ویلایەتی_موسڵ

لە سەرەتادا دەمەوێت ڕوونی بکەمەوە و ئاماژە بەوە بکەم کە ڕێککەوتنی لۆزانی ساڵی 1923 کێشەی موسڵی چارەسەر نەکرد، بەڵکو کێشەی موسڵ بە ڕێککەوتنی ئەنقەرەی ساڵی 1926 چارەسەر کرا کە بەپێی ئەو ڕێککەوتنە لەنێوان ئێراق و تورکیا بە چاودێری بەریتانیا مووسڵ دەلکێنێت بە دەوڵەتی ئێراقەوە، کە ویلایەتی بەغدا و بەسرەی گرتبووەوە خۆ لەسەرەتاوە لە بەرامبەر 10%ی هاوردەی نەوتی موسڵدا بۆ ماوەی 25 ساڵ بە تورکیا بدرێت، هەروەها پێنج سەد هەزار لیرە ئیسترەلینی بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەم ماوەیە دراوە بە تورکیا.

به‌م شێوه‌یه‌ ئێراق له‌ ڕووی كارگێڕییه‌وه‌ بوو به‌ سێ ویلایەتی گه‌وره‌ی ئیداری، كه‌ ویلایەتەکانی به‌غدا و به‌سره‌ و مووسڵ بون، به‌ گوێره‌ی به‌ڵگه‌ و نه‌خشه‌ی عوسمانییه‌كان به‌ ویلایەتی مووسڵ دەوترا شانشینی كوردستان.

شانشینی کوردستان شانشینییەکی کوردییە کە لەلایەن شێخ مەحمود حەفید بەرزنجی لە باکووری ئێراق لە نێوان ساڵەکانی ئۆکتۆبەری 1922 تا حوزەیرانی 1924 دامەزراندووە، ئەو شانشینییە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دانپێدانراو نەبوو، کە لەم پۆستەدا ئەم نەخشەیە لە دادەنێم، واتە نەخشەیەک کە مۆرێکی عوسمانی لەسەرە.

شایانی باسە ئێستا پارێزگاکانی موسڵ،كەركوك، سەڵاحەدین و دیالە لەڕووی دەستوورییەوە لە چوارچێوەی ماددەی 140ی دەستووریدا هەڵكەوتوون، كە بنەمای ماددەی 58ی یاسای ئیدارەی دەوڵەتە، كە بەپێی ماددەی 141 لەڕووی دەستوورییەوە رێگەپێدراو نییە بۆ ڕەخنەگرتن کە تەنها دوو ماددەی دەستووری ئێراق، وە هەموو یاسای ئیدارەی دەوڵەت هەڵدەوەشێتەوە جگە لە مادەی 58، کە گۆڕدرا بۆ مادەی 140 وە ماددەی 53 پەیوەندی بە زەوییە کشتوکاڵییەکانەوە هەیە، کە ئەو ناوچانە دەگرێتەوە کە کێبڕکێی دەستوور و کێشەیان لەسەرە، تەنانەت ئەگەر دەستوورەکەش هەموارکرابێتەوە وەک بەشێک لە شۆڤێنیەکان بانگەشەی بۆ دەکەن.

و لەبەر ئەوەی دروست نییە دەستوور بە دەقێکی دیکەی دەستووری پێشێل بکرێت، ئەم ناوچانە لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستانن. ئەم مشتومڕە بێمانا و فێڵبازیەی میدیای سیاسی چییە کە دوورە لە ڕاستییە مێژووییەکان و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان و ماددە دەستوورییەکانی پەیوەست بەو ناوچانە…

بۆیە قسەکردن لەسەر ڕێککەوتننامەی لۆزان و ترسی هەڵوەشاندنەوەی لەلایەن تورکیاوە هیچ جێگەیەک و ئەرزشێکی نییە، بەڕای من، بەو پێیەی تورکیا بە ڕێککەوتنی ئەنقەرەی ساڵی 1926 بە ئێراقەوە وابەستەیە وه‌ک ئاماژەم پێ دا لەسەرەوە ، کە دەرئەنجامی بڕیارەکانی پێشووە.

