توركیا لە پێكهاتەی سیاسەتی ناوخۆدا بە جددی بەدواداچوون بۆ پرسی گەشەسەندنی ئابووری دەكات و ئابووری و پێشكەوتن و گەشەسەندن لە لوتكەی كارنامەی سیاسەتمەدارانی ئەم وڵاتەدایە، یەكێك لەم بەرنامانە لە بەشی ئابووری دروستكردنی بەنداوە. دەوڵەتی توركیا لە دەیەی (1980) پڕۆژەی گاپی لە پێناو گلدانەوە، ئاراستەكردن و بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەكانی دیجلە و فوڕات دەستپێكردووە. ئەم پڕۆژەیە یەكێكە لە گەورەترین پڕۆژەكانی ئاوی جیهان كە لەسەر ڕووبارەكانی دیجلە و فوڕات دروستكراوە كە بریتیە لە (22) بەنداو و (19) وێستگەی بەرهەمهێنانی كارۆئاوی.
پڕۆژەی گاپ (22) بەنداوی زەبەلاح لە خۆ دەگرێت كە توانی گلدانەوەی (100) ملیار مەتر سێجای هەیە كە دەكاتە سێ هێندەی توانای گلدانەوەی بەنداوەكانی ئیراق و سوریا، بەو پێیەی سەرچاوەكانی هەر دوو ڕووباری دیجلە و فوڕات لە ناو خاكی توركیایە، بۆیە توركیا لە چوارچێوەی پڕۆژەی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ (GAP) بە مەبەستی گەشەپێدانی كشتووكاڵی و پیشەسازی زەوییەكانی باشووری ڕۆژهەڵاتی خۆی، پێویستی بە ڕێژەیەكی زۆر لە ئاوی ئەم ڕووبارانە دەبێت. پاساوی توركیا بۆ لێدانی بەنداو لە سەر ڕووبارەكان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئاوی ئەم ڕووبارانە لە سنووری ئاوە نیشتیمانییەكانن نەك ئاوی نێودەوڵەتی، بۆ ئەم مەبەستەش ئاماژە بە سەرەوەری ڕەهای خۆی دەكات لەم بابەتەدا.
بە شێوەیەكی گشتی ڕووباری فوڕات (88%) و دیجلە (50%) كۆی قەبارەكەی لە توركیا سەرچاوە دەگرێت. ڕووبەری پڕۆژەی گاپ نزیكەی (706288) واتا (9.7) ڕووبەری توركیایە. ئەم پڕۆژەیە ڕووبەرێكی زۆری زەوی كشتوكاڵی دەگرێتەوە كە بە (75000) كم مەزەندە دەكرێت. ئاوی ئەم پڕۆژەیە نزیكەی (47%) كۆی ئاوی توركیا و (17%) كۆی ئابووری توركیا پێك دەهێنێت. زۆرینەی ژمارەی دانیشتوانی ئەو پارێزگایانەی كە پڕۆژەی گاپی تێدا جێبەجێ دەكرێت كوردن. ئامانجەكانی توركیا لە دروستكردنی بەنداو لە سەر ڕووبارەكانی دیجلە و فوڕات بریتین لە هەژمونی ئابووری لەو ناوچەیەی كە لە ژێر كۆنتڕۆڵی كورد دایە، بوژانەوەی پیشەسازی، وەڵامدانەوەی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی توركیا و دابینكردنی خۆراك بۆیان. پڕۆژەی گاپ لەڕاستیدا هەولێكە بۆ دروستكردن و بەرهەمهێنانی سامان لە باشووری ڕۆژهەڵاتی توركیا و هەروەها بۆ توانەوەی كورد لە سیستەمی ئابووری و كۆمەڵایەتی ئەم ووڵاتە.
