ڕۆژی شەممەی ١٠ی مانگی ژووەنی ساڵی ١٩٦٧، بە بۆنەی ڕۆژی سەبەتی جووەکان، ئیسرائیل جەنگی شەش ڕۆژەی١ -کە ئێستە بۆ هەمووان بە باشی ناسراوە-لە دژی هاوپەیمانێتییەک لە وڵاتە عەرەبییەکان بە ڕێبەرایەتی میسر، ئوردەن و سوریا ڕاگرت. دەرئەنجامی ئەم جەنگە شکستی هاوپەیمانێتیی عەرەب و فراوانبوونی دەسکەوتەکانی ئیسرائیل بووە لە ڕووی خاک و ڕووبەرەوە کە هەنووکە لە ژێر ناوی ناوچە داگیرکراوەکانی ئیسرائیل دەناسرێتەوە٢. شاری ئۆرشەلیم “بەشی ڕۆژهەڵاتی”، بەرزاییەکانی جۆلان”گولان”، هەرێمە فەلەستینییەکان و نیمچە دوورگەی سینا لەو ناوچانە بوون کە پاش جەنگی شەش ڕۆژە کەوتنە ژێر کۆنترۆڵی ئیسرائیلەوە. ململانێی عەرەبەکان بە پشتگیریی ٢٢ ئەندامی کۆمکاری عەرەبی بۆ ڕەتکردنەوەی داگیرکاریی ئیسرائیل، دەسپێکی ناکۆکی و پێکدادانی نێوان عەرەب و ئیسرائیل بوو کە تا ئێستاکەش درێژەی هەیە. لەگەڵ ئەمەشدا، بە زیاتربوونی هێزی سەربازیی ئیسرائیل بە پشتگیریی ڕۆژئاوا و بەڵگە و پاڵنەرە ئایدۆلۆژیکییەکان، ئیسرائیل سیاسەتێکی سەرسەختانەی بۆ وازنەهێنان لە کۆنترۆڵی ناوچە داگیرکراوەکان بەتایبەتی ئۆرشەلیمی ڕۆژهەڵات پێڕەو کردووە. جەنگی شەش ڕۆژە سەرەتا لە نێوان وڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیل وەکوو جەنگێکی نەتەوەیی خوێنرایەوە، لەگەڵ ئەمەشدا، بە داگیرکردنی ئۆرشەلیمی ڕۆژهەڵات، ئەم پێکدادانە وەکوو پێکدادانێکی نێوان جوو-موسڵمان بە ڕەگوڕیشەیەکی مێژوویی کۆن، لایەنی ئایینی پەیدا کرد.
پێکدادان و ململانێیەکی ئایینی کە تێیدا هەست و سۆزی تەنانەت ئاشتیخوازترین موسڵمانەکانیش کەوتە جۆش و خرۆش و بوو بەهۆی ڕاسان و هەستانەوەیەکی توندئاژۆ لە دژی جووەکان و دەوڵەتی ئیسرائیل. لە بەرەی موسوڵمانانەوە، دوو ئایدۆلۆژیای سەرەکیی هاندەر کە بەشیوەیەکی بەردەوام پانتای ئەم پێکدادان و ململانێیەیان بەرفراوانتر دەکردەوە، لە دوو بزووتنەوەی ئیسلامییەوە هەڵدەخێزران کە لە لایەن دووکەسی حەسەن ناوەوە پەرەیان پێدراوە، کە هەر کامەیان خاوەنی ئایدۆلۆژیای دەمارگرژانەی خۆیانیان و ئێستاش لایەنگرانی زۆریان هەیە کە سوپای ئیسلامیی فەتح پێکدەهێنن.
- ئایدۆلۆژیی سونیی ئیخوان موسلیمین کە لە لایەن حەسەن ئەلبەنا لە ساڵی ١٩٢٨ەوە لە میسر دامەزرا.
- ئایدۆلۆژیی شیعیی باڵی حەشاشین کە لە ساڵی ١٠٩٠ەوە لە لایەن حەسەن سەباحی فارسەوە دامەزرا و بنکەکەی لە نزیک تارانی ئێستاکە لە قەڵای ئەلەموت٣ هەڵکەوتبوو.