سەرەتای چیرۆکەکە لێرەوە دەست پێدەکات، کە کورد ویستی کۆنترۆڵی موسڵ بکات، و کورد دانیشتوانی ڕەسەنی زۆر شوێنی ویلایەتی موسڵ و زۆرێک لە قەزا و ناحیە و گوندەکانی دەوروبەری شاری موسڵ بوو، وەک ئەوە لە ئەندامانی پەرلەمان و پارێزگاکاندا دەردەکەوێت، بەو پێیەی کورسییەکانی پارێزگای نەینەوا لە 30 کورسی پێکدێت جگە لە 3 کورسیی کۆتا بۆ مەسیحییەکان و ئێزدییەکان و شەبەکەکان، لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا کورد لە کۆی 30 کورسی 10 کورسی بەدەستهێنا.

ئەمانە هەمووی لە ئاکامی سیاسەتی شۆڤێنیستی حیزبی بەعسەوەیە کە کورد لە مووسڵ و گەڕەکی ئەو شارە دەربکات ئەگینا ژمارەی کورسێکانی کورد زیاتر دەبوو لەو ژمارەیە. بۆ نمونە لە یەک شەودا و بە فەرمانی ڕێکخراوەکانی حیزبی بەعس و لە ڕاپەڕینی ساڵی 1991دا، نزیکەی زیاتر لە 17 هەزار بنەماڵە بە زۆر لە ناوەندی شاری موسڵ ده‌ركران جگە لە قەزاکان و ناحیەکانی ئەو پارێزگایە ، کە گەورەترین کارەسات بوو بەرانبەر بە هەموو مرۆڤایەتی و گەلی کورد بەتایبەتی، و ئەمەش ئەو سیاسەتانە بوو کە هەموو ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکان لەگەڵ گەلی کوردستان پەیڕەوییان دەکرد.ئەگەرنا ئەو ئۆپەراسیۆنانەی ئەنفال چی بوون کە گیانی 182 هەزار هاووڵاتیی کوردیان جینۆساید کرد کە بردرانە بیابانەکانی عەرعەر و نوگرە سەلمان و بە زیندووی لە گەورەترین گۆڕی بەکۆمەڵدا بە درێژایی مێژوو بە زیندەبەچاڵکران و پاشماوەکانیان تا ئێستا لەو شوێنانە دەدۆزرێتەوە کە پێش ئەوە 8000 هەزار بارزانی هەمان چارەنووسیان بەخۆوە بینی و بە دانپێدانانی سەرۆکی رژێمی پێشوو و دانپێدانانەکانی تا ئێستاش لە یوتیوب دایە، وەک خۆی شانازی بەوە دەکات کە کوشتنی منداڵان و بەساڵاچووان و بنەماڵەی بارزانییەکان بەئاشکرا بە ڕۆژی ڕووناک وبه‌ بەرچاوی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و هەموو رێکخراورکانی مافەکانی مرۆڤ ئەنجام دران، هەروەها بۆردومانکردنی شاری هەڵەبجەی شەهید بە چەکی کیمیایی دوور نییە لە هەموو لایەک، وەک چۆن 5000 هەزار هاووڵاتیی کورد بوونە قوربانی ئەم کارەساتە، هیچ هۆیەک نەبوو جگە لەوەی خودا بە کوردی دروستی کردون لە سەر ئەم ئەرزە بژین.

کوردەکان دەیان ساڵ خەباتیان کرد بۆ ئەوەی بەهەمان شێوەی عەرەب و تورک و فارسەکان دەوڵەتێک بۆ خۆییان بنیات بنێت و نەیاندەویست جگە لە نیشتمان و زێدی خۆیان کە کوردستانە سەر بە هیچ حکومەتێک بن. ئەوان بۆ ماوەیەکی زۆر شەڕیان کرد دژی ئەوەی لە ئێراق ڕوویدا، چونکە خوازیاری سەربەخۆیی بوون. زۆربەی کوردان خۆیان وەک بەشێک لە دەوڵەتی نوێی ئێراق نەدەبینی. سەران و سەرکردەکانی كورد وەك گەلانی ناوچەكە بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی خۆیان كۆبوونەوە و هێزەكانی پاڵپشتی خەباتی گەلان هاوكارییان دەكردن، بەتایبەتی كاتێك ئەم دۆزەی گەلی کورد بەرژەوەندییەكانیان بەدی هێنا بەتایبەت جگە لەوەش زۆرێک لە کوردەکان هەستیان بە خیانەت کرد کاتێک بەریتانیا پێشتر بەڵێنی پێدا و هیچ کام لەو بەڵێنانەی جێبەجێ نەکرد.