ئامانجە ئابوورییەكانی توركیا؛ بریتییە لە پەرەپێدانی كەرتی پیشەسازی و ئابووری، ئاڵوگۆڕی ئاو و نەوت، وەڵامدانەوەی كێشەی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان، بەكارهێنانی كارتی ئابووری بۆ گوشاری سیاسی، چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ كوردانی ناوچەكە. توركیا بە جێبەجێكردنی پڕۆژەی گاپ هەوڵ دەدات پێگەیەكی كاریگەر لە ڕێكخستنی نوێی نێودەوڵەتیدا بەدەست بهێنێت. توركیا لە ترسی لە ده‌ستدانی هاوسەنگی ستراتیژی و ئەگەری پەراوێز خستنی ڕۆڵی خۆی وەك هاوپەیمانی ڕۆژئاوا لە ناوچەكەدا، هەوڵ دەدات ڕۆڵێكی دیار بۆخۆی وەك زڵهێزێكی ڕۆژهەڵاتی بدۆزێتەوە یان لانی كەم هەوڵ دەدات خۆی بكاتە ناوەندی جەمسەرگیری. توركیا بە دروستكردنی بەنداو و كۆنتڕۆڵ كردنی ئاوی وڵاتانی عەرەبی دەتوانێت خەونی خۆی وەك ووڵاتێكی دیاری ڕۆژهەڵاتی بەدیبهێنێت. توركیا بەم كارە دەتوانێت دەست بەسەر دابینكردنی خۆراك بۆ دانیشتوانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرێت. لەلایەكی ترەوە خستنە ژێركۆنتڕۆڵی دانیشتوانی كورد كە بەردەوام بە هەڕەشەیەكی جددی بۆ توركیا دادەنرا، بە بەڕێوەبردنی ئاو لەم ناوچەیە بەدەست دێت.
بەگشتی ئەم پلانە سەرەڕای هەبوونی لایەنی ئابووری، پێشكەوتنی وڵاتێك و دواكەوتنی وڵاتێكی تری لێدەكەوێتەوە، پڕۆژەی گاپ بووەتە هۆی نیگەرانی وڵاتانی دراوسێ لەوانە ئێراق و سوریا، ئەم وڵاتانە پێیانوایە كە بەپێی رێككەوتننامەی (بەكارهێنانی ڕێرەوی ئاوی نێودەوڵەتی دەرەوەی سنوور) و رێككەوتنەكانی لێژنەی تەكنیكی هاوبەش كە لە ساڵی (1980) پێكهێنراوە، پێویستە توركیا پێشوەختە ئاگاداری ئەم وڵاتانەی بكردایەتەوە لە جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژە زەبەلاحە، چونكە كاریگەری لەسەر ئاوەكانی دیجلە و فوڕات هەیە. ئەمەش بە هۆی ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی هەر دوو وڵاتانی سوریا و ئێراق بە شێوەیەكی بەرچاو زیاد دەكات و پێویستی ئاوی شیرینیش زیاد دەكات. توركیا بە دروستكردنی كۆمەڵێك بەنداو لەسەر ئەم ڕووبارانە لە ناو خاكی خۆیدا، بۆتە هۆكاری كەم كردنەوەی ڕێژەی بەشی ئاوی ووڵاتانی ئێراق و سوریا. ئەمەش بۆتە هۆكاری زیانگەیاندنی بە ژینگەی ئەم دوو وڵاتە كە ئەم زیانانە لێكەوتەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی نەشیاویان بۆ ئێراق و سوریا هەیە. جگە لەمەش ئەم پرسە لە چەند دەیەی ڕابردوودا گومانی لەسەر ئامانجە سیاسییەكانی توركیا دروست كردووە و ناكۆكی و ململانێی لە نێوان هەر سێ وڵات لێكەوتۆتەوە، كاریگەرییەكانی پڕۆژەی گاپ لەسەر ئابووری ئێراق بریتین لە زیانگەیاندن بە كەرتی كشتوكاڵ، پشتبەستنی ئابووری بە ووڵاتانی دەرەوە، زیادكردنی دیاردەی كۆچ كردن، زیادبوونی بەبیابانبوون، وەڵامنەدانەوەی پێداویستییە گەشەسەندووەكانی دانیشتوان، لەناوبردنی بینا كولتووری و ڕۆشنبیرییەكان.