بە بێ لێکدانەوەی چەندین دەیە و چەندین سەدە لە مێژوو، دەتوانین بڵێین ململانێکانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆربەیان دەرئەنجامی دوو ئایدۆلۆژیای ئیسلامی ئاماژەپێکراوی سەرەوەن، لەگەڵ دامەزرانی دەوڵەتی نوێی ئیسرائیل کە لە ساڵی ١٩٤٨ بە ئایدۆلۆژیای زایۆنیزمی بەمەبەستی تایبەت بە خۆی هاتە دامەزراندن. هەر ئایدۆلۆژیایەک ئاڵاهەڵگرانی جێگیر و نەگۆڕی خۆی هەیە کە بە هەڵخڕاندن و هاندانی جەنگی ئایینی و تیرۆریسمی پاڵپشتیکراوی دەوڵەت، درێژە بە جەنگ لە دژی یەکدی دەدەن. لە بەرەی موسوڵمانانەوە، جەنگ بۆ وەرگرتنەوەی وڵاتە عەرەبییە لەکیسچووەکان و سەرانسەری ناوچەی شام لەوانەش خودی ئیسرائیل لەئارادا بووە. لە دەرەوەی جیهانی عەرەب، دوو وڵات لە ناوچەکەدا بەپێی ئایدۆلۆژیای ئیسلامیی ڕووبەڕووی ئیسرائیل بوونەتەوە، بەڵام لە دواجاردا ئیسلامیان وەکوو هاوار و دروشمێک بۆ خزمەت بە بەرژەوەندییە نەتەوەپەرستانەکانی خۆیان بەکار هێناوە. ئەردۆگانی تورکیا، کە لە پاڵ قەتەردا ڕێبەرایەتیی حیزبی داد و گەشەپێدانی تورکیا دەکات، هاوپەیمانێکی نوێی لە سوریا دۆزیوەتەوە کە ئەویش ئەحمەد ئەلشەرعە، لە فەرماندە پێشووەکانی ئەلقاعیدە و لە ئەندامانی هەیئەتی تەحریرولشام “HTS”. جەنابی شەرع کە بە پاڵپشتیی تورکیا و قەتەر گەیشتووەتە سەر دەسەڵات، هەر هەموو پێڕەوکاری ڕێبازی ئیخوان موسملینن کە لە لایەن جەنابی حەسەن ئەلبەناوە دامەزراوە و تێکڕا ئایدۆلۆژیای سیاسیی ئەو پێڕەو دەکەن. هەیئەتی تەحریری شام “HTS” وشەیەکی عەرەبییە بە واتای کۆمیتەی ئازادیی شام. شام ناوچەیەکە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە وڵاتی ئیسرائیلیش لەخۆ دەگرێت، و بەپێی ئامانجی سیاسیی ئیخوان موسلیمین بڕیار وایە بەناوی ئیسلام و لە لایەن ئەوانەوە پەیوەست ببێت بە وڵاتی تورکیا و، تورکە نوێ-عوسمانییەکان سوڵتەی بگرنە دەست و حوکمڕانی بکەن. ئایەتوڵڵاکانی ئێران، دامەزرێنەری ڕژێمی ئیسلامیی ئێستا، لە ڕاستیدا هۆگرانی ڕێبازی دووەم واتا شوێنکەوتووانی ئایینی حەسەن سەباحن کە یەکێکە لە مرۆڤکوژانی فارس. ئەم وێنا و سیمایەی حەسەن سەباح لە پاش شۆڕشی ئیسلامیی ١٩٧٩ لە ئێراندا دیسان بووژایەوە و لەگەڵ گەیشتن بە دەسەڵات، ڕژێم دەستی کرد بە تیرۆر و کوشتنی هەموو دژبەرانی سیاسیی خۆی یەک لە دوای یەک٤. ئەوان واتە ئەو بکوژە نوێ-فارسانەی کە دەسەڵاتیان لە ئێراندا لە دەست دایە، بە ڕاشکاوی خوازیاریی لەناوچوونی ئیسرائیل و ئازادبوونی قودس؛ شاری ئورشەلیم-ن. هەر بۆ ئەم مەبەستە ئەوان هێزێکی دەربەست و ڕاهێنراوای تایبەتیان بەناوی هێزەکانی قودس هەیە کە بەشێک لە سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامین تاکوو ئەم ئەرکە بە یارمەتیی گرووپە شیعە پرۆکسییەکانی خۆیان لە هەموو ڕۆژهەڵاتی ناویندا ئەنجام بدەن. ئیسرائیل لە پەرچەکرداریدا بۆ ئەم هێزە بەهێزە ئیسلامییانە، لە ڕووی ناچارییەوە، سیاسەتی “بکوژە یان بکوژرێ”ی هەڵبژاردووە و لە هەموو ڕوویەوەکەوە یەک لە دوای یەک وەڵامی هەموو کردەوە تیرۆریستییەکان دەداتەوە و پەرچەکردار دەنوێنێت و ئەمەش خەریکە ئیسرائیل بەرەو لێواری جەنگێکی چڕوپڕ و ڕەشۆداماڵراو لە دژی ئێران و سوریا دەبات.
