“له دیكۆمێنته‌كانه‌وه”
لە گەرمەی هەوڵەكانی رەشید عالی گەیلانی (1892-1965) كە دەیویست بەهاریكاری ئەڵمانیا، كاریگەری و دەسەڵاتی بەریتانیا لەسەر ئێراق نەمێنێ و كۆنترۆڵی وڵاتەكەش بگرێتەدەست، لە نیسانی (1941)دا كودەتایەكی لە ئێراقدا كرد و بەریتانیاش بەشێوەی سەربازی و سیاسی و دیبلۆماسی شكستی بەو كودەتایە هێنا.
بەپێی دیكۆمێنتێكی گرنگ كە لە ماوەی هەوڵەكانم دا بۆ كۆكردنەوەی بەڵگەنامە و ساغكردنەوەیان لەپێناو رۆشنكردنەوەی مێژووی كورد لەبەر تیشكی دیكۆمێنتەكاندا دەستم كەوتووە، (وەصی عەبدولئیلاه) کە سەرپەشتیاری عەرشی ئێراق بووە لەوکاتەدا، لەڕێگەی فرۆكەی بەریتانییەوە بەیاننامەی بە زمانی كوردی بەسەر شاری سلێمانیدا بڵاوكردۆتەوە. بایەخی ئەم بەیاننامەیە لەوەدایە كە خاوەنی بەیاننامەكە دەسەڵاتێكی عەرەبییە بە هاریكاری دەوڵەتی ئینگلیز و بەزمانی كوردی پەیامەكەی ئاراستەی شاری سلێمانی كردووە، لەهەمانكاتدا كاردانەوەی لەسەر باری ئاسایش و ئارامی شارەكەش، نیشانەی ئەوەیە كە ئاڵوگۆڕەكانی دەسەڵات لە بەغداد، هەمیشە بوو بە مایەی خوڵقاندنی سەرئێشە و هەرەشە بۆسەر ئارامی كوردستانیش.
ئەم بەیاننامەیە (5) خاڵە و بەزمانی كوردی و بە رێنوسی ئەو سەروەختە نوسراوە، لە (5) خاڵ پێكهاتووە، وێرای تاوانباركردنی (رەشید عالی گەیلانی) كە بە بەكرێگیراوی بێگانە و هۆکاری نانەوەی شەڕوئاژاوەیە لە ئێراقدا، باسی گەڕانەوەی خۆی بۆ دەسەڵات و بانگهێشتی خەڵكیش بۆ دەركردنی هەوادارانی ئەو كودەتایە دەكات.
ناوەرۆكی دیكۆمێنتەكە وێرای نیشانەی شێر و خۆر وەك ئاڵای فەرمی ئێران لە سەردەمی شاهەنشاهی رەزاشای پەهلەوی، لەلایەن ئیدارەی سلێمانی كونسوڵخانەی ئێرانەوە بە نمرەی (150) لە مێژووی (21ی ئوردیبێهشتی 1320هـ.ش- 11ی ئایاری 1941ز) ، نێردراوە بۆ حکومەتی ئێران.
ئەمەش دەقی وەرگێڕانی دیكۆمێنتەكەیە:-
“سەفارەتی شاهەنشاهی ئێران-بەغداد”
لە مێژووی (10-2-1320هـ.ش- 30 نیسانی 1941)دا، دوو كاتژمێر دوای نیوەڕۆ، فرۆكەیەكی بەریتانی لە ئاسمانی شارەكەدا دەركەوت، پاش ماوەیەك لەلایەن بنكەی سەربازی سلێمانییەوە بە رەشاش دەسترێژی لێكرا، دوای چەند خولەكێك لە فڕین، ژمارەیەك بەیاننامەی بەزمانی كوردی فرێدایە خوارەوە و بزر بوون، بەهۆی پەیدابوونی ئەو فرۆكەیەوە، ترس و دڵەراوكێیەكی زۆر لەنێو خەڵكدا دروستبووە و ژنان و مناڵان بەشێوەیەكی ناخهەژێن لە ماڵەكانیان هاتنەدەرێ و بە پەرێشانییەوە لە كوچە و شەقامەكانی شارەكەدا بەهەموو لایەكدا هەڵدەهاتن. بەپەلە لەلایەن ئیدارەی شەهرەبانی و سوپاوە، ئەو بەیاننامانە كۆكرانەوە كە لە كەناری شارەكەدا فڕێ درابوون، دوای چەند كاتژمێرێك دۆخەكە ئاسایی بووەوە و ئارامی گەڕایەوە.
دانەیەك لەو بەیاننامەیە بە وەرگێڕانەوە بۆ خزمەت (سەفارەتی شاهەنشاهی) وەك پاشكۆیەك پێشكەش دەكەین.
ئیمزا
كنسوڵ شاهەنشاهی- موحسین وافی
دەقی بەیاننامەكە:-
“ندای وصی عرش عراقی بو خلق نجیب عراق”
1- كومەلی له عاصیەكان عسكری لە زیر ریاست رشید عالی و چند كسیكی لكل او كه به پارەی بیكانە و دوژمن كراون منیان بزور سلاح لە دیار خوم جدایان كرد و لە أدای واجبات مقدسە وصایت كور خوشكم ملك خوشویست حموتان محرومیان كرد.
ام كومەلە اشقیا بهزار درو افكار عراقیەیان تسمیم كرد.
2- نتیجە ام حیلە بازی و دروكردن ارض مقدس عراق لە نعمتی كی تی بو كورا و بوە ساحەیكی جنك و جدال.
3- واجباتی من أشكارا، من أوە اكریموە كە حتی استرجاع شرف وطن خومان بكم و بو جاری دومین لە زیر سایە حكومتی كە شرعی بو وطن عزیزمان او رفاه و سعادتی پیشوی تأمین بكم.
4- ایستا من حمو كور كان مخلص عراقی دعوت اكم كه ام شرزمە عاصیەكان در بكەن و اعادە حریت و استقلال خویان تأمین بكەن.
5- ای كورەكان عزیزم عسكرەكان بكرینە جی خوتان بسلام، و انتظار اعادە حیات قانونی و استقلال مملكت خوتان بكەن..
ولیعش جلالة الملك فیصل الثانی
وصی عرش عراقی
عبد الآلە
علیرضا زمانیان: اسنادی از 58 روز زمامداری در عراق (نبرد رشید عالی گیلانی با قوای انگلیس-1941)، دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی تهران، 1376، ص (107-108).