پاشان شا فەیسەڵی یەکەم ویستی ویلایەتی موسڵ لەگەڵ ئێراق تێکەڵ بکات بە لەبەرچاوگرتنی زۆرینەی دانیشتوانی سوننە، ئەو سەردەمە کورد لە مەزهەبی سوننەوە هەژمار دەکرا، تا ئێستاش وا هەژمار دەکرێ، چونکە زۆرینەی رەهایان لە مەزهەبی سوننەن و پێم وایە ئێراق پێویستی بەوانە بوو بۆ ئەوەی هاوسەنگی لەگەڵ دانیشتوانی شیعەدا بەدەست بهێنێت. هەموومان دەزانین کە کورد لە سەرەتای دامەزراندنی یەکەمین دەوڵەتی ئێراقدا شەریکی راستەقینە نەبووە، چونکە دوای چەندین ساڵ مووسڵ لکێنرا بە ئێڕاقەوە ، وەک پێشتر ئاماژەم پێکرد، چونکە شانشینی کوردستان کە ویلایەتی موسڵ بوو، هی خۆیان بوو ماڵ و نیشتمان و ئەوان لەسەر ئەم خاکە ژیاون 6000 هەزار ساڵ لەمەوبەر، و لەوێدا بوون.

دیارە لای هەموان ئاشکرایە کە یەکەم دەوڵەتی ئێراق ڕایگەیاند لە 21ی ئابی 1921 لە قاهیرە بوو . و دوای شا فەیسەڵی یەکەم لە وڵاتێکی ترەوە هات بەهۆی ناکۆکی نێوان شیعە و سوننە لەسەر هەڵبژاردن کەسایەتی پاشای ئێڕاق ڕێک نەکەوتن. و دوای پێنج ساڵ، ڕیفراندۆمێک لە ساڵی 1926 بۆ کەسایەتییە گشتیەکان و سەرۆکی خێڵ و هۆزە کوردییەکان ئەنجامدرا، کە تێیدا ڕیفراندۆمێکی تایبەت بوو بۆ ئەوەی ویلایەتی موسڵ بخرێتە نێو نەخشەی دەوڵەتی ئێراقەوە و بەهۆی ئەوەی کە کورد ڕووبەڕووی ستەمی تورکەکانی عوسمانی بون ئەم بژاردەیان هەڵبژارد کە هەوڵبدەن لە گەڵ ئێراقێکی لاوازدا بژین باشتر بێت ، ئەوان پێیان باش بوو بچنە پاڵ دەوڵەتی نوێی ئێراق بۆیە ئێراق بوو بە سێ ویلایەت : بەغدا، بەسرە و موسڵ، کە خودی موسڵ کە پێی دەوترا شانشینی کوردستان: نەینەوا و هەولێر و کەرکوک و شەهرزووری گرتەوە تا سنووری بەدرە و جاسان…

“ئێمە دێینە سەر سەرچاوەی ناکۆکییەکە”

ڕێککەوتنی لۆزان، و هەوڵەکانی تورکیا تەنها درۆیەکی میدیاییە لەم دواییانەدا زۆر بڵاوکراوەمان بینیوە کە پەیوەندییان بە گفتوگۆ سەبارەت بە ڕێککەوتنی لۆزان و باسکردنی هەوڵەکانی تورکیا بۆ داگیرکردنەوەی موسڵ و کۆتایی هاتنی ئەم ڕێککەوتنە لە ساڵی 2023 ئەمە دیدێکی مشتومڕاوییە کە بابەتێک چارەسەر دەکات ناک کۆتایی پێ هاتبیت و ئێستا کەوتوەتە ژێر دەستورێک وڵاتێکی گەورە وەك ئێڕاق و مادەی دەستوری دەربارەی هاتبێت بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو ناوچەیە بخرێنە سەر هەرێمکی باوەڕ پێ کرا لەو دەستورەدا یان نا ، ئەوە جێبەجێکردنی ماددەی 140 یەکلایی دەکاتەوە.