ئەم نەخشە جەنگییەی ئیسرائیل بووەتە هۆی قوربانیبوون و کوژرانی زۆر مرۆڤی بێتاوان و هێشتاش هەر بەردەوامە. زۆرێک لە فەلەستینییە بێتاوانەکان کە بۆ ئەندامێتی لە هەر گرووپێکی ئایدۆلۆژی زۆر گەنج و پێنەگەیشتوون، بەهۆی برسێتی ئێستا لە حاڵی گیانەڵلادان، لە دۆخێکی ناتەندروست و دوور لە پاکی و خاوێنی ژیان دەبەنە سەر، لاواز و نەخۆشن، هەندێکیان تەنانەت دەست دەدەنە خۆکوژی، هەموو ئەمانەش بە بەرچاوی کۆمەڵگای نێودەوڵەتیەوە ڕوو دەدەن. ئێمە ئێستا شایەتی جەنگ و پێکدادان لەگەڵ ئێران و هێزە پرۆکسییەکانین کە بەردەوام خوازیاری لەناوچوونی ئیسرائیلن و هەر ئەمەش هۆکاری ئازارە بەردەوامەکانی فەلەستینییەکانە. لەبارەی سوریاشەوە هەر بە هەمان شێوەیە، بە ئەگەری زۆر لە بەردەم جەنگی زیاترداین. تا ئەو کاتەی گرووپەکانی وەکوو:- داعش”دەوڵەتی ئیسلامیی ئێراق و شام”-ئەلقاعیدە-هەیئەتی تەحریری شام-سوپای پاسداران یان تەنانەت ئەردۆگانی تورکیا لەگەڵ حیزبەکەی واتا ئیخوان موسلیمینی داد و گەشەپێدان، لە هەوڵی بەدەستهێنانی دەسەڵاتی زیاتردا بن بە مەبەستی ئەوەی لە کاتی گونجاودا بە دروستکردنی سوپایەکی گەورەی ئیسلامیی، هەنگاو بۆ ڕزگاری شام واتە دەروازەی وڵاتی ئیسرائیل هەڵێنن، ئەگەری زیادبوونی جەنگ لەئارادایە. ئیسرائیلیەکان لەو باوەڕەدان ئەم گرووپانە کە بەگشتیی دەکرێت لەگەڵ یاجووج و ماجووجی سەردەمی ئێستەدا بەراورد بکرێن، بۆ مانەوەی ئیسراییل هەڕەشەیەکی وجوودیی ڕاستەقینەن و پێویستە ئیسرائیل هەر ئێستا ڕووبەڕوویان ببێتەوە نەک دواتر کە ڕەنگە لە ڕووی ژمارەی هێزی سەربازی و چەکی کوشەندە لەوانە چەکی ئەتومی بەهێزتر بن و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵیان دژوارتر.
لە ڕوانگەی ئیسرائیلەوە جەنگی ١٢ ڕۆژە، درێژەی جەنگی شەش ڕۆژەیە، بە بێ ئەوەی ئەمجارەیان پشوودانی ڕۆژی سەبەتی جووکان لەئارادا بێت. بەڵام بۆچی جەنگ لە ڕۆژی دوانزەیەمدا لەگەڵ ئێران ڕاگیرا؟ ئایا دەتوانین بڵێین ئەم ڕاگرتنە جۆرە پەیوەندییەکی لەگەڵ خورافەکانی ژمارەناسیی لە کتێبی پیرۆزدا هەبووە؟ ڕەنگە، بەهۆی ئەوە بێت کە لە بەشی ژمارەکانی “کتێبی پیرۆزی عیبری”دا ژمارەی ١٢ لە زۆربەی بەشەکانیدا دووبارە بووەتەوە، و هێمای هێز و دەسەڵاتی خودایە، ئەو خودایە کە نەک تەنها ئافرێنەری هەموو شتێک لە جیهاندایە، بەڵکوو ئافرێنەری کامڵترین و بەهێزترین حکومەتیشە. هەر بۆیە ئیسرائیلییەکان باوەڕیان وایە کە خودا وەکوو گەلی هەڵبژێردراو، ئەم دەسەڵاتەی داوە بە نەتەوەی ئیسرائیل، و دەبێت لەم دەسەڵاتە بۆ لەناوبردنی یاجووج و ماجووج پێش لەناوچوونی ئیسرائیل کەڵک وەربگیرێت، هەروا لە کتێبی پیرۆزدا ئاماژە کراوە بە ژمارەی “١٣” وەک ڕەمزی پشێوی و ناسەقامگیری و بێ یاسایی. ئایا بە خوێندنەوە و لێکدانەوەی ڕاڤەکانی سەرەوە دەتوانین بڵێین کە جەنگی داهاتووی ئیسرائیل، ئەمجارە لەگەڵ سووریا دەبێت. هەروا ئایا دەکرێت ئەو جەنگە بە جەنگی ١٣ ڕۆژە ناوزەد بکرێت؟ بە بیانووی ئەوەی کە وڵاتی سووریا لە درێژەی ١٣ ساڵی ڕابردوودا نغرۆی بێ یاسایی و چەندین شۆڕش و سەرهەڵدان بووەتەوە و ئیسرائیلیش بە پاساوی جێگیرکردنی ““یاسا و سەقامگیری”“ لە نێو ““پشێوی و بێ یاسایی”“دا و هەروا وەکوو ئەرکێکی پێداگریکراوی کتێبی پیرۆزی خۆی ئەو جەنگە داگیرسێنێت.