سەبارەت بە كاریگەرییەكانی ئەم پڕۆژەیە لەسەر ئێراق پێویستە ئەوە بگوترێت كە بەشێكی بەرچاو لە دانیشتوانی ئێراق تووشی كێشە بوون، كشتوكاڵ وەك گرنگترین كەرتی ئێراق كەوتۆتە ژێر كاریگەری ئەم پڕۆژەیە، دواتر وشكەساڵی و سوێربوونی زەوی زیادی كردووە، لەگەڵ وشكبوونەوەی كێڵگەكان و گۆڕینی زەویە كشتوكاڵییەكان بۆ زەویە بێ پیتەكان، دیاردەی كۆچكردن زیادی كردووە و بەشێكی بەرچاو لە دانیشتوانی گوندەكان ناچار بوون كۆچ بكەن بۆ شارەكان، ئەمەش دەبێتە هۆی بێكاری و سەرهەڵدانی پەراوێزخستن. لەڕاستیدا ئەم پلانە بە شێوەیەكی تاكلایەنە سوودی بۆ توركیا هەیە، بە پشتگوێخستنی مافی ڕێڕەوی ئاو، زیانی گەورەتر بۆ ئێراق ڕوودەدات. جێبەجێكردنی قۆناغ بە قۆناغی پڕۆژەی گاپ لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا چەندین لێكەوتەی ژینگەیی هەیە لەوانە پیسبوونی ئاو، لەدەستدانی جۆرە بایۆلۆجییە دەگمەنەكانی ئاژەڵ و ڕووەك، زیادبوونی بەبیابان بوون، سوێر بوونی خاك، وشكبوونی تاڵاوەكان و گۆم و پۆندەكان و بەرهەمهێنانی تۆزی ورد لە ئێراق و سوریا، پێدەچێت توركیا بە پشتبەستن بەم پلانە هەوڵی دامەزراندنی هایدرۆهەژمونی لە ناوچەكە بدات، هایدرۆهەژمونی بریتیە لە هەژموون لە حەوزی ڕووبارێكدا كە لە ڕێگەی ستراتیژی كۆنتڕۆڵكردنی سەرچاوە ئاوییەكانەوە دروست دەبێت، ئەم جۆرە ستراتیژییە لە ڕێگەی تاكتیكی وەك هەڕەشە و گوشار، گرێبەستەكان و دروستكردنی تواناكانی ژێرخانی جێبەجێ دەكرێت و بە هۆی لاوازی دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان، وڵاتی بەهێزتر دەتوانێت ئاوی زیاتر بەكار بهێنێت، پێشبینی دەكرێت یەك لە سەرسێی زەوییە كشتوكاڵییەكان بە هۆی زۆری سوێربوونی زەوییەكان، توانای گەشەكردنیان لەدەست بدەن، كەواتە لەبەر نەبوونی ئاوی شیرین ئاسایشی ناوچەكە دەكەوێتە مەترسییەوە، هەڵسەنگاندنی كاریگەرییە ژینگەییەكان نیشان دەدات كە پڕۆژەی گاپ لە حوكمڕانی ناوخۆیی ووڵاتەكاندا جێی نابێتەوە و كاریگەری دەرەوە ناوچەیی هەیە.
بۆیە لە لایەك پشتبەستن بە ئاسایشی ئاو بە سەرچاوە ئاوییەكانی دەرەوەی وڵات، لەڕاستیدا وابه‌ستەیی بەشێكە لە ئاسایشی نیشتیمانی لەسەر هەرێم و وڵات، نەبوونی پێكهاتەی بەڕێوەبردنی هاوبەش لە ئاوی سەرزەوی و ژێر زەویدا دەتوانێ ببێتە هۆكارێك بۆ قەیرانی نێوان وڵاتان، لە جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژەیەدا جگە لە دابینكردنی پێداویستییەكانی ئاو لەسەر ئاستی نیشتیمانی، پێدەچێت توركیا ئامانجی سیاسیشی لە پشتەوە هەبێت یان لانی كەم ئەم پڕۆژەیە وەك ئامرازێكی فشار لەسەر وڵاتانی خوارەوە “ئێراق و سوریا” بەكاربهێنێت تا ئەو شوێنەی كە بتوانێ ئاو لە بەرامبەر نەوتی ئێراق و سوریا وەكو كارتی براوە بەكار بهێنێت. توركیا هەوڵ دەدات لە ڕێگەی دەستبەسەرداگرتنی ڕێڕەوە ئاوییەكان دەسەڵاتی خۆی بەسەر وڵاتانی دراوسێ وەكوهایدرۆهەژموون جێگیر بكات، وەك چۆن پێشتر پلانی بۆری ئاشتی بۆ وڵاتانی كەنداوی فارس و ئیسرائیل پێشنیار كردبوو كە لە لایەن ئەم وڵاتانەوە پێشوازی لێنەكرا، چونكە ئەم وڵاتانە پێیان وابوو ئەم هەوڵەی توركیا لە پێناو دامەزراندنی هەژموونی خۆیەتی لە ناوچەكەدا، بە هۆی ئەوەی ناوچەی ڕۆژئاوای ئاسیا دەكەوێتە پشتێنەی وشك و لە ساڵانی ڕابردوودا تووشی وشكەساڵییە یەك لەدوای یەكەكان و كەم بوونی باران بووە. لە كۆتاییدا بەكارهێنانی بەنداوەكانی پڕۆژەی گاپ بۆتە هۆی ئەوەی سوریا و ئێراق وەك وڵاتانی خوارەوەی حەوزی ئاوی دیجلە و فوڕات لە لێكەوتە ژینگەییەكانی بەدوور نەبن.