لێرەدا یاسا نێودەوڵەتییەکان بۆ گۆڕینی دەستێوەردانی تورکیا لە هەرێمی کوردستان دەخەینەڕوو. پێم خۆشە ئەمانەی خوارەوە پیشان و باس و تەتەڵەبێژی بکەم:

سێ ڕێککەوتن و پەیماننامەی گەورە هەن کە لەگەڵ تورکیا و واژۆ کراون کە پەیوەندییان بە سەقامگیرکردنی سنوورەکان و مافە نێودەوڵەتییەکانی دوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە هەیە، گرنگترینیان بریتین لە:

یەکەم: پەیمانی سیڤەر، 10ی ئابی 1920، کە لەلایەن دەوڵەتی عوسمانیەوە ئەنجامدرا، کە دوو بڕگەی (62 و 64)ی بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ڕیفراندۆمێکی گشتیدا تەرخان کرد، لە ئەستەنبوڵەوە کاروباری دەوڵەتی بەڕێوە دەبرد. بەو مانایەی کە عوسمانییەكان و موسڵمانەکان بەهەمان شێوە، دەوڵەتی کوردی و چاودێری نێودەوڵەتیش ڕێککەوتوون، و لە ڕیفراندۆمێکی تایبەتدا، بەڵام کەسانێک هەن کە دەیانەوێت لەناو قوڕدا ماسی بگرن و موسڵمانان بە خیانەتکردن لە کورد تۆمەتبار بکەن بە درێژایی مێژوو و ئەمەش لە ڕووی مێژووییەوە نادروستە، بە پێی بەڵگەنامە و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان.

دووەم: ڕێككەوتننامەی لۆزان لە 24ی تەمووزی 1923 كە دوای سێ ساڵ لەلایەن حكومەتی ئەتاتوركەوە ئەنجامدرا، كە لە ئەنقەرەوە دامەزراوەی دەوڵەتی بەڕێوە دەبرد تەنانەت بە وشەیەک ویان دەستەواژەیەک و یان دەق و بابەتێكی تایبەت و دیاریكراوی سەبارەت بە كورد و دۆزی كورد نەهات.

واتە تورکیا لە دوو پایتەختی یەک وڵاتەوە ئیدارە دەکرا، پایتەختێک لە ئەستەنبوڵێکی ئیسلامی عوسمانی کە بە مافی کورد ڕازی بوو، پایتەختێکی دیکەش لە ئەنقەرە کە شەڕی ئیسلام و موسڵمانانی دەکرد و مافی گەلی کوردی هەرس دەکرد وازیان لە هەموو شتێکی پیرۆز بۆ ئیسلام هێنا و ئیسلامیان گۆڕی و شێواندیان و هەزاران زانای موسڵمان و لە هەموو مەزهەب و نەتەوەکانیان کوشت لە پێناو ڕەزامەندی ئەو وڵاتانەی کە چەند ساڵێک پێش ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی شەڕی دژی ئیسلامیان دەکرد.

سێیەم: پەیمانی ئەنقەرە 5ی حوزەیرانی 1926.ئەم ڕێکەوتنە لەلایەن دەوڵەتی ئێراقەوە لەگەڵ تورکیا و لەژێر سەرپەرشتی و چاودێری بەریتانیادا ئەنجامدرا. ئەم دوایین پەیمانە سێیەمە ناوی (پەیمانی ئەنقەرە)ــــە بوو، کە بریتییە لە ڕێککەوتنی ئێراق و تورکیا و بەریتانیا سەبارەت بە جێگیرکردنی سنوورەکانی ئێستا، هەروەها دوای بڕیاری پێشووی (کۆمکاری گەلان) (عصبه‌ الامم) بۆ پەیوەستبوون ویلایەتی موسڵ بە ئێستای دەوڵەتی ئێراق. لەو ڕێکەوتنەدا کە هەمووان ئاماژەی پێناکەن، چونکە بڕگەیەکی ئاشکرا هەیە کە ویلایەتی موسڵ دەکەوێتە ژێر هەژمونی دیاری کراوی تورکیا ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەگەر تورکیا هەست بە مەترسی بکات بۆ سەر بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی، مافی خۆیەتی دەستوەردانی سەربازی بکات، تا دوا خاڵ لە کەرکوک لەگەڵ دەوڵەتی ئێراق. ئەم بڕگەیە بە یەکێک لە ئەولەویەتەکانی مەرجەکانی تورکیا دادەنرێت بۆ لکاندنی ویلایەتی موسڵ بە دەوڵەتی ئێراقەوە.