ئایا دەتوانین بە کەڵکوەرگرتن لە خورافە زانستییەکانی ژمارەکان، ئەنجامگیرییەکی زیاتر بکەین و بڵێین جەنگی ١٧ ڕۆژە بە هەڕەشەیەکی گەورەتر و لەبەردەمتر لە ئارادا دەبێت، تورکیا وڵاتی دایکیی جیهادییە ئیسلامییەکان، بە ڕێبەرایەتیی ئەردۆگان، پلانداڕێژیی سەرەکیی دامەزراندنی حیزبی ئیسلامیی تورکستان و سوپای فەتحی ئیسلامییە کە پێکهاتووە لە هەموو جیهادییە میلیشیاکانی لایەنگری ئیخوان موسلیمین کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێدرا. لە ڕوانگەی پلانداڕێژەرە ستراتیجیکەکانی ئیسرائیل، ئامادەکاری و پاساوهێنان بۆ جەنگی داهاتوو لەگەڵ تورکیادا سیناریۆیەکی دوورەدەست نییە، چونکە تورکیا، وەکوو ئێران، نیازە سیاسییەکانی خۆی بۆ وەرگرتنەوەی ناوچەکانی شام “ئەلشام” و گەڕاندنەوەیان بۆ ژێر ڕکێفی نوێ-عوسمانییەکان نەشاردۆتەوە٥. ئەم ڕووبەڕووبوونەوەی هێزانە دەتوانین لەگەڵ ئەو دژوازییە بەناوبانگەدا بەراورد بکەین کە دەڵێت چی ڕوو دەدات کاتێک “هێزێکی ڕانەگیراو لەگەڵ شتێکی نەگۆڕ” ڕووبەڕوو دەبێتەوە و پێکدادەدەن؟ لەم حاڵەتەدا، ئێستا ئیسرائیل ئەو ““هێزە ڕانەگیراو”“ەیە و ڕۆژهەڵاتی ناوین بە سنوورە بەستووەکانییەوە کە لە لایەن ئایدۆلۆژییەکانی چاخی بەردینەوە بەڕێوە دەبرێت، “شتە نەگۆڕ”ەکەیە. ئایا ڕێگەچارەیەک بۆ چارەسەرکردنی ئەم دژوازییە هەیە؟ وەڵام ئەرێنییە، بەڵام بە مەرجێک کە وای دانێین جەنگی ١٢ ڕۆژە، شکستێکی تاکتیکی و لە هەمان کاتدا سەرکەوتنێکی ستراتیژیکی گەورە بۆ ئیسرائیل بووە کە دەبێت درێژەی هەبێت.
“یەکەم؛ شکستی تاکتیکیی ئیسرائیل لە جەنگی دوانزه ڕۆژە لەگەڵ ئێران”
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پێش شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە ساڵی ١٩٧٩، ئەوا دەبینین شای ئێران پەیوەندییەکی قووڵ و دۆستانەی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا هەبوو. هۆکارانێکی زۆر لەم یەکێتییە ستراتیژیکەی نێوان هەر دوو وڵات ڕۆڵیان هەبوو؛ یەکێتییەک کە هۆکاری ناڕەزایەتیی قووڵی مەلا ئیسلامییەکانی ئێران و لە سەرووی هەمووشیانەوە ئایەتوڵڵا خومەینی بوو کە ئەوکات بۆ نەجەفی ئێراق دوور خرابوویەوە و لە ساڵی ١٩٧٩ بە سەرەونخونبوونی شا و هاندانی جیهادییە دژە ئیسرائیلییەکان، گەڕایەوە بۆ ئێران و دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی گرتە دەست. لە درێژەدا ئاماژە بە هەندێک لەو هۆکارانەی کە لە دروستبوونی ئەم یەکێتییە بەهێزەی نێوان ئیسرائیل و ئێران لە سەردەمی شادا ڕۆڵیان هەبوو دەدرین:-
- هەم ئیسرائیل و هەم ئێران لەپێگەی دوو وڵاتی ناعەرەبدا، نەتەوە عەرەبیان وەکوو دوژمن چاو لێدەکرد. لۆژیکی دوژمنی دوژمنەکەی من، دۆستی منە بۆ هەر دوو وڵات پێڕەو دەکرا.
