لەبارەی سەرقاڵبوونی ئێران بەشێوەیەكی بەردەوام بە چەكی ئەتۆمییەوە. كول پێی وایە بۆچوونەكانی لویس لە بۆچوونەكانی ئەحمەدی نەژادی سەرۆك كۆماری پێشووی كۆماری
ئیسلامی ئێران سەیرتن لەباری كۆتایی هێنان بەئیسرائیل. هەروەها پێی وایە بۆچوونەكانی لویس نائەقڵانی و زیاتر نەژادپەرستانەیە.
خوان كول: نوام چۆمسكی لەبارەی بۆچوونەكانی بێرنارد لویسەوە وەها ئێژێت “لویس ئەو بەڵگانە لەناو دەبات كە تایبەتن بە ڕۆڵی رۆژئاوا لەدواكەتووی ناوچەیی (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) لویس باوەڕی وابوو وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت جیهانی عەرەبی و ئیسلامی كلتوور و باوەڕیان هۆكاری دواكەوتوویانە نەك وڵاتانی ڕۆژئاوا.
نوام چۆمسكی: لویس لەباری ئێراق و توركیاوە كەتووەتە هەڵەوە چ وەك ئەوەی توركیا وەك نمونەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەیر بكرێت و تەنانەت ئێراقی پاش ڕژێمی بەعس هاوشێوەی توركیای مۆدێرن و ڕوو لە ئەوروپا و بەهاكانی ڕۆژئاوا بێت. كەچی ئەمە بۆ توركیا زۆری نەخایاند كەڕوویدا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبی و مەسەلەی فەلەستین كردەوە. هەروەها لەباری ئێراقی پاش ڕژێمی بەعسەوە كە ئێراقێكی سیكۆلاری مۆدێرن دەبێت. كەچی لەئەنجامدا ئەو ئێراقە وێرانە و پابەند بەبەها ئاینییەكان و لانكەی توندڕەوەكان و دژە ڕۆژئاوای لێكەوتەوە.
لەو بەرهەمانەی بێرنارد لویس بەچاپی گەیاندون:
* مێژونووس و ڕۆژهەڵاتناس.
* مامۆستای خانەنشین لەزانكۆی پرینستۆن بەپسپۆری لەلێكۆڵینەوەی ڕۆژهەڵاتی نزیك.
* بەدەستهێنانی خەڵاتی ( ئیروینگ كریستۆل ) لەدامەزراوەی ئەمریكان ئنترپرایز ( 2007 )
* خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرا.
* خاوەنی واژوو لە كۆمیتەی ئاشتی و ئاسایش لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
*ئەندامی میوان ڕاوێژكاری دەستەی سیاسەتمەدارانی بەرگری لە ( 19 – 20 2001)
* ڕیشەكانی ئیسلامگەرایی( 1940 )
* نامەی عەرەبی و دیبلۆماسی( 1947 )
* عەرەب لەمێژوو(1950)
* دەركەوتنی توركیای مۆدێرن( 1961 )
* ئستانبول و شارستانیەتی دەوڵەتی عوسمانی(1963)
* حەشاشین:گروپی ڕادیاكاڵ لەئیسلام(1967)
* خوێندنەوەی كامبریج لەئیسلام(1970)
* هەڵچن كتێبی ئیسلام: لەپەیامبەر محەمەدەوە تا گرتنی قوستەنتینیە(1974)
*مێژوو– ئەوەی بەبیردەهێنرێتەوە، ئەوەی بەدیددەهێنرێتەوە، ئەوەی لەبەری دەگیرێتەوە(1975)
* نەژاد و ڕەنگ لەئیسلام(1979)
* مەسیحیەكان و جووەكان لەئیمپۆاتۆری عوسمانی: هەلسوكەوتی كۆمەڵگەی پلۆرالی(1982)
* یەهودیەكانی ئیسلام(1984)
* سامییەكان و دژەسامی(1984)
* ئیسلام لەپەیامبەرەوە تا گرتنی قوستەنتینیە(1987)
* زمانی سیاسی ئیسلام(1988)
* ڕەچەڵەك و بەكارهێنانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: لێكۆڵینەوەی مێژوویی(1990)
* ئیسلام و ڕۆژئاوا(1993)
* ئیسلام لەمێژوودا(1993)
* بەمۆدێرنكردنی ڕۆژەڵاتی ناوەڕاست(1994)
* كەلتورەكان لەململانێدا(1994)
* رٍِۆژهەڵاتی ناوەڕاست: مێژووی 2000ساڵی ڕابردوو(1995)
* داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست(1997).
* ناسنامەی جیاوازە ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست(1998)
* مۆزایكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست: بەشێك لەژیان، نامە و مێژوو(2000)
* دەنگی تەپڵ لەدوورەوە: شیعری كلاسیكی عەرەبی، فارس، توركی، و عبری(2001)
* دۆزینەوەی ئەوروپا لەلایەن مسوڵمانەكانەوە(2001)
* هەڵە لەكوێدابوو؟ ڕوبەڕوبوونەوەی ئیسلام و مۆدێرنە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست(2002)
* قەیرانی ئیسلام: جەنگی پیرۆز و تیرۆری ناپیرۆز(2003)
* لەبابلەوە تا وەرگێڕەكان: شیكردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست(2004)
* ئیسلام: مەزهەب و خەڵكی(2008)
* باوەڕ و هێز: مەزهەب و سیاسەت لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست(2010)
سەرچاوەكان:
1. www.mashreghnews.ir
2. http://arthurzbygniew.blogspot.com/2005/08/bernard-lewis-map-of-middle-east.html
3. https://www.middleeasteye.net/tags/orientalism-bernard-lewis-edward-said-islam-middle-east-neocons
4. https://aawsat.com/home/article/603926/الإعجاب-الملتبس-أوروبیون-أمام-الإسلام
5. In His New Memoir ‘Notes on a Century, Bernard Lewis Still Holds Out Hope for the Muslim World – Tablet Magazine