بەڵام وەک دەزانین و پەیڕەوی شەرعی و یاسایی و دەستووری بڕیار دەدات کە بڕگەکانی یاسای دواتر جێگەی یاسای پێشوو دەگرێتەوە و لەگەڵ دووەمیان کاربکات و یەکەمیان بەجێبهێڵێت، واتە کارکردن بەو شتەی کە لە چوارچێوەی رێککەوتنی ئێراق و تورکی-بەریتانیدا رێککەوتنی لەسەر کرابوو بۆ رێکەوتنی ساڵی 1926 کە ئاماژەمان پێ دا دوا ڕێکەوتنە لەو بارەیەوە.

سەبارەت بەوەی کە لە ژاوەژاوەکانی سەروەری و بانگەوازی دژی دەستێوەردانی سەربازی تورکیا لە هەرێمی کوردستان دەیبیستین، وا دیارە کەس پەیمانی ئەنقەرەی 5ی حوزەیرانی 1926ی نەخوێندبێتەوە. پەیمانی ئێراق-بەریتانی-تورك، كە بەپێی ئەو پەیماننامەیە توركیا كار دەكات و بڕوای بە شەرعییەتی هەیە.

ئێستا، نووسراوەکان دەردەکەون کە ئاماژە بە ترسی وابەستەیی بەسەرچوونی ماوەی دیاریکراوی پەیمانی دووەمی لۆزان دەکەن، کە لە ساڵی 1923 دوای جەنگی جیهانی یەکەمی نێوان ئینگلتەرا و فەرەنسا و ئیتالیا لە لایەکەوە بەڕێوەچوو، هەروەها ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، کە لەلایەکی ترەوە جەنگەکەی دۆڕاند، کە تورکیای ئەمڕۆی لێی سەریهەڵدا بە سەرکردایەتی ئەتاتورک.

ماوەی ڕێککەوتنەکە 100 ساڵ بوو، لە ساڵی 2023دا کۆتایی دێت، دوای ساڵێک. لە یەکێک لە مەرجەکانی ڕێککەوتنەکەدا بوو کە کۆمەڵەی گەلان (پێشتر) لە کاتێکی دواتردا چارەنووسی ویلایەتی موسڵی یەکلایی بکردبایەتەوە.

بەداخەوە ئەوەی دەنگۆی لەسەرە، بە ئەنقەست یان لەبەر نەزانی تورکیا ئەو دەوڵەتانە دەگەڕێنێتەوە کە لەژێر دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا بوون، لەنێویاندا ویلایەتی موسڵ دوای تەواوبوونی ماوەی پەیماننامەکە، بۆیە دەبێت گفتوگۆ بکەین ئەوەی لەم لایەنەی ڕێککەوتنەکەدا پەیوەندی بە ئێمەوە هەیە.

لێرەدا قسەکردن لەسەر لایەنە یاساییەکانی ویلایەتی موسڵ بەپێی پەیماننامەی ساڵی 1930 یەکلایی کراوەتەوە، کە بەریتانیا ویستویەتی داگیرکارییەکانی لە ئێراق بەپێی ئەو پەیماننامەیە یاسایی بکات. لە كاتێكدا دەوڵەتی ئێراق كە نوری سەعید سەرۆك وەزیرانی بوو، ئیمزاكردنی ئەو پەیماننامەیە بەبێ نرخ قبوڵ نەكرد، بەڵكو موزایەدەی لەگەڵ بەریتانیا كرد بە قبوڵكردنی واژۆ لە بەرامبەر پاڵپشتی بەریتانیا بە دەنگدان لە كۆمەڵەی گەلان بۆ ویلایەتی موسڵ کە ئێراقیش دەگرێتەوە، هەروەها دەتوانرێت ئەم بڵاوکراوە بەپێی پەیمانی ئەنقەرەی 5ی حوزەیرانی 1926 لێکبدرێتەوە.

وەک دەزانین ویلایەتی مووسڵ تا کۆتایی جەنگی جیهانی یەکەم بەشێک بوو لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، کە لەلایەن بەریتانیاوە داگیرکرا. وە دوای جەنگی سەربەخۆیی تورکیا وەک خۆیان ناوی دەبەن، تورکیای نوێ موسڵی بە یەکێک لەو پرسە چارەنووسسازانە زانی کە لە (پەیمانی نیشتمانی)دا دەستنیشان کراوە. سەرەڕای بەرخۆدانی بەردەوام، بەریتانیا توانی ئەم پرسە لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا بوروژێنێت، تا ئەو ڕادەیەی درێژی کردەوە کە ببێتە کێشەی سنووری نێوان تورکیا و ئێراق.