- لە سەردەمی شادا کۆمەڵگەی جوولەکەی دێرینی ئێران کاریگەرییەکی بەهێزی لەسەر ئابووریی ئەو وڵاتە هەبوو بە جۆرێک کە هەر جوولەکویەک لە هاوتا ئێرانیەکەی خۆی دەوڵەمەندتر بوو.
- ئیسرائیل زانست و پسپۆڕایەتیی تایبەتی خستەبەردەست ئێران لە پێناو مانەوەی ڕێژیمی پاشایەتی لەسەر کورسیی دەسەڵات و هاندەری بوو لە پێشخستنی پرۆسەی بەڕۆژاواییبوونی ئەو وڵاتە.
- ئەندامانی باوەڕدارانی بەهائیی کە تۆمەتبار دەکران بە “فراماسۆنبوون”، کاریگەرییەکی ئابووری و سیاسیی زۆر بەهێزیان لەسەر بڕیاردانە سیاسییەکانی شادا هەبوو. هەر بۆیە، کۆمەڵەی بەهائییەکانی ئێران لایەنگری سەرسەختی ئیسرائیل بوون چونکە مەزاری ڕێبەری مەعنەوییان، بەهائوڵڵا، لە عەکا، لە نزیکی شاری حەیفا لە ئیسرائیل هەڵکەوتووە. ئەم گرووپە وەکوو کەمینەیەکی ئایینی لە ژێر پۆستاڵی ڕژێمی ئیسلامیدا ئازار و مەینەتیی زۆریان چەشت.
- شوێنی ئەسپەردەکردنی کەونینەی ئیشتەر “استر” لە ڕۆژئاوای ئێرانە، کە خەڵکی جووی لە غەزەبی خەشایارشا، پاشای ئێران”٥١٨ تا ٤٦٥ی پێش زاین” ڕزگار کرد.
- چیرۆکی کتێبی پیرۆز لەبارەی کوروشی گەورە و هەوڵەکانی بۆ ئازادکردنی خەڵکی جوو لە داگیرکاریی بابیل هۆکارێکی مێژوویی گرنگ بوو. ئەم کردەوەیەی کوروش وەکوو کردەوەیەک لە ڕووی میهرەبانییەوە بەنیسبەت خەڵکی جوو خوێنرایەوە و لەبری ئەمەدا ئیسرائیل لە سەردەمی پاشایەتیی شادا ئەم میهربانییەی قەرەبوو کردەوە.
- گرنگیی ئابووریی و ئەمنیی ئێران بۆ وڵاتی ئیسرائیل لە سەردەمی شا.
سیاسه‌تەکانی ڕابردووی ئیسرائیل لە هەمبەر ئێران بەزۆری بەهۆی هۆکارانی سەرەوە بیچمی گرتووە و لە ئێستادا سیاسەتی ئەو وڵاتە گۆڕاوە و بریتییە لە پلانداڕێژییەکی دوو قۆناغی دژی ڕژێمی ئیسلامی دەسەڵاتدار:-
ئەلف؛ سڕینەوەی ڕژێمی ئیسلامیی ئێرانی و گرووپە پرۆکسییە شیعەکانی، لەوانەش حەماس کە لە بنەڕەتدا ڕێکخراوێکی پێکهاتوو لە موسوڵمانە سونییەکانە.
ب؛ مسۆگەرکردنی گۆڕانی ڕژێم و گەڕاندنەوەی کوڕی شای پێشوو بۆ سەر دەسەڵات بەمەبەستی گەڕاندنەوەی هەرشتێک کە سەردەمێک لە کاتی دەسەڵاتی شادا بۆ ئیسرائیل باش و خوازراو بوو.
بە سەرنجدان بە ئەنجامەکانی جەنگی ١٢ ڕۆژە، هیچ کام لە هۆکارەکانی سەرەوە هیچ یارمەتییەکیان بۆ بەدیهاتنی پلانەکانی “ئەلف و بێ” نەگیاند و بە هیچ شێوەیەک سەرکەتوو نەبوون. هەر بۆیە دەکرێت جەنگی ١٢ ڕۆژە بە شکستێک بۆ ئیسرائیل بزانین چونکە نەگەیشتە ئەو ئامانجانەی کە مەبەستی بوون. هۆکاری ئەم شکستەش دەگەڕێتەوە بۆ پێداگریی لە ڕادەبەدەری ئیسرائیل لەسەر ڕۆڵێک کە کووروشی گەورە سەردەمێک هەیبووە لە ئازادکردن و ڕزگارکردنی خەڵکی جوو، کە گوایە ئێستا کاتی ئەوەیە ئیسرائیل بە ئازادکردنی خەڵکی ئێران “واتە فارسەکان” مێهر و سۆزیان قەرەبوو بکەنەوە. جەنابی ناتانیاهۆ بەپێچەوانەی ئەسکەندەری مەزنەوە کە پێش لە جەنگی خۆی لەگەڵ فارسەکاندا لە لایەن ڕاهێنەری بەئاوەزی خۆی واتە ئەرەستووەوە ڕاهێنرا و لە پێکدادانی گوگامێلا لە ساڵی ٣٣١ی پێش زاین وەکوو مێشوولە ڕاوەدووی نان، جووڵایەوە، ئەو دەبوو لەگەڵ گەورە خاخامەکانی خەڵکی جوو ڕاوێژی بکردا و لەمە ئاگادار کرابایەوە کە ئازادیی خەڵکی جوو لە کۆیلەیەتیی ئاشوورییەکان سەرەتا لە سەردەمی کیاکسارس”هووەخشەترە”، سێهەمین پاشای مادەکان، لە ساڵی ٦١٢ی پێش زاین، کاتێک کە کووروش تەنها کوڕیژگەیەک بوو، دەستی پێکرد. خواست و نیازی سیاسیی بۆ یارمەتیدانی خەڵکی جوو بەمەبەستی ڕزگارکردنیان یەکەم لە ژێر پۆستاڵی ئاشوورییەکان و دواتر لە ژێر ڕکێفی بابلییەکان، بەشێک لە سیاسەتە جەنگییەکانی مادەکان بوو کە لە لایەن کووروشەوە درێژەی پێدرا، کە لە هەندێک لە دەقە مێژووییەکاندا وەکوو شازادەی مادی نەک شازادەی فارسی ناوی دەهێنرێت. خاڵێکی دیکە کە شایانی باسکردنە ئەمەیە کە ئامیتیس؛ شازادە خانمی مادی و هاوسەری بەختەنەسری دووهەم پاشای بابیل بوو کە بە پێداگرییەوە داوای لە مێردەکەی دەکرد تاکوو ئورشەلیم تاڵان نەکات و پەرستگەی سلێمان خاپوور نەکات. هەروەها بە سەرنجدان بەوەی کە کووروش لایەنگری مافی مرۆڤ بووە، بە هەمان شێوە کە لە لوولەک”اسطوانە”ە ناسراوەکەی لە مۆزەخانەی لۆڤه‌ردا دیارە، سوپای فارس بە ڕێبەرایەتیی کووروش لە شووش و لە ناو خێڵی ئاخامێندییەکاندا دەژیان. ئەوان نە توانایی خوێندن و نووسینیان هەبوو و نە پێشینەیەکیشیان لە نووسراوە قوڕینەکان هەبوو تاکوو بتوانن ئاوەها جاڕنامەیەکی پەیوەست بە مافی مرۆڤ لە سەر لوولەکی قوڕین بنووسن. دەکرێت بڵێین کە هەندێک لە شوێنەوارناسەکان باوەڕیان وایە کە ڕەنگە کووروش لە لوولەکی قوڕین کە دەشێت لە سەردەمی حەمورابییەوە و لە سەردەمە سەرەتاییەکانی بابیل واتە نزیکەی ١٨٠٠ ساڵ پێش زاین دروست کرابێت، کۆپی هەڵگرتووە و لەبەری نوسیویەتەوە.