بەهەمان شێوە ئەنجوومەنی کۆمکاری گەلان کۆمیسیۆنێکی لێکۆڵینەوەی دیاریکرد کە پێشنیاری کرد خاوەندارێتی مووسڵ بگەڕێندرێتەوە بۆ ئێراق و تورکیاش ناچار بوو بە ئیمزاکردنی پەیمانی سنووری لەگەڵ حکومەتی ئێراق لە ساڵی 1926دا بە دوودڵی ئەو بڕیارە قبوڵ بکات. هەر هەمان ساڵ کە ڕیفراندۆم لە ویلایەتی موسڵ ئەنجامدرا لەلایەن کەسایەتی و سەرۆک هۆز کوردێکانەوە واتا راپرسیەکی تاتبەت بوو نەک گشتی ، کە پێشتر باسمان کرد، ئێراق ڕۆیاڵیتی 10%ی نەوتە نەوتییەکانی موسڵی بۆ ماوەی 25 ساڵ بە تورکیا بەخشی، هەروەها بڕی پێنج سەد هەزار لیرەی ئیستەرلینی پارەی پێدرا بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەم ماوەیە. لەو کاتەوە پرسی ویلایەتی مووسڵ کۆتایی هات، ئەمە قسەی کۆتاییە لەسەر ئەم بابەتە، کۆتایی هات.

لە نێوان ئەم ڕوداوانەدا کەئێستا دەگوزەرێ لە ناوچەکە ئەمە لە منەوە تۆمار بکەن، چونکە ئەوەی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بەڕێوەدەبرێت و قسەی لەسەر دەکرێت، پێموایە دەبێتە هۆی ئاژاوە لە هەموو ناوچەکە یان جەنگێکی جیهانی وەک ئێستا بەرپا بووە ، و لە ڕاستیدا نزیکە لە جەنگی جیهانی سێهەمەوە، لە نێوان ڕووسیا، چین، باکووری کۆریا، ئێران، سووریا، لوبنان و یەمەن لە لایەک و لە نێوان ئۆکرانیا و پەنجا و پێنج وڵاتی ناتۆ، دیارترینیان ئەمریکا و بەریتانیا و فەرەنسا و ئەوانی دیکە لە لایەکی دیکەوە.

وە ئەگەری ئەوە هەیە کە وڵاتانی ناوچەکە بگرێتەوە بە تورکیاشەوە، سنورێک بۆ دەسەڵات و تەماحە نوێیەکانی تورکیا دابنێت ، لەوەی بڵێت بە سوپای تورکیا، وەک پێشتر کاری کردبوو، جارێکی دیکە کودەتایەک ئەنجام بداتەوە، بە پشتیوانی ئەمریکا و بەریتانیا و هەندێک وڵاتی ئەوروپی کە دەیانەوێت پێش ساڵی 2023 لە تەماحی گوماناویی تورکیا ڕزگاریان بێت.

بۆ نمونە وەک یۆنان، کە دراوسێی تورکیا، وە چەندین کێشەی مێژوویی و ململانێی ئێستای لەسەر سەدان دوورگەی نێوان هەردوو وڵات هەیە، کە بەشێکی زۆریان کراون بە بنکەی سەربازی ئەمریکا و هێزەکانی ناتۆ و تورکیاش بە کردەوەیەکی دوژمنکارانە لە دژی تورکیای دراوسێی دەزانی و هەژمار دەکات.

پێم وایە بە رێککەوتنی نوێ و نەخشەیەکی نوێ لە ناوچەکە و تەنانەت ناتۆیەکی نوێ لە ناوچەکەدا کۆتایی بەم پرسە دەهێنرێت بە هەمان شێوە لەبەرامبەر ئێران ئەمجارە و لە داهاتوویەکی دوو یان نزیکدا، یان زیندووکردنەوەی پرسی (ڕێککەوتنی. سەدە)، (صفقه‌ القرن)ی نێوان وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و تەنانەت ئیسرائیلـیش بۆ نەخشەیەکی نوێ لە ناوچەکە وەک باسم کرد.