ئەگەر ڕێزگرتن لە مافی مرۆڤ بەشێک لە کولتووری فارسان بووبا، ئەوا ئێرانی ژێر حوکمڕانیی ئەوان ئاوەها پێشێلکاریگەلێکی زەق و بەرچاوی مافی مرۆڤی لە ماوەی ڕژێمەکانیدا و بۆ ماوەی ٢٥٠٠ساڵ بەخۆوە نەدەدیت، هەر بە هۆی پێشلکاری مافی مرۆڤەوە لە لایەن فارسەکان لە ماوەی حوکمڕانیان بوو کە زۆرێک لە ڕێبەرانی جیهان کە مێوانی جەژنی ٢٥٠٠ساڵەی ““ئیمپراتۆریی”“شا بوون، باوەڕیان بە ڕەسەنایەتیی فارسەکان وەکوو نەتەوەیەکی گەورە یان داهێنەری شارستانییەتێکی مەزن نەبوو. لەڕاستیدا وشەی پێرشین ناو و سەردێڕێکە بۆ پیشەیەک و بە مانای پاسەوانە نەک بنیاتنەرانی ئیمپراتۆریی یان شارستانییەت، ئەم ناو و سەردێڕە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی مادەکان و بەتایبەت کیاکسارس”کای-خاسرەو یان کایسار” کە بە باپیرانی کوردانی ئێستە هەژمار دەکرێن. هۆکاری شکستی جەنابی ناتانیاهۆ ئەمە بوو کە ئەو بەقووڵی پشتی بە هەستە دەسکردەکان و درۆ مێژووییەکانەوە بەست و لەسەر هێلکەیەکی گەنیو بەناوی ““پاشایەتیی فارسی”“ بەمەبەستی ڕووخانی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی گرەوی کرد. خەڵکی ئێران ئەمەیان قبووڵ نەکرد و بەپیرییەوە نەچوون چونکە هەستیان دەکرد ئەمە پارویەکی فڕێدراوە کە پێشتر جوێنراوە و ئێستە هیچ پاک و خاوێنی و تەندروستییەکی تێدا نییە تاکوو هەڵیگرنەوە. لە ڕاستیدا ئەوان گەڕانەوەی کوڕی شا بە مەترسیدار دەزانن و بە هۆکاری هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆی لە وڵات دەزانن. هەر بەم هۆیە بوو کە ئەوان نەڕژانە سەر شەقامەکان لە ئێران تاکوو بە دەنگی بڵند و کۆشی کراوەوە داوای گەڕانەوەی کوڕی شا بۆ وڵات بکەن. ئەمە هەڵەیەکی گەورە لە خەمڵاندن و بەراوردکاری و شکستێکی گەورە بۆ ئیسرائیل بوو.
“دووەم؛ سەرکەوتنی ستراتیژیکی ئیسرائیل لە جەنگی دوانزه ڕۆژە لەگەڵ ئێران”
کاتێک جەنگی ١٢ ڕۆژە هەڵپەسێردرا و ڕاگیرا ئەفسانەی دەسەڵاتی سەربازیی ئێرانی کرد بە بۆپڕووز و لەناوی برد. زیاتر لە ٤٥ ساڵ خەڵکی ئێران دەیانەویست ئیمان بهێنن بە دەسەڵاتی مەعنەویی دەوڵەتێک کە خۆیان هەڵیانبژاردبوو، بەڵام لەپڕێکدا بۆیان دەرکەوت کە درۆیان لەگەڵ کراوە، فریو دراون و لە هەر جۆرە ئازادی و مافێکی مرۆیی کە کۆمەڵگا سیکیولارەکان لێی بەهرەمەندن، بێبەش کراون. سەرەڕای ئەمەش، لە ئێستادا دۆخی نێوان ئیسرائیل و ئێران، مرۆڤ دەخاتەوە بیری فیلمێک بەناوی “سوارچاکی ڕەش” کە تێیدا پاشا ئارتور لەگەڵ ڕکابەرێکی سەرسەخت ڕووبەڕوو دەبێتەوە کە لە زۆرانبازی دایە لەگەڵ سوارچاکی ڕەشدا، سوارچاک دەستێکی لەکیس دەدا و تەسلیم نابێت، بەڵکوو هاواری سەرکەوتن بەرز دەکاتەوە، جەنگ درێژەی دەبێت و دیسان دەعیەی سەرکەوتن دەکات، دواتر پێیەک و پاشان ئەو پێکەشی لەکیس دەچێت و هەر بانگەشەی ئەوە دەکات کە سەرکەوتووە، تاکوو ئەوکاتەی ئیتر هیچ هات و هاوارێک لە جەنگێکی گاڵتەجاڕانەدا نامێنێتەوە، وەکوو سوارچاکی ڕەش لە فیلمەکەدا، ڕژێمی ئێران بە بەردەوامیی ئیدەعای سەرکەوتنی بە سەر ئیسرائیلدا هەیە و لە ڕووی لووتبەرزیی بێهوودە و بۆشەوە، بەشێوەی بەردەوام دەڵێن کە ڕژێمە ئیسلامییەکەیان هێشتا سەرکەوتووە، بەڵام خەڵک گەیشتوونەتە ئەم قەناعەتە کە ڕژێم و بەرپرسە باڵاکانی، یەک لە دوای یەک تیاچوون و هازیان لێ بڕاوە.
هەنگاوی دواتر چییە؟ زۆربەی ئێرانییەکان ئیتر نیگەرانیی گۆڕینی ڕژێم نین، چونکە ئەوان بە دەنگی بەرز گەڕانەوەی دووبارەی پاشماوەکانی ڕژێمی ناکارامە و ئیفلیجی پێشوویان ڕەت کردووەتەوە و هەروەها ناشیانەوێت لە ژێر سێبەری ئایدۆلۆژیای کۆن و سواوی هاوشێوەی چاخی بەردینی ڕژێمی ئێستادا ژیان بەسەر ببەن، و ئەمەش تەنها یەک ڕێگاچارە بۆ چارەسەرکردنی پارادۆکسی ئاماژەپێدراوی سەرەوە دەهێڵێتەوە. جگە لە کۆماری ئیسلامی لەمپەڕێکی گەورەتر و بەهێزتر لەسەر ڕێگەی ئیسرائیلدایە و پێویستە ئەم هەڕەشە گەورەیە لە سەر ڕێگا لا بدات، ئەویش هەڕەشەی حیزبی داد و گەشەپێدانی ئەردۆگانە سەبارەت بە وڵاتی سوریا، کە ئەردۆگان بە هێنانی جۆلانی لە هەوڵی بووژاندنەوەی تارمایی ڕابردووی عوسمانیدایە لەو وڵاتە. تەنیا ڕێگەچارەی نەهێشتنی دوژمنکاریی ئێران و تورکیا لە دژی ئیسرائیل، گۆڕێنی نەخشەی ڕۆژهەڵاتی ناوینە کە بە ناڕەوا بەهۆی ڕێکەوتنی سایکس-پیکۆوە داڕێژراوە. ئیسرائیل لە حاڵی تاوتوێکردنی هاوئاهەنگی لەگەڵ نەتەوەیەکگرتووەکان و یەکێتیی ئەورووپا و ویلایەتە یەکگرتووەکاندایە بۆ پشتگیریی لەو کەمینە نەتەوەییانە کە بە پێڕەوکردنی یاسا و ڕێسا ئیسلامیەکانی دوو نەتەوەی تورک و فارس ناچار کراون. ئێران گەیشتووەتە کۆتایی دوایین قۆناخی تەمەنی سرووشتیی خۆی و لە دڵی ئەو وڵاتە کۆمەڵێک وڵاتی سەربەخۆی نوێ لەدایک دەبن. نەتەوەکانی کورد، لوڕ، ئازەری، عەرەب و بەلووچ کە خەباتێکی دوورودرێژ و پاڵەوانانەیان دژی کارە ناڕەواکانی دەوڵەتی ناوەندیی لە ئێران هەبووە، ئێسا بڕیارە ئازادیی ڕەوای خۆیان هەر بە دەست بهێنن، هەرچەندەش درەنگ وەختە. ئیسرائیل و وڵاتانی ڕۆژئاوا، لە گۆڕانکاری سیمای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ناوچەیەکی ئایینی توندئاژۆی سەربازی و شونیست و تەنانەت هەندێ جار تیرۆریستی، بۆ ناوچەیەکی سیکۆلار، مرۆڤدۆست و خوازیاری هاوکاری و هاوسۆزی و گۆڕانکاری و گەشەی ئابووریی لە ڕێگەی ئاشتیی لەگەڵ ئیسرائیل و ناوچەکانی دیکەی جیهان، شاگەشکە دەبن.
ئەردەشیر رەشیدی-ی-کەڵهوڕ، سەرۆکی ئەنجوومنەی فێرکاریی کوردەکانی ئەمریکا، لۆس ئانجلڵێس، ویلایەتە یەکگرتووەکان.
- https:-//www.encyclopedia.com/history/asia-and-africa/israeli-history/six-day-war
- https:-//www.state.gov/reports/2016-report-on-international-religious-freedom/israel-and-the-occupied-territories/israel-and-the-occupied-territories-the-occupied-territories/
- https:-//medium.com/@discoveriran/alamut-the-secret-fortress-of-the-assassins-dd141cabadbd
- List of Iranian assassinations – Wikipedia
- https:-//www.aljazeera.com/news/2024/7/29/what-is-the-golan-heights-and-who-controls-it
سەرچاوە:- ikurd.net
نووسین:- ئەردەشیر ڕەشیدی کەڵهوڕ
وەرگێڕانی:- ئاراس ڕۆژهەڵاتی
